علی رغم اینکه قریب به سه سال از تشکیل خلافت داعش می گذرد اما هنوز ابعاد مهمی از سیمای این گروه تبهکار ناشناخته بوده و چگونگی جذب نیرو و ساماندهی به امور در هاله ای از ابهام قرار دارد. در واقع نبود اطلاعات معتبر در مقیاس زیاد و همچنین تمایل داعش به مخفی نگاه داشتن نحوه فعالیت و سازمان دهی باعث شده تا موجودیت و بقای این گروه اسلام گرای جهادی افراطی حالت معما گونه اش را حفظ کند. برای بسیاری از مردم جهان درک دلایل جذب افراد به داعش و قربانی کردن خود در پای اهداف آن دشوار است.
داعش علی رغم اینکه در مصاف هر روزه با دولت های سوریه و عراق و تقریبا اکثر قدرت های بزرگ جهانی و منطقه ای دست و پنجه نرم می کند اما توانسته حیات خود را حفظ کند. قریب به اتفاق کارشناسان و مسئولان دستگاه های امنیتی دنیا معتقد هستند که نابودی و بیرون راندن این گروه از مناطق تحت تصرف در کوتاه مدت ناممکن است. البته داعش در مقایسه با گذشته ضعیف تر شده و قلمرو آن نیز کوچک تر گشته است. با چالش کاهش در آمد و محدودیت در منابع مالی نیز دست به گریبان است. اما علی رغم همه این مشکلات تا آینده پیش دیدنی خطری جدی بقای آن را تهدید نمی کند.
شبکه ان بی سی نیوز اخیرا مدارک ومستنداتی از داعش را منتشر کرده است که در شناخت نحوه عضو گیری این گروه مفید است و دریچه تازه ای در این حوزه می گشاید. این مدارک توسط فردی سوری که مدعی است آنها را از مقامات ارشد داعش در سوریه دزدیده، در اختیار این رسانه قرار گرفته است. موسسه وست پوینت بعد از تجزیه و تحلیل و ارزیابی مستندات اعلام کرده این مجموعه برزگترین و معنا دار ترین منبع اطلاعات موجود برای فهم ابعاد جدیدی از فعالیت داعش و یارگیری آن است. مسئولان شبکه ان بی سی بانک اطلاعاتی فوق که شامل اطلاعات ۴۰۰۰ هزار پیکارجوی داعشی از ۷۱ کشور دنیا است را در ماه گذشته در اختیار کارشناسان مرکز مقابله با تروریسم و نخبگان نظامی آکادمیک قرار داده و مشترکا به ارزیابی آنها پرداختند. کارشناسان مربوطه اعتبار اسناد و ارزش آنها در آشکار کردن ابعاد بیشتری از فعالیت های داعش را تقریبا تایید کرده اند. در ادامه کوشش می شود به اختصار نتایج بدست امده تشریح گردند.
مهمترین یافته اسناد تنوع و تکثر زیاد نیرو هایی است که به داعش می پیوندند. این تنوع در حوزه ملیت، سن، جنسیت، شغل، تخصص و تحصیلات مشاهده می شود. همچنین داعش از بوروکراسی پیچیده و گسترده ای برای ارزیابی داوطلبان و جذب نیرو برخوردار است.
- شکاف نسلی
متوسط سنی نیرو هایی که اطلاعات شان در فرم های کارگزینی داعش ثبت شده بود، بین ۲۶ تا ۲۷ سال است. اما دامنه تنوع سنی بالا است و از نوجوان تا افراد بالای ۶۰ سال را در بر می گیرد. سن دو سوم افراد فوق بین ۲۱ تا ۳۰ سال است. ۴۰ نفر عمر شان کمتر از ۱۵ سال است. ۴۰۰ نفر در رده سنی ۱۵ تا ۲۱ سال بودند. تقریبا یک چهارم بین ۳۱ تا ۴۰ سال و چهار درصد بین ۴۱ تا ۵۰ و در حدود ۴۰ مرد بالای ۵۰ سال سن داشته اند. مسن ترین فرد یک مرد ۷۰ ساله قرقیزستانی است که پدر ۵ فرزند بوده و برای اینکه در کارزار های جنگی حضور داشته باشد، اعلام آمادگی کرده و در عین حال بی تمایل به انجام عملیات انتحاری بوده است. این نمونه تایید کننده وجود شکاف نسلی چشمگیر در نیرو های داعش است.
- تمایل پایین نسبت به عملیات انتحاری
در یکی از سئوال ها از داوطلبان پرسیده شده است که تمایل دارند در کدامیک از دسته های “رزمنده معمولی” یا “داوطلب عملیات انتحاری” و یا “بمب گذاری انتحاری” فعالیت کنند. تنها دوازده درصد از داوطلبان با شرکت در عملیات انتخاری موافقت شان را اعلام کرده اند. این درصد نشانگر تمایل کم نیرو های داعش برای نوشیدن شربت شهادت است. همچنین روشن می سازد که داعشی ها بیشتر تمایل دارند تا جان شان را حفظ کرده و در مسئولیت های حکومتی و یا تصدی خدمات عمومی قرار بگیرند. انگیزه پایین برای عملیات انتحاری شاخص مهمی برای درک تفاوت داعش با دیگر اسلام گرایان جهادی است. در تحقیقاتی که در خصوص نیرو های پیوسته با القاعده صورت گرفته است، نیمی آنها مشتاق شهادت بوده اند. در واقع می توان گفت در پاردایم داعش خلافت و تشکیل دولت اسلامی عنصر محوری است اما برای القاعده و گروه های مشابه جهاد و قتال کفار موضوع اصلی است.
- وضعیت زناشویی
تقریبا شصد درصد افراد فوق مجرد بوده اند. سی درصد گزارش داده اند که متاهل هستند و مجموع فرزندان آنها در حد دو هزار نفر بوده است. برخی نیز درخواست آوردن خانواده های شان را داشته اند. در واقع می توان نتیجه گرفت تعلقات خانوادگی و مسئولیت در ازای پرورش فرزندان و اداره خامنه مانع از پیوستن به داعش و تحرکات نظامی آن در جامعه هدف نشده است. در عین حال نوعی تمایل به حضور خانوادگی نیز قابل مشاهده است. این عامل را نیز می توان مرتبط با شان حکومتی و مملکت داری داعش به حساب آورد.
- چگونگی حضور
تاریخ فرم های عضویت نشان می دهد که چه اتفاق و انگیزه هایی باعث پیوستن افراد یاد شده به داعش شده است. یکی از نقاطی که بیشترین تمایل برای عضویت ابراز شده است، نوامبر ۲۰۱۳ دو تا سه ماه بعد از جدایی داعش و جبهه النصره شاخه القاعده در سوریه است. اما بزرگترین عضو گیری در جولای ۲۰۱۴ بوقوع پیوسته است که داعش با تصرف سرزمین های زیادی در عراق و سوریه اعلام تشکیل خلافت اسلامی کرد.
- تحصیلات
داوطبان و اعضاء پذیرفته شده داعش در اسناد مورد مطالعه از سوابق تحصیلی متفاوتی برخوردار بوده اند. در واقع متوسط تحصیلات آنها بیش از آن چیزی است که قبلا تصور می شد. یک سوم آنها تحصیلات تا دیپلم دارند. یک چهارم مدرک لیسانس گرفته اند. ۱۷ درصد نیز پاسخ داده اند که مدرسه را در سطح تحصیلات ابتدایی و راهنمایی ترک کرده اند. میزان تحصیلات آنها از متوسط تحصیلات در کشور هایی که تابعیت آن را داشته اند، به طور نسبی بیشتر بوده است. اما اغلب شغل هایی که داشته اند پایین تر از سطح تحصیلات شان بوده است. این عامل می تواند دلیل ناامیدی آنها از وضعیت خود و پیوستن به داعش را تا حدی توضیح دهد.
- آشنایی با اصول وتعالیم اسلامی
پاسخ های داده شده در فرم ها آگاهی کم افراد یاد شده از اصول و تعالیم اسلامی را نشان می دهد. هفتاد درصد آنها اعلام کرده اند تنها درک خیلی ابتدایی از شریعت اسلام دارند. نکته جالب توجه این است کسانی که شناخت بیشتری از اسلام داشته اند، تمایل کمتری به انجام عملیات انتحاری ابراز کرده اند.
- تنوع شغلی
یکی دیگر از یافته های جالب تجزیه و تحلیل اسناد تنوع شغلی بالای اعضاء مورد نظر است. دامنه گسترده ای از مشاغل در آنها دیده می شود. اکثرا قبل از پیوستن به داعش دارای شغل بوده اند. تنها ۲۵۵ نفر از چهار هزار نفر اعلام کرده اند که بیکار بوده اند و تقریبا ۶۵۶ نفر نیز دانشجو و محصل بوده اند. در بین شغل های اعلام شده کار در کافه استارباکس در لندن، خدمه شرکت هواپیمایی، کادر دستگاه اطلاعاتی عربستان سعودی ، سرباز در ارتش تونس، فروشنده عطر، نگهدارنده کندوی زنبور عسل، کارمند اداره مبارزه با مواد مخدر و حتی فروشنده حشیش دیده می شود.! اکثر افراد فوق در کار های سطح پایین فعالیت داشته اند. تنها ۱۰۴ نفردر کار های متوسط به بالا و مشاغل یقه سفید حضور داشته اند. ۷۰۰ نفر کارگر بوده اند. حدودا ۷۹ نفر نیز سابقه فعالیت در شغل هایی چون معلمی، متخصص ای تی ،ارتش و پلیس داشته اند.
- توزیع جغرافیایی
دامنه و تنوع تابعیت اعضاء یاد شده بالا است و تقریبا از اکثر قریب به اتفاق نقاط دنیا در جمع آنها حضور دارند. حتی یک نفر از ایسلند در جمع آنها دیده می شود. سه کشور اول در تابعیت اعضای یادشده عربستان سعودی(۷۹۷)، تونس(۶۴۰) و مراکش(۲۶۰) هستند. ۱۶۷ نفر نیز از تبعه های کشور چین هستند. حدود ده درصد آنها از کشور های غربی می آیند. در جمع آنها به ترتیب فرانسه(۱۲۸)،آلمان(۸۰)، بریتانیا(۵۷) بیشترین در کشور های اروپایی را تشکیل می دهند. از آمریکا نیز ۱۴ نفر داوطلب شده بودند. این تنوع اقلیمی قابلیت فعالیت زیادی به داعش در عرصه بین المللی می دهد ودست آن را برای انجام عملیات در نقاط مختلف دنیا باز می کند.
اکثر اعضایی که مدارک شان در اسناد وجود دارد، مسافرت های خارجی زیادی داشته اند. یک نفرا علام کرده که به ۳۸ کشور دنیا سفر کرده است. برخی از آنها آشنایی زیادی با جهان داشته و از تجربه بین المللی خوبی برخوردار بوده اند.
در فرم ها سئوالات دیگری نیز وجود دارد و از داوطلبان خواسته شده تا به صورت تفصیلی توضیح بدهند. این سئوال ها شامل سوابق محکومیت قضایی و جنایی، وضعیت بهداشتی وسلامت جسمانی، استفاده از پاسپورت جعلی و یا پاسپورت گم شده است. در پاسخ به این سئوال ها داوطلبان اطلاعاتی از وضعیت خانواده نزدیک خود ارائه داده اند. برخی به مشارکت برادران شان در اقدامات تروریستی اشاره کرده اند. همچنین گزینه ای وجود دارد که اطلاعات تماس خانواده ها ذکر شود. همچنین سئوال می گردد که موافق تماس مسئولان داعش با خانواده هستند یا خیر؟ وضعیت سلامتی بدن اغلب آنها خوب بوده است و موارد کمی دال بر معلولیت جسمی ذکر شده است.
این اسناد اطلاعات ارزشمندی برای شناخت ساختار پیچیده عضو گیری داعش و اساسا انگیزه های پیوستن به آن ارائه می دهد. مهمترین نتیجه این اطلاعات تنوع گسترده اعضاء داعش در حوزه های مختلف است که مقابله با آنها را دشوار می سازد. این اسناد همچنین گوشزد می سازد که از تحلیل های سطحی و ساده اندیشانه در مورد داعش باید خودداری کرد. با ضریب اطمینان بالا می توان گفت که داعش و کلا هویت اسلام گرایان جهادی در تمامی نقاط دنیا خواهان دارد. در واقع جریانی از پایین به بالا است ومحصول یک دولت و یا دستگاه اطلاعاتی آن نیست. اگر چه رقابت های منطقه ای و جهانی و عدم اجماع بر سر تعریف از مبارزه با تروریسم در تقویت ورشد آن تاثیر بسزایی داشته است.
پایگاه اجتماعی داعش در کشور های دنیا کم دامنه بوده و به اصطلاح داعشی ها در اقلیت هستند ولی وقتی به هم پیوند می خورند، یک نیروی مخرب را تشکیل می دهند که مقابله و دفع پایدار آن امر راحتی نیست. داعش فقط متکی به قرائت افراطی از اسلام نیست بلکه بر شکاف های موجود در دنیا اعم از ثروت و فقر ونابرابری های اقتصادی و اجتماعی نیز استوار است. نظام اقتصادی و اجتماعی ساده داعش که بر مساوات ظاهری استوار است برای برخی از مردم مایوس دنیا جذاب است. ارائه تصویری جامع از داعش در پرتو اطلاعات موجود ممکن نیست. ساختار پیچیده این گروه نیازمند مطالعه های گسترده و همچنین دستیابی به اطلاعات بیشتر است.
منبع: http://www.nbcnews.com/storyline/isis-uncovered/isis-files-what-leaked-documents-reveal-about-terror-recruits-n557411
