نشست ژنو ۶ بر خلاف برنامه‌ریزی اولیه دو روزه، به روز سوم کشیده شد و تاکنون دستاورد و نتیجه‌ای نداشته است. طبق ادعای عباس عراقچی، عضو ارشد هیات مذاکره ایرانی، پیشرفتی در روند گفتگو حاصل نشده و اختلاف‌ها بر سرکلیات توافقنامه کماکان باقی هستند. بدین ترتیب سرنوشت مذاکرات به روز سوم کشیده شد.
نشست ژنو ۶ بر خلاف برنامه‌ریزی اولیه دو روزه، به روز سوم کشیده شد و تاکنون دستاورد و نتیجه‌ای نداشته است. طبق ادعای عباس عراقچی، عضو ارشد هیات مذاکره ایرانی، پیشرفتی در روند گفتگو حاصل نشده و اختلاف‌ها بر سرکلیات توافقنامه کماکان باقی هستند. بدین ترتیب سرنوشت مذاکرات به روز سوم کشیده شد.
طبق اظهارات عراقچی، برخورد کشور های غربی و تغییر پیش‌نویس اولیه که با اشتراک نظر ایران و آمریکا تهیه شده بود، باعث شده تا اعتماد ایران به طرف گفتگو مخدوش شود و مذاکره کنندگان ایرانی می خواهند در این مرحله دوباره اعتمادها احیا شود . وی کشور های غربی را به عدول از توافقات متهم ساخت. (منبع)
مذاکره‌کنندگان غربی نیز غیرمستقیم از دشواری و پیچیدگی مذاکرات سخن گفته‌اند. لحن آنها خوشبینی روز اول را ندارد اما کماکان امیدوار هستند اختلافات حل شده و یا حداقل، مسیر برای توافق مقدماتی و موقت شش ماهه در جلسات بعدی فراهم گردد. حتی اگر طرفین بر روی اصل متن توافق کنند، باز بررسی نکات فنی و حقوقی و گنجاندان آنها در اسناد به شکلی که مبهم نباشد و طرفین تعریف مشترکی از ان داشته باشند، فرایند زمان‌بر و دشواری است.
سیر جلسات و رایزنی‌ها
تاکنون منهای جلسه ده دقیقه‌ای در روز چهارشنبه، نشست مشترکی بین هفت کشور برگزار نشده است. این جلسه نیز بنا به نقل قول یکی از اعضاء هیات نمایندگی آمریکا جنبه تشریفاتی داشته است. (منبع)
هیات ایرانی ملاقات‌هایی را به صورت جداگانه با هیات‌های نمایندگی روسیه و آمریکا برگزار کرده و جواد ظریف دو جلسه طولانی با کاترین اشتون داشته است. روز جمعه مورخ ۲۲ نوامبر صبح قرار است سومین جلسه اشتون و ظریف برگزار شود. سرنوشت این دور از مذاکرات به احتمال زیاد در این جلسه مشخص می شود. مایکل مان معاون اشتون گفتگو های صورت گرفته را اساسی، دقیق و مفصل توصیف کرد.
طبق اظهارات عراقچی، برخورد کشور های غربی و تغییر پیش‌نویس اولیه که با اشتراک نظر ایران و آمریکا تهیه شده بود، باعث شده تا اعتماد ایران به طرف گفتگو مخدوش شود و مذاکره کنندگان ایرانی می خواهند در این مرحله دوباره اعتمادها احیا شود . وی کشور های غربی را به عدول از توافقات متهم ساخت. (منبع)
مذاکره‌کنندگان غربی نیز غیرمستقیم از دشواری و پیچیدگی مذاکرات سخن گفته‌اند. لحن آنها خوشبینی روز اول را ندارد اما کماکان امیدوار هستند اختلافات حل شده و یا حداقل، مسیر برای توافق مقدماتی و موقت شش ماهه در جلسات بعدی فراهم گردد. حتی اگر طرفین بر روی اصل متن توافق کنند، باز بررسی نکات فنی و حقوقی و گنجاندان آنها در اسناد به شکلی که مبهم نباشد و طرفین تعریف مشترکی از ان داشته باشند، فرایند زمان‌بر و دشواری است.
سیر جلسات و رایزنی‌ها
تاکنون منهای جلسه ده دقیقه‌ای در روز چهارشنبه، نشست مشترکی بین هفت کشور برگزار نشده است. این جلسه نیز بنا به نقل قول یکی از اعضاء هیات نمایندگی آمریکا جنبه تشریفاتی داشته است. (منبع)
هیات ایرانی ملاقات‌هایی را به صورت جداگانه با هیات‌های نمایندگی روسیه و آمریکا برگزار کرده و جواد ظریف دو جلسه طولانی با کاترین اشتون داشته است. روز جمعه مورخ ۲۲ نوامبر صبح قرار است سومین جلسه اشتون و ظریف برگزار شود. سرنوشت این دور از مذاکرات به احتمال زیاد در این جلسه مشخص می شود. مایکل مان معاون اشتون گفتگو های صورت گرفته را اساسی، دقیق و مفصل توصیف کرد.
در عین حال از دید غربی‌ها تفاهم هسته‌ای نیازمند احراز اطمینان از تغییر استراتژیک در سیاست‌های هسته‌ای ایران و پایان دادن واقعی به ماجراجویی هسته‌ای حکومت است. حکومت ایران نیز می‌خواهد امتیاز های مناسبی دریافت کند. البته در داخل حکومت ایران شکاف وجود دارد. دولت روحانی در صورت اطمینان از برداشته شدن همه تحریم‌ها حاضر به دست کشیدن از ماجراجویی هسته‌ای است اما خامنه‌ای و اصول‌گرایان چنین دیدگاهی ندارند .
نبود انعطاف؛ حلقه گمشده مذاکرات
روند حاکم بر دو روز اول مذاکرات نشانگر فقدان انعطاف لازم بود. در این میان سخنان خامنه‌ای در جمع بسیجیان که همزمان با روز نخست مذاکرات بود، در افزایش مقاومت مذاکره‌کنندگان ایرانی بر روی خواسته‌های آنها تاثیر بسزایی داشت. دولت فرانسه رسما اشاره کرد که حرف‌های خامنه‌ای به فضای مذاکرات لطمه زده است. در اردوگاه مقابل، حکومت ایران نیز دولتمردان فرانسوی و حکومت های اسرائیل و عربستان را متهم به به کارشکنی نمود.
اما هر گونه به مسئله نگریسته شود، تاثیر سخنان تند خامنه‌ای بر کند شدن آهنگ مذاکرات و افزایش دشواری‌های توافق انکار شدنی نیست. در ادامه به بررسی چرایی موضع خامنه‌ای پرداخته می‌شود.
چرایی سخنان تند و عصبی خامنه‌ای
خامنه‌ای در سخنانی که کاملا عصبانیت از آن هویدا بود به تشریح و تفصیل ” نرمش قهرمانانه” پرداخت که پیش از این به صورت مبهم و مختصر آن را بیان کرده بود. تعریف وی شباهت زیادی به تفسیر اصول‌گرایان افراطی داشت. وی تاکید کرد منظورش عقب‌نشینی نبوده، بلکه مانور هنرمندانه و استفاده از روش‌های متنوع برای رسیدن به مقصود است.
خامنه‌ای از ابتدا به صورتی مبهم از نرمش قهرمانانه را در عرصه عمومی مطرح کرد و دست روحانی برای انجام تعامل در مذاکرات هسته‌ای را بازگذاشت. اما بعد از سفر روحانی به نیویورک مشخص شد اختیارات روحانی در زمینه سیاست خارجی نا محدود نیست و مشروط به رعایت خطوط قرمز نظام است.
خامنه‌ای در سخنانش خیلی صریح بیان داشت که خطوط قرمز نظام و حقوق ملت باید در مذاکرات رعایت شود. منظور وی از خطوط قرمز نظام و حقوق ملت در اصل نظرات خود و صلاحدیدش برای مردم ایران است. بدین ترتیب خامنه‌ای حوزه مانور مذاکره‌کنندگان هسته‌ای را محدود ساخت.
وی حمایت خود از دولت یازدهم را در چارجوب حمایت کلی از دولت‌ها برشمرد و این امر نشانگر عدم حمایت خاص وی از دولت روحانی است. او البته گفت در جزئیات دخالت نمی کند اما رصد کردن وقایع گذشته و رفتار شناسی وی مغایرت جدی با این ادعا دارد .
خامنه‌ای شدیدتر از گذشته به اسرائیل و آمریکا حمله کرد. دلیل این امر و دادن لقب “سگ نجس” به اسرائیل می‌تواند ناشی از خشم خامنه‌ای از توان اسرائیل در ایجاد اخلال در روند مذاکرات باشد.
لحن و محتوی سخنان خامنه‌ای آشکارا ناخرسندی از روند مذاکرات را بازتاب می‌داد. البته وی قبلا و به صورت مکرر گفته بود که به مذاکرات خوشبین نیست ولی می‌پذیرد آمریکا یک بار دیگر تست شود. در اصل خامنه‌ای یک راهبرد دو مسیره ” توافق موقت و کنترل شده ” و تداوم استراتژیک تقابل را طراحی کرده است. از یک طرف ضرورت نمایش یکپارچگی در حکومت و جلوگیری از گسترش اختلافات در داخل بلوک قدرت بعد از ۲۴ خرداد وی را ناچار ساخت تا هم بگذارد روحانی سیاست‌های جدید در حوزه روابط خارجی را دنبال کند و هم خود را همراه نشان دهد.
اما در عین حال چارچوب را به گونه‌ای تنظیم کرده که محدوده مذاکرات محدود و کنترل شده بوده و قابلیت بالقوه برای عظمت‌طلبی اتمی و نقطه فرار هسته‌ای را مسدود نکند. همچنین با لغو تحریم های کمرشکن امتیازات در خوری گرفته شود و توافق محتمل با بهای گزافی فروخته شود.
خامنه‌ای از ابتدا به صورتی مبهم از نرمش قهرمانانه را در عرصه عمومی مطرح کرد و دست روحانی برای انجام تعامل در مذاکرات هسته‌ای را بازگذاشت. اما بعد از سفر روحانی به نیویورک مشخص شد اختیارات روحانی در زمینه سیاست خارجی نا محدود نیست و مشروط به رعایت خطوط قرمز نظام است.
خامنه‌ای در سخنانش خیلی صریح بیان داشت که خطوط قرمز نظام و حقوق ملت باید در مذاکرات رعایت شود. منظور وی از خطوط قرمز نظام و حقوق ملت در اصل نظرات خود و صلاحدیدش برای مردم ایران است. بدین ترتیب خامنه‌ای حوزه مانور مذاکره‌کنندگان هسته‌ای را محدود ساخت.
وی حمایت خود از دولت یازدهم را در چارجوب حمایت کلی از دولت‌ها برشمرد و این امر نشانگر عدم حمایت خاص وی از دولت روحانی است. او البته گفت در جزئیات دخالت نمی کند اما رصد کردن وقایع گذشته و رفتار شناسی وی مغایرت جدی با این ادعا دارد .
خامنه‌ای شدیدتر از گذشته به اسرائیل و آمریکا حمله کرد. دلیل این امر و دادن لقب “سگ نجس” به اسرائیل می‌تواند ناشی از خشم خامنه‌ای از توان اسرائیل در ایجاد اخلال در روند مذاکرات باشد.
لحن و محتوی سخنان خامنه‌ای آشکارا ناخرسندی از روند مذاکرات را بازتاب می‌داد. البته وی قبلا و به صورت مکرر گفته بود که به مذاکرات خوشبین نیست ولی می‌پذیرد آمریکا یک بار دیگر تست شود. در اصل خامنه‌ای یک راهبرد دو مسیره ” توافق موقت و کنترل شده ” و تداوم استراتژیک تقابل را طراحی کرده است. از یک طرف ضرورت نمایش یکپارچگی در حکومت و جلوگیری از گسترش اختلافات در داخل بلوک قدرت بعد از ۲۴ خرداد وی را ناچار ساخت تا هم بگذارد روحانی سیاست‌های جدید در حوزه روابط خارجی را دنبال کند و هم خود را همراه نشان دهد.
اما در عین حال چارچوب را به گونه‌ای تنظیم کرده که محدوده مذاکرات محدود و کنترل شده بوده و قابلیت بالقوه برای عظمت‌طلبی اتمی و نقطه فرار هسته‌ای را مسدود نکند. همچنین با لغو تحریم های کمرشکن امتیازات در خوری گرفته شود و توافق محتمل با بهای گزافی فروخته شود.
علی لاریجانی در سخنانی که به لحاظ کلامی نیز شبیه خامنه‌ای بود و از واژه‌هایی چون گریبان چاک چاک اسرائیل، بی‌عرضگی آمریکا در حل مسائل بین‌المللی، خوش رقصی، هم آغوشی مصحک، سور و سات و … استفاده کرد، دولت آمریکا را به فریبکاری متهم نمود. وی خطاب به تیم مذاکره‌کننده گفت: «اگر مذاکره‌کنندگان احساس کردند برخی سیاست نااهلانه در پیش گرفته‌اند انتظار ما از دوستان مذاکره کننده این است که با پاسخ محکم و روشن و ایستادگی توقع ملت را برآورده سازند.»
روحانی و تنگنای روز افزون سیاست خارجی تعامل‌گرا
روحانی در جلسه هیات دولت اعلام کرد باروت و تهدید بر روی میز مذاکره معنی ندارد. وی در واکنش به سخنان خامنه‌ای گفت دولت به رعایت خطوط قرمز و حقوق ملت متعهد است اما در عین حال تاکید نمود که مصر به ادامه سیاست تعاملی خود است. روحانی نیز به دولت اسرائیل حمله کرد و ناخرسندی خود از برخورد دولت فرانسه را نشان داد. اما در مجموع کوشید تهدید خامنه‌ای را به فرصتی برای دولت تبدیل کند و تلویحا به غربی‌ها پیغام دهد در صورتی که پیشنهادات وی را نپذیرند مجددا دیدگاه‌های منفی و بدبینانه خامنه‌ای بر سیاست‌های هسته‌ای حکومت، مسلط خواهد شد.
گمانه‌زنی در مورد آینده مذاکرات
در کل وضعیت مذاکرات اتمی در مقایسه با شروع به کار دولت روحانی پیچیده‌تر شده است. اما در عین حال از مرحله حرف، تصور و مانور های تبلیغانی بیرون آمده و حالت واقعی و عینی به خود گرفته است. در این فضا چشم‌انداز قابل اتکاءتری برای مشخص شدن فرجام مذاکرات و عملی شدن توافقات وجود دارد. رسیدن به تفاهم هسته‌ای، مسیر هموار، راحت و سریعی نیست، بلکه از خلال سنگلاح‌ها، اصطکاک‌ها و دشواری‌های زیادی می‌گذرد.
بنابراین آنچه از انتهای جلسه ژنو ۵ تاکنون گذشته است، به معنای شکست و بسته شدن پرونده مذاکرات هسته‌ای نیست. شرایط سخت‌تر شده اما هنوز امکان دستیابی به توافقنامه موقت و محدود هسته‌ای وجود دارد. برونداد نشست ژنو ۶ عاملی مهم در ادامه ماجرا است.
