بن بست سیاسی در سوریه و افزایش آتش و خون

وخامت اوضاع در سوریه کماکان رو به افزایش است. وضعیت چنان بغرنج است که بانکی مون دبیر کل سازمان ملل به اعتراض گفته است :« چه قساوت و خشونت دیگری در سوریه باید روی دهد تا جامعه جهانی از خود واکنش نشان دهد.»
تعداد کشته شدگان از مرز هفتاد هزار نفر گذشت. قریب به یک میلیون نفر کشور را ترک گفته و در شرایط سختی در کشور های همجوار زندگی می کنند.

رویارویی مخالفین مسلح با ارتش سوریه نیز در موقعیت بن بست واری گرفتار شده است که طرفین توان پیشروی ندارند. در افق زمانی قابل مشاهده امکان پیروزی برای هیچکدام متصور نیست و وضعیت نه برد نه باخت بر فضای جنگ داخلی در سوریه حاکم است.
مخالفین سوری قرار بود در شنبه گذشته در شهر استانبول دولت خود را تعیین کنند. اما این نشست بدون بیان دلایل به تاخیر افتاد و معلوم نیست چه زمانی تشکیل خواهد شد. ولید البنی سخنگوی ائتلاف ملی مخالفین سوری قبلا گفته بود این ائتلاف تصمیم گرفته است تا دولتی را در مناطق آزاد شده در شمال سوریه تشکیل دهد.(۱) قرار بود در نشست استانبول نخست وزیر و وزراء دولت مخالفین انتخاب شوند.
تاخیر در برگزاری این نشست می تواند نشانگر اختلاف بین صفوف مخالفین باشد. مشکلی که جنبش انقلابی سوریه از ابتدا با آن مواجه بوده است. ترکیب نا همگون نیرو ها امکان فعالیت یکپارچه را دشوار ساخته است. شکاف بین داخل و خارج ، نظامی – سیاسی ، قومیتی و مذهبی- غیر مذهبی عناصر انشقاق آوری بودند که مجال همگرایی در سطح مطلوب را از مخالفین سوری ستانده است. مسئله افزایش قدرت گروه های افراطی مذهبی مانند جبهه النصری که مشی مشابه القاعده دارند نیز بر مشکلات افزوده است.
در حال حاضر اگر چه در مقایسه با گذشته از پراکندگی کاسته شده است اما هماهنگی بین فعالیت های مخالفین و بخصوص گروه های نظامی وجود ندارد.
یکی از دلایل عدم توفیق مخالفین در نابود کردن ماشین جنگی بشار اسد ، عدم دسترسی آنها به سلاح های سنگین و با کارایی بالا است. در نشست رو که توسط دوستان سوریه از جمله عرب و برخی از کشور های عربی برگزار شد انتظار مخالفین سوری در این خصوص برآورده نشد. ائتلاف ملی سوریه علی رغم بایکوت اولیه بر اساس فشار آمریکا حاضر شد در این اجلاس حضور پیدا کند ولی نتایج از دید آنان نا امید کننده بود.
به نظر می رسد آمریکا با اعطاء کمک ۶۰ میلیون دلاری در حال تغییر استراتژی است. برای نخستین بار این کمک شامل ارتش آزاد سوریه نیز می شود. اما کماکان کمک ها شامل اقلام غیر کشنده از جمله دارو ،جیره غذایی و وسایل حمل و نقل است. دولت انگلستان نیز اعلام کرد که استراتژی اش در حمایت مادی و سیاسی تغییر پیدا نکرده است اما ممکن است در آینده سلاح نیز در اختیار مخالفین بگذارد.
ترکیه ، قطر و عربستان اصرار دارند که مخالفین مسلح به سلاح های موثر تجهیز شوند. اما غرب به دلیل نگرانی از دستیابی گروه های تروریست به این سلاح ها موافق این مسئله نیست. ولی این مسئله باعث آسیب پذیری مخالفین شده است. موفقیت آنها در ایجاد راه حل سیاسی در سوریه برای انتقال قدرت نیازمند برخورد از موضع قدرت است. در غیر این صورت دولت بشار اسد حضار به اعطاء امتیاز نیست و می پندارد که فرسایشی شدن منازعه و گذشت زمان به نفع نیرو هایش است.
ایجاد منطقه امن دیگر تاکتیکی است که می تواند موازنه قوا را به نفع مخالفین تغییر دهد و موضع آنها را مستحکم تر سازد. این امر در افزایش همگرایی و هماهنگی در صفوف مخالفین نیز تاثیر زیادی دارد. دیگر جدایی جغرافیایی بین بخش های مختلف اپوزیسیون سوری از بین می رود و آنها می توانند صفوف پراکنده نیرو های مسلح را منسجم و متحد سازند.
اما اراده جدی در جامعه جهانی برای ایجاد منطقه امن در سوریه وجود ندارد. بشار اسد نیز با آگاهی از این مساله به افزایش خشونت و عدم انعطاف پرداخته است. این دولت در پی تثبیت موقعیت برتر خود با اتکاء به حمایت ایران و روسیه است.
ولید معلم با سفر به تهران ضمن بیان نزدیکی دو کشور مدعی شد دولت سوریه از مذاکره با مخالفین حتی معارضین مسلح استقبال می نماید. اما بشار اسد بعدا در مصاحبه با هاله جابر روزنامه نگار بریتانایی – لبنانی اعلام کرد شرط گفتگو با مخالفین مسلح ، زمین گذاشتن سلاح و تسلیم شدن است. دولت وی با تروریست ها مذاکره نمی کند.(۲)
ائتلاف ملی مخالفین با ابتکار معاذ الخطیب تصمیم به تغییر استراتژی خود در برخورد با حکومت گرفت و پذیرفت به صورت مشروط با بشار اسد گفتگو نماید. این مساله اگر چه ابتدا با اعتراض هایی در بین مخالفین مواجه شد. اما در حال حاضر این ائتلاف در حال تعیین چگونگی و روال این گفتگو است. اما لازمه این کار حد اقل انتقال بخشی از قدرت به مخالفین است امری که دولت بشار اسد عملا حاضر به آن نیست.
انسداد در فرایند گفتگو می تواند فضا را دوباره به سمت تضاد آشتی ناپذیر حکومت و مخالفین باز گرداند. اگر حمایت غرب و کشور های عربی از حمایت سیاسی به سمت حمایت نظامی میل پیدا کند آنگاه وضعیت جدیدی در سوریه پیش می آید. در غیر این صورت وضعیت گره خورده کنونی تداوم پیدا خواهد کرد. در این حالت امکان تجزیه سوریه وجود دارد که عملا کشور به مناطق مختلف تقسیم گردد و یکپارچگی اش را از دست بدهد.
مناطق کرد نشین ، شمال در دست مخالفین و جنوب و مرکز در دست دولت سوریه خواهد بود و هر کدام به یه صورت مناطق خود مختار اداره می شود. جمهوری اسلامی و حزب الله لبنان نیز با تقویت گروه های شبه نظامی و بخصوص الشعیبا بی تمایل به این حالت نیست تا راه ارتباطی بین ایران و لبنان حفظ شود.
روز های آینده نشان می دهد سوریه چه مسیری را طی خواهد کرد. اما هر چه زمان می گذرد ابعاد بحران سوریه نیز عمیق تر می شود.

منابع :

۱- http://www.yourmiddleeast.com/news/istanbul-meeting-to-elect-syrian-opposition-leader-postponed_13317
۲- http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2013/03/201333163626613118.html