راهپیمایی روز قدس امسال تحت الشعاع مذاکرات هسته ای در وین برگزار شد. معمولا حکومت در راهپیمایی روز قدس علاوه بر تایید گفتمان نابودی اسرائیل و دفاع از مردم فلسطین به عنوان موضوع محوری، مسائل سیاسی روز را بر حسب نیاز و ضرورت مورد توجه قرار داده و بهره برداری های سیاسی می کند. البته جمعیت شرکت کننده در راهپیمایی های سالانه فراتر از پایگاه اجتماعی حکومت شامل بخشی از مردم نیز هست که نسبت به سیاست های ناعادلانه و تجاوز گرانه دولت اسرائیل و تضییع حقوق مردم فلسطین معترض هستند. در عین حال برخی نیز هستند که ضمن اعتراض و انتقاد به اسرائیل اما به دلیل بهره برداریسیاسی حکومت از شرکت خودداری می کنند.
امسال موضوع سیاسی بحث هسته ای و تاثیر آن در مبانی سیاست خارجی نظام بود. خطی که برای تبلیغ توسط جریان برگزار کننده راهپیمایی القاء شد تاکید بر این مساله بود که مذاکرات هسته ای در صورت موفقیت تغییر ملموسی در خصومت راهبردی با آمریکا و اسرائیل نخواهد داشت. البته علاوه بر تبلیغ در این خصوص، تب و تاب مذاکرات و گمانه زنی پیرامون فرجام آن و چگونگی برخورد مذاکره کنندگان هسته ای باعث شد تاسخنرانان مراسم اعم از سید احمد خاتمی و علی لاریجانی، مسئولان ارشد و فعالان سیاسی شرکت‌کننده در این راهپیمایی بیش‌ازپیش درباره پرونده هسته‌ای ایران اظهار نظر کنند.
روز قدس با پایان ضرب الاجل سوم مذاکرات مصادف شد که از دید مذاکره کنندگان ایرانی به دلیل زیاده خواهی و تغییر مواضع همتایان غربی شان باعث تمدید سه باره گفتگو ها شد. مقامات غربی اما بر عکس مدعی بودند اصرار ایران بر رفع تحریم های تسلیحات متعارف و عدم توجه به مفاد بیانیه لوزان باعث بن بست در مذاکرات شده است. ازاینرو راهپیمایی قدس به فرصتی برای کارزار روانی مقصر جلوه دادن آمریکا تبدیل شد. در این خصوص با توجه به کاهش فاصله مواضع دولت و اصول گرایان در مذاکرات تقریبا چهره های شاخص وابسته به دو جریان ضمن تجلیل ازمقاومت جواد ظریف و همکارانش به نقد و نکوهش مواضع دولتمردان آمریکایی پرداختند. اصول گرایان افراطی موسوم به دلواپسان نیز کوشیدند تا موضع قبلی خود را تبلیغ کنند که آمریکا به دنبال توافق نیست و موضوع هسته ای بهانه است. همچنین بر روی ترجیع بند سخنان خامنه ای در دوره جدید مذاکرات هسته ای نیز مانور داده شد که” من به نتیجه مذاکرات هسته ای خوش بین نیستم”. حتی علی شمخانی نیز با این خط همراهی کرد و مدعی شد وضعیت تازه در مذاکرات هسته ای بیش از پیش سخن یادشده از خامنه ای را برجسته ساخته است.
در واقع به موازات دیپلماسی عمومی دولت روحانی که بر مقاومت تیم مذاکره کننده در برابر زیاده خواهی غرب و دفاع از حقوق ملت وعزت کشور تاکید می کند و این پیام را مرتب منتقل می سازد که کیفیت توافق خوب را قربانی زمان و اصل مصالحه نمی کند، سیاست مشابهی نیز در کل نماز های جمعه وراهپیمایی روز قدس دنبال شد. فصل مشترک سخنان خطیبان نماز جمعه عدم نیاز ایران به توافق هسته ای، تشنه بودن دولت آمریکا به مصالحه هسته ای، نبود عجله، سنگ اندازی آمریکا در مذاکرات و دبه کردن، پرهیز از دو قطبی کردن فضای جامعه نسبت به توافق اتمی، حمایت از تیم مذاکره کننده هسته ای و تاکید بر رعایت خطوط قرمز بود.
در این میان سخنان احمد خاتمی در نماز جمعه تهران که تم اصلی آن مبتنی بر سرزنش آمریکا به عنوان مقصر اصلی ناکامی احتمالی مذاکرات وین بود، روشنگر است. او با بیان اینکه از وین خبرهای خوبی نمی‌رسد، گفت:
“متاسفانه آمریکایی‌ها و همپیمانان آنها حتی از حرف‌هایی که تا چند روز پیش هم گفته‌اند، عقب‌نشینی کرده‌اند و دبه درآورده‌اند. این حقیقت قرآنی است «انهم لا ایمان لهم»؛ هیچ آمریکا قابل اعتماد نیست…. این استراتژی آمریکایی‌هاست که بگویند اگر توافقی صورت گرفت، بگویند فشار ما بر ایران کار خود را کرد و اگر توافق نشد، از همین الان به رسانه‌های داخل می‌گویم که خط آمریکا این است که مانع توافق را ایران معرفی کند؛ اما شما قهرمانانه وارد میدان شوید و این توطئه آمریکا را افشا کنید. مانع توافق، زیاده‌خواهی‌های آمریکا و همپیمانان آمریکا است و اگر توفیق هم در توافق حاصل شود، به خاطر فشارهای آمریکا نبود، بلکه آنان خود درخواست کردند که ایران وارد مذاکره شود…. با توافقات، زیر ۵۰ درصد از مشکلات حل می‌شود و به فضل خداوند دولت با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی کشور را خواهد ساخت…. اگر توافق نشد، دنیا به آخر نرسیده است. ما ۳۶ سال است که با تحریم‌ها دست و پنجه نرم می‌کنیم و با فرهنگ تسلیم‌ناپذیری و نفرت از استکبار در مقابل دشمنان خواهیم ایستاد و تسلیم نخواهیم شد…. نفرت از استکبار در بند بند جان ماست و به یاری خداوند این فرهنگ، راه مقاومت را هموار خواهد کرد.”
اما راهپیمایی روز قدس امسال فقط فضا سازی برای مقابله با مواضع آمریکا در مذاکرات هسته ای و مقصر جلوه دادن آن نبود، بلکه رهیافت مهمتری را دنیال می کرد که سیاست حمایت از نابودی اسرائیل از دستور کار خارج نخواهد شد. این رهیافت که مربوط به دوره پسا توافق هسته ای است این فرض دولت آمریکا و غرب را به چالش می کشد که در معادلات جدید سیاسی و ژئوپلتیک منطقه خاور میانه برخورد سازش ناپذیر جمهوری اسلامی با اسرائیل ادامه پیدا می کند. سخنرانان راهپیمایی های روز قدس در سراسر کشور تصریح کردند که کماکان سیاست درست در مواجهه با اسرائیل،عدم صلح و به رسمیت شناختن موجودیت این کشور و تداوم مبارزه است. در عین حال بر روی راهکار “هر فلسطینی یک رای” نیز مانور دادند که همه فلسطینی های ساکن در کرانه باختری و غزه و بیت المقدس به همراه مهاجران در یک همه پرسی شرکت کنند.
دولت اوباما و همچنین دول اروپایی در دفاع از توافق هسته ای با ایران ودر واکنش به مخالفت های نتانیاهو با بیانیه لوزان و چارچوب کلی گفتگو های جاری استدلال می کنند که یکی از پیامد های توافق امن تر شدن اسرائیل است.
اما سازمان دهندگان راهپیمایی روز قدس عکس این پیام را صادر کردند که فضا برای اسرائیل چه توافق بشود و چه نشود نا امن تر خواهد شد و موازنه قوا در منطقه به ضرر اسرائیل در تغییر است. این پیام پژواک سخنان خامنه ای بود که چندی پیش صریحا اعلام کرد:
“اسرائیل روزبه‌روز ناامن‌تر خواهد شد؛ چه توافق هسته‌اى بشود، چه نشود؛ این را بدانید امنیّت اسرائیل تأمین نخواهد شد چه توافق هسته‌اى بشود و چه نشود.”
این تلاش سیاست راهبردی حکومت را نشان می دهد که به هیچوجه از مصالحه هسته ای به دنبال تغییر در سیاست ضدیت با اصل و اساس اسرائیل نیست و چه بسا جدی تر از قبل سیاست موجود در خصوص اسرائیل و فلسطین را ادامه دهد.
باید توجه داشت که مسئله تقابل با موجودیت اسرائیل به عنوان یک دولت بخش محوری از سیاست خارجی جمهوری اسلامی است. سیاست خارجی جمهوری اسلامی مجموعه ای از مولفههای کلان است که تنها متولی بخشی از آن وزارت خارجه و دستگاه دیپلماتیک کشور است، اما در کنار آن سیاست خارجی جمهوری اسلامی در منطقه و سطح جهان، دارای بردارها و نهادهای متعددی است که برآیند آنها با هدایت و مدیریت کلان رهبری سیاست خارجی نظام را شکل می دهد. بخش محدودی از این سیاستها به دستگاه اجرایی کشور وابسته است. بخش اصلی سیاستگذاری دیپلماتیک و خارجی بدون نسبت با دولتهای مختلف در طول فعالیت شان، به عنوان اصول کلان سیاست خارجی جمهوری اسلامی به صورت ثابت در نهاد هایی چون شورای امنیت ملی، سپاه قدس و شورای مشورتی رهبری تعیین و اجرا می شود.
در مجموع پیام اصلی راهپیمایی روز قدس امسال تاکید بر این مسئله بود که پرونده هسته ای تمامیت سیاست خارجی حکومت را تشکیل نمی دهد و مصالحه در آن تاثیری بر سیاست های منطقه ای حکومت و ستیز سازش ناپذیر با اسرائیل نخواهد داشت.
