دومین دور مذاکرات اتمی مربوط به دستیابی به توافق جامع در وین به پایان رسید. دو طرف پیش از مذاکرات اعلام کرده بودند انتظار ندارند در این نشست به توافق برسند. اما در پایان نشست ظریف و اشتون در کنفرانس خبری کوتاه رضایت خود را اعلام کردند. ظریف گفت: «در جلسات دو روز بحث‌های محتوایی و جدی و مفید درباره یک رشته موضوعات شامل غنی‌سازی، راکتور اراک، همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای و تحریم‌ها انجام شد».
اشتون نیز اظهار داشت: «که در این دور از مذاکرات درباره غنی‌سازی و اراک، همکاری‌های غیرنظامی و تحریم‌ها صحبت شده است. سعی می‌کنیم درباره مباحث ماهوی کار کنیم. در مرحله بعدی کارشناسان دو طرف ملاقات‌هایی خواهند داشت.»
خروجی نشست، توافق بر سر تداوم گفتگوها در روز‌های ۱۸ تا ۲۱ فروردین در وین بود و در این فاصله کارشناسان ایران و ۱+۵ برای بحث و گفتگو برای روشن کردن ابعاد فنی مسائل دیدار خواهند کرد.
مذاکرات این دوره پیش از برگزاری در فضای شکننده و محتطانه‌ای برگزار شد. از یک سو بحران کریمه بر مذاکرات سایه افکنده بود که موضع جدید روسیه انسجام ۱+۵ را از بین ببرد. همچنین سرو صدایی که در داخل ایران از سوی اصول گرایان بر سر دیدار اشتون با جمعی از فعالان زن برگزار شده بود، فضای مذاکرات را تحت الشعاع قرار داده بود.
ترکش‌های ملاقات اشتون با نرگس محمدی و گوهر عشقی در وین
جواد ظریف تحت فشار و حملات نهاد‌های انتصابی و همسو با رهبر راهی وین شد در حالی که در معرض اتهام هماهنگی اشتون با وی در خصوص ملاقات‌های بحث برانگیز قرار داشت.
این موضوع باعث شد تا بر خلاف دور‌های قبل مذاکرات، ضیافت شام ظریف و اشتون پیش از مذاکرات برگزار نگردد. بر مبنای روایت عراقچی، ظریف در ابتدای گفتگو با اشتون نسبت به دیدار یاد شده انتقاد کرده و انجام آن را باعث تاثیر منفی در مذاکرات و تشدید بی اعتمادی دانسته است. اشتون نیز در پاسخ دیدار با نمایندگان جامعه مدنی را بخشی از فعالیت‌های متعارف دیپلماتیک خود بشمار آورده است. در مجموع اظهار نظر مان سخنگوی اشتون در خصوص عدم نیاز به کسب مجوز و یا هماهنگی برای دیدار با فعالان زنان و تکذیب هماهنگی با ظریف باعث شد تا تنش بر سر این موضوع بخوابد و ماجرای فوق اخلالی در روند مذاکرات ایجاد نماید. اگرچه تاثیر منفی آن در بحث‌های حقوق بشری اتحادیه اروپا با جمهوری اسلامی قابل نادیده گرفتن نیست.
چرخش در مواضع روسیه
اما موضوع دومی که موفقیت مذاکرات را تحت سئوال قرار داده بود، مسئله چرخش احتمالی مواضع روسیه بود. این اتفاق در حین دو روز مذاکرات بوقوع نپیوست و تصویری به بیرون منعکس شد که مناقشه غرب و روسیه بر سر اوکراین تاثیری در موضع یکپارچه ۱+۵ بر رویارویی با برنامه هسته‌ای ایران نداشته است. ظریف نیز از عدم تاثیر منفی حوادث اوکراین بر مذاکرات هسته‌ای ابراز رضایت نمود.
اما چند ساعت بعد از پایان مذاکرات، ناگهان ریبکوف معاون وزیر خارجه روسیه و نمانیده این کشور در مذاکرات اعلام کرد اگر چه روسیه در این دور مذاکرات، سیاست قبلیش را ادامه داد و نخواست مسائل اوکراین را دخالت دهد. اما ممکن است در آینده برخورد روسیه عوض شده و به عنوان بخشی از واکنش در برابر تحریم‌های اروپا و آمریکا بازی را به هم بزند. البته وی نگفت روسیه در این خصوص تصمیم قطعی گرفته است ولی تاکید کرد در صورتی که غرب به اعمال فشار و تحریم در برابر روسیه ادامه بدهد انگاه کشور متبوع وی مجبور می‌شود از اهرم مذاکرات اتمی با ایران برای بازدارندگی و اقدام متقابل بر عیه غرب استفاده کند. ریبکوف همچنین مدعی شد چون اهمیت موضوع کریمه بسیار بیشتر از فعالیت‌های هسته‌ای ایران بوده، لذا روسیه در این مرحله به آن نپرداخته است. وی توضیح نداد سیاست روسیه چه قدر تفاوت پیدا خواهد کرد. اما بر مبنای برخی از گزارش‌ها روسیه در سطح مذاکرات کنونی خواهان اعطای امکانات بیشتری به ایران در حوزه غنی سازی اورانیوم است.
در صورتی که روسیه بازی اش را تغییر دهد آنگاه بحران هسته‌ای ایران وارد فصل جدیدی می‌شود. روسیه می‌تواند با تقابل با آمریکا و بی اعتنایی به تحریم‌های یکجانبه غرب فضای دور زدن تحریم‌ها را برای ایران هموار نماید. همچنین همراهی روسیه با ایران انسجام ۱+۵ را از بین می‌برد. جمهوری اسلامی مدت‌ها بر روی ایجاد و گسترش شکاف بین روسیه و غرب سرمایه گذاری کرده بود. این مساله می‌تواند موجب مقاومت ایران برای اعطاء امتیاز‌های کمتر و در عوض فروش تفاهم هسته‌ای با بهاء بیشتر شود. نگرانی از افزایش قدرت چانه زنی ایران باعث شد تا جنیفر ساکی سخنگوی وزارت خارجه آمریکا پیش از مذاکرات ابراز امیدواری نماید که روسیه کمکان نقش فعالش در مذاکرات هسته‌ای با ایران را حفظ نماید.
تحلیل محتویی مذاکرات
اگرچه جواد ظریف و اشتون نسبت به مذاکرات خوشبین بودند ونتیجه آن را مثبت ارزیابی کردند اما این اظهار نظر به نظر می‌رسد خواست و تمایل آنها را نشان می‌دهد و واقعیت‌های مطرح در مذاکرات را بیان نمی‌کند. جواد ظریف دستیابی به تقاهم نامه جامع را تا ماه جولای امکان پذیر دانست. اما دیپلمات‌های آمریکایی مدعی شدند هنوز فاصله طرفین زیاد است و رسیدن به متنی که مورد توافق متقابل باشد کار خیلی زیادی را می‌طلبد و هر کس باید بکوشد تا فضا را برای مرحله نهایی تدوین سند آماده سازد.
روایت عباس عراقچی از مذاکرات به واقعیت نزدیک تر است. او گفت در این دوره صحبت بر سر مفاد توافقنامه نشد بلکه بحث‌ها حول رسیدن به درک مشترک از مسائل اختلافی بود. کانون اختلافات حول ابعاد غنی سازی در نطنز وفردو، حجم ذخیره اورانیوم غنی شده، تعداد سانتریفوژ‌ها و راکتور آب سنگین اراک است.
غرب با محوریت آمریکا می‌خواهد اندازه و ساختار برنامه‌های هسته‌ای ایران به اندازه ای محدود گردد که فاصه ایران با نقطه گریز هسته‌ای (مدت زمانی که برای تولید اورانیوم غنی شده با غلظت بالا به اندازه لازم برای بمب اتم نیاز است) حداقل دو سال بلشد. جمهوری اسلامی با توجه به تاکیدات رهبری می‌خواهد ساختار و زیر ساخت‌های هسته‌ای دچار تغییر نشود و فقط تولیدات و خروجی ساختار کاهش یابد. اما ایران بالقوه قابلیت انجام فعالیت‌های حساس هسته‌ای را داشته باشد.
موضوع راکتور آب سنگین اراک دیگر محور مهم مناقشه است. ظریف چراغ سیز نشان داد که ایران آماده است با تغییر در طراحی و فرایند مهندسی آب سنگین اراک ترس از امکان استفاده از پلوتونیوم تولید شده در مسیر نظامی را بر طرف سازد. این برخورد گام مثبتی برای حل مسئل ه است. اما غرب خواهان تضمین‌های بیشتری است. بعید است ایران پیشنهاد آمریکا مبنی بر تغییر شکل راکتور از تولید آب سنگین به سبک را بپذیرد.
راه‌های مختلفی وجود دارد تا فناوری تولید آب سنگین به گونه‌ای مهندسی مجدد شود تا قابلیت تولید سلاح هسته‌ای از تولیدات تاسیسات اراک مهار گردد. در این خصوص باید اراده جدی از سوی ایران و انعطاف غرب بوجود بیاید.
اما سطح و اندازه تولید اورانیوم و تعداد سانتریفوژ‌ها و نوع آنها موضوع سخت‌تری برای رسیدن به توافق است. موضع گیری اکثر قریب به اتفاق سناتور‌های آمریکایی مبنی بر تصریح اینکه غنی سازی مطابق ان پی تی حق ذاتی ایران نیست و تاکید بر محدود سازی ظرفیت غنی سازی اورانیوم در ایران بر پیچیدگی و بغرنحی مشکلات افزوده است.
دور دوم مذاکرات در وین امید به تفاهم پایدار هسته‌ای را حفظ کرد اما تداوم آن بستگی دارد که در جلسه آینده و هنگام تنظیم سند‌ها مدیریت اختلافات چگونه پیش برود. در این میان عملی شدن چرخش سیاست روسیه و افزایش تنش غرب و روسیه فاکتوری است که می‌تواند روند بازی را عوض نماید و رسیدن به توافق جامع و نهایی هسته‌ای را دشوار تر سازد.
