سخنان خامنه‌ای در دیدار با جمعی از مردم استان آذربایجان شرقی معادلات حاکم بر مذاکرات هسته‌ای را پیچیده‌تر کرد. وی در آستانه دور جدید مذاکرات که مرحله سخت‌تر و چالشی‌تر دستیابی به توافق جامع و دراز مدت را دنبال می‌کند، گفت: «نشانه‌های خوشبین نبودن، اکنون در حال آشکار شدن است و دلیل بارز آن هم، اظهارات سخیف و توهین‌آمیز سناتورها و مقامات امریکایی بر ضد ملت ایران است.»
خامنه‌ای با این اظهارات که به مناسبت بزرگداشت قیام ۲۹ بهمن سال ۵۶ مردم تبریز برگزار شد، فاصله خود با مذاکرات هسته‌ای را بیشتر کرد و صریح‌تر از قبل گفت که در زمینه مذاکره با آمریکا نقشی نداشته و نظرات مسئولان دولت‌های قبلی و فعلی را پذیرفته است. او بار دیگر گوشزد کرد که به دلیل اصرار آنها بر مذاکره در خصوص موضوع هسته‌ای، مخالفتی نداشته است اما همان موقع تاکید کرده که خوشبین نیست.خامنه‌ای با حملات سنگین به دولت آمریکا بر ضرورت تداوم رویکرد خصومت با آمریکا در سیاست خارجی پافشاری کرد و مسئله اصلی آمریکا را نفی انقلاب اسلامی و اسلام عنوان نمود که هدفش از طرح موضوعات هسته‌ای صرفا بهانه‌جوئی است.
خامنه‌ای در هفته گذشته در قیاس با دوران بعد از انتخابات ریاست جمهوری یازدهم فعال‌تر شده و موضع‌گیری‌های وی بیشتر حول سیاست خارجی و مواجهه با آمریکا متمرکز شده است.
سخنان وی مهر تایید دیگری بر پیچیده بودن سیاست هسته‌ای جدید حکومت است. او در سخنان جدیدش روشن‌تر از قبل در خصوص رویکرد جدید هسته‌ای از خود سلب مسئولیت کرد. این برخورد شباهت‌های درخوری با موضع‌گیری قبلی او در زمان مذاکرات با تروئیکای اروپا در زمان سرپرستی مذاکرات هسته‌ای توسط حسن روحانی داشت.
علی‌رغم اینکه گفتگو‌ها و توافقات با نظر مساعد خامنه‌ای صورت گرفت و حسن روحانی همه مسائل را با هماهنگی او جلو برد، اما ناگهان در نیمه راه به میدان آمد و با توقف قرار و مدار‌ها، موضعی تندی علیه رویکرد مصالحه‌جویانه مذاکره کنندگان اسبق و سیاست دولت اصلاحات در پیش گرفت. حملات وی فضا را به سمتی برد که بخش‌های افراطی حکومت تیم روحانی را در مظان اتهام جاسوسی قرار دهند.
روح حاکم بر سخنان خامنه‌ای مهار مذاکرات و جلوگیری از گسترش آن به سمت تنش‌زدایی با آمریکا و پایان بخشیدن به روند آمریکا ستیزی در سیاست خارجی است. او از ابتدای مذاکرات و سیاست آشتی‌جویانه دولت یازدهم این موضع راهبردی را اتخاذ کرده و نسبت به تخطی از آن هشدار داده است.
خامنه‌ای به صورت مستقیم به کسانی که به دنبال مصالحه با امریکا هستند حمله کرد و گفت: «برخی افراد تلاش دارند با بزک کردن چهره امریکا، زشتی‌ها و خشونت‌ها و وحشت‌آفرینی‌ها را از این چهره بزدایند و دولت امریکا را دولتی علاقمند به مردم ایران و انسان دوست معرفی کنند، اما تلاش این افراد به نتیجه نخواهد رسید.»
این سخنان در عین حال نشانگر گرایشی در داخل حکومت است که خواهان حل کردن مسائل با آمریکا است و وزنش آنقدر است که خامنه‌ای را به واکنش تند کشانده است. اما او و جریان همسو با وی در بلوک قدرت توانایی مهار و کنترل این گرایش را دارند. هدف او از نفی و نقد صریح کسانی که خصومت با آمریکا را رد می‌کنند، حفظ رویکرد کلاسیک جمهوری اسلامی در سیاست خارجی و دیدگاه آیت‌الله خمینی است.
بررسی و رمز گشایی از سخنان خامنه‌ای نکاتی را آشکار می‌سازد که در ادامه به آنها پرداخته می‌شود.
بهره‌برداری از راهپیمائی ۲۲ بهمن
خامنه‌ای بر روی راهپیمایی ۲۲ بهمن مانور زیادی داد و حضور مردم را نشانه همراهی با نظام و تاکید بر دو عنصر استقامت و وحدت عنوان کرذ. او مشابه اصلاح‌طلبان و طرفداران گفتمان اعتدال، حضور مردم در مراسم امسال را بیشتر از سال‌های قبل دانست ولی نتیجه‌گیری متفاوتی از آنان کرد و این حضور را به منزله ایستادگی در برابر آمریکا و پذیرش سختی‌های اقتصاد مقاومتی به حساب آورد.
– تمایل دولت احمدی نژاد به مذاکره با آمریکا
خامنه‌ای برای نخستین بار فاش ساخت که تمایل به مذاکره مستقیم با امریکا از ناحیه دولت احمدی‌نژاد نیز مطرح بوده است. او در این باره گفت: «تصور برخی دولتمردان دولت قبلی و همچنین برخی دولتمردان دولت فعلی این است که اگر ما در قضیه هسته‌ای، با امریکا مذاکره کنیم، موضوع حل می‌شود. »
این اظهارات با مواضع متاخر احمدی‌نژاد همخوانی دارد. بدین ترتیب مهر تایید دیگری بر این دیدگاه زده شد که دولت احمدی‌نژاد در تنظیم و اجرای ماجراجویی هسته‌ای نقش تعیین‌کننده نداشت. مذاکرات مخفی هسته‌ای نیز گواهی بر این واقعیت است که رایزنی با مقامات آمریکایی و تلاش برای رسیدن به توافقی محدود از دوره ریاست جمهوری احمدی‌نژاد شروع شد ولی دولت بر خلاف دوره روحانی نقش محوری در آن نداشت.
– تداوم اجرای اقدام مشترک شش ماهه ژنو
خامنه‌ای ضمن القای بدبینی نسبت به مذاکرات هسته‌ای اعلام کرد ایران به تعهداتش در اقدام مشترک شش ماهه عمل خواهد نمود. او اظهار داشت: «کاری که وزارت امور خارجه و مسئولان دولتی در خصوص مذاکرات هسته‌ای آغاز کرده‌اند ادامه پیدا خواهد کرد و ایران نقض‌کننده کاری که شروع کرده است، نخواهد بود اما همه بدانند که دشمنی آمریکا با اصل انقلاب اسلامی و اسلام است و این دشمنی، با مذاکرات پایان نخواهد یافت.»
به نظر می‌رسد خامنه‌ای می‌خواهد توافقات موقت عملی شود و از مزایای کاهش تحریم‌ها و بخصوص آثار روانی آن بهره‌مند گردد اما در خصوص توافق جامع و دراز مدت نظر موافقی ندارد و یا بهای زیادی را طلب می‌کند.
– تاکید بر اقتصاد مقاومتی و تقویت ساخت داخلی
تاکید بر نگاه به داخل و افزایش توان داخلی کشور بدون اتکا به نگاه به خارج وجه پر رنگی در سخنان خامنه‌ای داشت. او بار‌ها تاکید کرد که مسئولان باید راه حل مشکلات کشور را در اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و تکیه به درون و چشم ندوختن به بیرون دنبال کنند. تصور وی چنین است که تداوم مقاومت ایران منجر به خسته شدن امریکا و رها کردن فشار‌ها می‌شود.
از سوی دیگر جذابیت‌های بازار انرژی ایران باعث می‌شود تا شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران غربی دولت‌های خود را قانع سازند که در تحریم‌ها با دولت امریکا همراهی نکنند. در عین حال نگاه به شرق تکیه‌گاه اصلی خامنه‌ای است. تلاش‌های جاری در خصوص مبادله پایاپای نفت با روسیه در صورت تحقق نمونه‌ای از امید‌های حکومت برای دور زدن تحریم‌های آمریکا است.خامنه‌ای به صورت غیر مستقیم و تلویحی حسن روحانی را مورد انتقاد قرار داد که توجهش به جای تکیه بر ظرفیت‌های داخلی به خارج و کاهش تحریم‌ها دوخته شده است. وی اعلام کرد که دیدگاه روحانی به جایی نمی‌رسد. او گفتٰ: «تا وقتی که چشم ما به دست دیگران یا به کاهش تحریم‌ها و یا اظهارات مقامات امریکایی دوخته شده باشد، به جایی نخواهیم رسید… من اصرار دارم که مسئولان به نیروی داخلی تکیه و به مردم اعتماد کنند تا این سرچشمه فیاض و تمام نشدنی در داخل، خروشان و فروزان و جوشان شود .»
نقطه نظرات خامنه‌ای و تاکید افراطی وی بر توان داخلی در تعارض با نظرات روحانی قرار دارد که شرط موفقیت در حل مشکلات کشور را در تعامل خوب و سازنده با جهان می‌داند.
– واکنش توازن‌بخش به اظهارات شرمن
از زاویه‌ای نیز خامنه‌ای ممکن است در پی ایجاد توازن در برابر اظهارات جدید مقامات امریکایی باشد که در پی افزایش سختگیری‌ها در دور جدید مذاکرات هستند. به خصوص سخنان وندی شرمن در سنا که بحث موشک‌های بالستیک را از ملاحظات آمریکا دانست. بدین ترتیب خامنه‌ای با موضع‌گیری تهاجمی می‌کوشد از پیشروی آمریکا جلوگیری کند و با دور کردن توانایی‌های دفاعی و موشکی ایران از موضوع مذاکرات، هزینه‌های پرداختی حکومت در مسیر مصالحه هسته‌ای را حداقل سازد.
– حساسیت به رهبران نمادین جنبش سبز
خامنه‌ای مجدد خشم و ناراحتی خود از حمایت مقامات ارشد دولت آمریکا از حقوق موسوی، کروبی و رهنورد را نشان داد. او موضع‌گیری اوباما در اعتراض به سرکوب جنبش سبز که وی آن را فتنه می‌نامد، وقاحت‌آمیز خوانذ. بخشی از سخنان تند وی علیه آمریکا اشاره شرمن به حساسیت دولت آمریکا نسبت به وضعیت کروبی و موسوی بود.
در مجموع سخنان خامنه‌ای پیرامون موفقیت در دستیابی به موافقت‌نامه جامع هسته‌ای تردید ایجاد کرد و به نوعی سنگ‌اندازی نمود. سخنان خامنه‌ای شباهت‌های در خور اعتنایی با انتقادات اصول‌گرایان افراطی از سیاست آشتی‌جویانه دولت یازدهم در مسیر تنش‌زدایی با غرب داشت.
البته هنوز به قطعیت نمی‌توان در این خصوص نتیجه‌گیری کرد. اما فعال شدن دوباره وی و تاکیدات او بر ضرورت تقابل با آمریکا و بی‌اعتنایی به فشار‌های خارجی و تکیه بر اقتصاد مقاومتی و ریاضتی محدودیت‌های قابل اعتنایی برای دولت روحانی در مسیر تحقق برنامه هایش ایجاد می‌کند.
تجربه کره شمالی گویای این واقعیت است که توافق و مصالحه موقت تضمینی برای صلح و تفاهم پایدار نیست و بالقوه می‌تواند به سطحی بالاتر از کشمکش و رویارویی منجر شود.
