علی اکبر صالحی رئیس آژانس انرژی اتمی خبر ار تولید نسل جدید و پیشرفته‌ای از سانتریفوژها داد. وی با اشاره به اینکه اکنون ۱۹هزار سانتریفیوژ در کشور وجود دارد، گفت: «نسل جدید سانتریفوژها در حال ساخت است اما تا قبل از اینکه به تولید انبوه برسند باید تمام تست‌ها را روی آنها انجام داد.»
این سخنان ابهاماتی را پیرامون چگونگی نگاه حکومت به اجرای نقشه راه ژنو ایجاد کرده است. آسوشیتد‌پرس به نقل از دو مقام آژانس انرژی اتمی که از برنامه‌های هسته‌ای ایران مطلع هستند، گزارش داد که حکومت ایران جلوتر رفته و سانتریفوژ‌های یاد شده را در یک مرکز غنی‌سازی نصب کرده است.
آنها مدعی هستند کارشناسان ایرانی در مذاکرات فنی هفته گذشته این موضوع را به اطلاع همتا‌های خارجی‌شان رسانده‌اند. استدلال ایران برای موجه بودن این کار بر اساس تفسیری از بندی از توافقنامه موقت ژنو است که به ایران اجازه می‌دهد برای پروژه‌های تحقیقاتی، غنی‌سازی اورانیوم را در حد آزمایشگاهی انجام دهد.
بنا به گفته مقامات فوق این موضع ایران با انتقاد شدید آمریکا و دیگر اعضاء گروه ۱+۵ مواجه شده است. آنها گفته‌اند نصب سانتریفوژه‌های بیشتر که تعداد کلی سانتریفوژه‌های موجود را گسترش می‌دهد و به‌خصوص نصب مدل جدید در تعارض با توافقنامه ژنو است.
بررسی توافقنامه ژنو و تولید سانتریفوژ‌های نسل جدید
توافقنامه ژنو در خصوص چگونگی انجام فعالیت‌های تحقیق و توسعه و جایگاه غنی‌سازی اورانیوم ساکت است. در این خصوص بندی که به روشنی نسبت آن را با دیگر مفاد توافقنامه روشن نماید، وجود ندارد. توافقنامه تصریح دارد که ایران هر گونه پیشرفت و ارتقاء فعالیت‌ها در نطنز، فردو و اراک را تا شش ماه متوقف می‌کند. کیک زرد به سانتریفوژ‌هایی که تاکنون فعال نبوده‌اند، تزریق نمی‌کند. تعداد سانتریفوژ‌های فعال زیاد نمی‌شود فقط سانتریفوژ‌های خراب با سانتریفوژی از همان جنس جایگزین می‌شود.بنابراین در سطح عملیاتی طبق توافقنامه ژنو، ایران نمی‌تواند در مدت زمان شش ماهه قرار داد، بر ناوگان سانتریفوژ‌های جدید اضافه کند و به‌خصوص نسل جدید و پیشرفته‌تری نصب نماید. اما در بخش تحقیقاتی به شرط اینکه منجر به انباشت و ذخیره اورانیوم غنی‌شده نشود و تحت نظارت آژانس باشد، ایران منعی برای تولید و تست سانتریفوژها و از جمله نوع جدید و پیشرفته‌تر ندارد.
آنچه مقامات ایرانی به صورت علنی و در جلسات تاکنون گفته‌اند تولید و نصب سانتریفوژ‌های جدید بوده است و سخنی از تزریق کیک زرد و تولید سوخت هسته‌ای با سانتریفوژ‌های جدید مطرح نیست. بنابراین به نظر می‌رسد از منظر حقوقی اقدام ایران تعارضی با مفاد قرار ندارد و یا دستکم مشکل توافقنامه فوق را آشکار می‌سازد که فاقد شفافیت و صراحت لازم در برخی از مفاد است.
در عین حال ممکن است هدف ایران از اعلام خبر فوق ایجاد فشار برای مهار و خنثی سازی افزایش تحریم‌ها در کنگره آمریکا باشد. مقامات ایران می‌کوشند از این طریق فضا را به سمت اجرای متوازن توافقنامه ژنو سوق دهند. اقدام مجلس در اعلام تمایل برای قرار دادن ۶۰ درصد به عنوان سقف غنی‌سازی اورانیوم در ایران نیز در همین راستا قابل تحلیل است. البته در عین حال احتمال جدی بودن آنها را نیز نمی‌توان نادیده گرفت.
اخلال در روند اجرای توافقنامه ژنو
اما فراتر از آنکه کدام تفسیر از قرار داد با مفاد آن تطبیق دارد یا نه، مشکل در وجود اختلاف نظر زیاد بین دو طرف نسبت به اقدام جدید ایران است. آمریکا و حداقل بریتانیا، فرانسه و آلمان این اقدام را بر خلاف مذاکرات و عاملی منفی می‌دانند. لذا اگر حکومت ایران نتواند نگرانی آنها ر ابر طرف نماید آنگاه اجرای قرار داد ژنو دستکم با تاخیر مواجه می‌شود.
ماری هرف سخنگوی معاون وزیر خارجه آمریکا در واکنش به سخنان صالحی گفت: «قرار داد ژنو خیلی روشن مشخص کرده ایران چه کاری باید انجام دهد و چه کاری را انجام ندهد. آمریکا آماده است با هوشیاری کامل بر اجرای توافقنامه نظارت کند.»
هنوز قرار داد اجرایی نشده است. قرار بود تا پایان سال ۲۰۱۳ این اتفاق بیفتد اما عملا اجرای توافقنامه ژنو به سال جدید میلادی موکول شد. تا کنون دو دوره مذاکرات طولانی و فشرده چند روزه برگزار شده است. دور سوم گفتگو‌ها نیز روز دوشنبه ۳۰ دسامبر آغاز می‌شود.
طولانی شدن گفتگو‌های کارشناسان ۷ عضو مذاکره کننده به معنای وجود موانع و اختلاف نظر‌ها بر سر چگونگی اجرای توافقنامه است. اگر چه طولانی شدن گفتگو، در عین حال نشانگر اراده جدی بودن طرفین برای رسیدن به توافق هم است.
بنابراین می‌توان انتظار داشت مشابه خود توافقنامه، تفاهم بر سر آئین اجرایی نیز روند پر فراز و نشیب و دشواری را طی نماید. اما اتفاقاتی مانند تولید و نصب سانتریفوژ‌های جدید و یا تصویب دور جدید تحریم‌ها می‌تواند اجرای توافقنامه را دچار تعلیق کند.
ولی به‌کارگیری نسل پیشرفته‌تر سانتریفوژها و ابهام در تناسب آنها با نیاز‌های واقعی ایران رسیدن به توافق در قرار داد جامع و نهایی را دشوار می‌سازد.افزایش ظرفیت غنی سازی اورانیوم
اظهارات علی اکبر صالحی و افشای برنامه جدید هسته‌ای، فرضیه‌ای را قوت بخشید که برنامه حکومت گسترش زیر ساخت‌ها و تاسیسات اتمی به موازات کاهش موقت فعالیت‌های روزمره و تولیدات هسته‌ای است. در اصل حکومت می‌خواهد توانایی بالقوه هسته‌ای خود اعم از چرخه کامل تولید سوخت اتمی، گسترش ظرفیت غنی سازی، بهبود سرعت تولید سوخت هسته‌ای، رشد بهره وری و ارتقاء کیفی غنی‌سازی اورانیوم را افزایش دهد. این کار را حسن روحانی در دوران مدیریت پرونده هسته‌ای با موفقیت انجام انجام داد.
تشدید بدبینی و بد گمانی‌ها
تلاش برای تولید و نصب سانتریفوژه‌های نسل جدید می‌تواند جو بدبینی نسبت به اراده واقعی حکومت در تنش زدایی هسته‌ای را تشدید کند. این اقدام تحلیل‌هایی را تقویت می‌کند که برنامه حکومت ایران ترفندی موقت برای کاهش تحریم‌ها و اخذ فرصت برای دنبال کردن ماجراجویی هسته‌ای با قدرت بیشتر در آینده است.
لابی‌های اسرائیل و بخشی از جامعه سیاسی آمریکا که خواستار برخورد تندتر با ایران هستند از این موضوع برای جلو بردن سیاست تصویب تحریم‌های جدید در سنای آمریکا بهره‌برداری می‌کنند. آنها رفتار دو گانه حکومت ایران و عدم پایبندی به تعهداتش را برجسته خواهند کرد.
از آنجا که حسن روحانی در عرصه سیاسی آمریکا متهم به فریبکاری و برخورد دو گانه در ماجرای مک فارلین و مذاکرات هسته‌ای سعد آباد است، لذا ناتوانی حکومت در توجیه برنامه جدید هسته‌ای در چارچوب توافق نامه ژنو، دست جریان‌های تند رو در آمریکا را باز می‌گذارد.
فرجام و روند گفتگو‌های هفته پیش رو مشخص می‌سازد که تاثیر اطلاع رسانی صالحی بر تدوین و توافق بر سر آئین نامه اجرایی نقشه راه ژنو چه خواهد بود.
