نشست ژنو جدید ترین تلاش کوفی عنان برای موفقیت طرحش است. وی با دعوت از وزرای خارجه آمریکا ، روسیه ، انگلستان ، فرانسه ، چین ، کویت ، عراق ، ترکیه و قطر ،مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و دبیر کل سازمان ملل متحد کوشید تا طرح خارج شده اش را دوباره به ریل قطار تحولات سوریه باز گرداند.
وی در نظر داشت ایران و عربستان سعودی نیز در این نشست حضور داشته باشند اما ایران به دلیل مخالفت انگلستان و آمریکا و عربستان به دلیل وتوی روسیه راهی به این نشست پیدا نکردند.
نشست ژنو در شرایطی انجام شد که جنگ داخلی در سوریه به بیشترین سطح خود رسیده و خشونت ها به مراتب بیشتر از زمان قبل از طرح اتش بست است. دولت سوریه منازل مسکونی و مناطقی که مخالفان حضور دارند را زیر بار حملات شدید نظامی قرار داده و همزمان با حضور سنگین نظامی در مرز های ترکیه آرایش جنگی به خود گرفته است.
به موازات درگیری مسلحانه بین مخالفین و حکومت نیز افزایش یافته و شمار انفجار های نهاد های امنیتی و رسانه ای وابسته به حکومت در حال ازدیاد است. همچنین درگیری ها به سمتی می رود که منازعات فرقه گرایانه مذهبی در حال گسترش است .
در چنین وضعیت وخیمی کوفی عنان به کشور های قدرتمند دنیا هشدار می دهد اگر روند متعارض کنونی را کنار نگذارند و با هم همکاری نکنند وضعیت سوریه فاجعه بار تر شده و به یک جنگ منطقه ای گسترش می یابد و فضای جدیدی برای تحرک تروریسم در خاور میانه ایجاد می نماید.
از زمانی که کوفی عنان به نمایندگی از سازمان ملل و اتحادیه عرب طرحش را مطرح کرد قریب به ۵ ماه می گذرد. مفاد طرح شش محوری وی عبارت بود از : (۱)
۱ ـ دولت سوریه متعهد می شود در یک روند سیاسی همه جانبه با تمام گروه های سوریه و به منظور خواسته های مشروع ملت سوریه و برطرف کردن نگرانی های موجود با نماینده سازمان ملل همکاری کرده و دراین باره هرگاه که این نماینده درخواست کند فردی را به عنوان میانجی معرفی نماید.
۲ـ خشونت های مسلحانه با همه اشکال آن باید زیر نظر سازمان ملل و به منظور حمایت از شهروندان و ایجاد ثبات در کشور فورا متوقف شود. برای تحقق این هدف دولت سوریه باید فورا تحرکات نیروهای نظامی خود به سمت اماکن مسکونی را متوقف کرده و از سلاح های سنگین در این گونه اماکن استفاده نکند. همچنین دولت باید استحکامات نظامی خود در داخل یا خارج از اماکن مسکونی را برچیند. دولت سوریه در همین راستا باید به منظور دست یافتن به توقف دائم خشونت های مسلحانه با نماینده سازمان ملل و تحت نظر نماینده سازمان ملل همکاری کند. این نماینده کوشش خواهد کرد تا تعهدات مشابهی نیز از گروه های مخالف و تمام دست اندرکاران در این امر بگیرد.
۳ـ باید راه های کمک رسانی انسانی در زمان مناسب برای تمام مناطق آسیب دیده از این کشتارها تضمین شود. به منظور تحقق این هدف باید در نخستین مرحله کشتارهای روزانه متوقف شود و راه های کمک رسانی روزانه به ویژه در سطوح محلی فراهم شود.
۴ـ افرادی که به صورت گروهی بازداشت شده اند و به خصوص گروه های ضعیف یا شخصیت هایی که تنها در فعالیت های سیاسی مسالمت آمیز شرکت داشته اند باید آزاد شوند و راه های دستیابی به اماکنی که این گونه افراد در آنجا بازداشت هستند فورا هموار شده و به تمام درخواست های مکتوب به منظور کسب اطلاعات لازم درباره بازداشت شدگان یا اجازه ملاقات با آنها و آزادی شان پاسخ داده شود.
۵ ـ باید گردش آزاد روزنامه نگاران در تمام نقاط کشور تامین شود و از جهت اعطای ویزا و مجوزهای ورود، سیاست بدون تبعیضی درباره تمام آنها اتخاذ شود.
۶ ـ به آزادی تجمعات و حق برگزاری تظاهرات مسالمت آمیز چنان که قانون مقرر کرده است، احترام گذاشته شود.
این طرح پس از شکست میانجیگری اتحادیه عرب و خلف وعده بشار اسد صورت گرفت و بازرسان اتحادیه عرب نیمه تمام ماموریت شان را رها کردند.
دولت سوریه پس از کش و قوس فراوان پذیرفت در ۱۰ ماه آوریل حملات نظامی اش را متوقف کند و سپس ادوات نظامی سنگین را از شهر ها خارج سازد. اما این دولت با تشدید حملات تا قبل از این تاریخ نیرو های مخالف را از مناطقی که تسخیر کرده بودند بیرون راند و موقعیت خود را تثبیت کرد و با چند روز تاخیر در ۱۶ آوریل رسما آتش بست را پذیرفت.
از ابتدا دو نگرش نسبت به این طرح وجود داشت. مخالفین سوری به دیده شک به آن می نگریستند و معتقد بودند این طرح به سود اسد و باعث تحکیم وی در قدرت می گردد. اما برخی دیگر می پنداشتند با متوقف شدن خشونت ها ، مخالفین با اتکاء به برگزاری مسالمت آمیز تجمعات اعتراضی قدرت بیشتری پیدا خواهند کرد و در نهایت خواهند توانست اسد را برای پذیرش دولت انتقالی متقاعد سازند.
در این میان برخی دیگر نیز باور داشتند اسد نمی تواند مفاد این طرح را اجرا کند لذا ناکامی این طرح فضا را برای برخورد های تند تر جامعه جهانی با حکومت سوریه مساعد می سازد.
اما فرایند خروج تانک ها از شهر ها با تاخیر صورت گرفت و حکومت اسد به هیچوجه اجازه نداد تا تجمعات مسالمت آمیز برگزار گردد و هر گاه که مخالفین به خیابان ها آمدند نیرو های دولتی به سرکوب آنها پرداختند. به عبارت دیگر آتش بس بر خلاف مفاد قرار داد با پایان دادن به فضای پلیسی و امنیتی همراه نشد.
طبیعی بود چنین وضعیتی نمی توانست مورد پذیرش معترضین سوری قرار بگیرد. کوفی عنان بار ها در دیدار با بشار اسد و دولت روسیه نا خرسندی خود از تاخیر و عدم اجرای مفاد طرحش را اظهار داشت.
دولت سوریه اعلام کرد نیرو های پلیس در شهر ها می مانند و همچنین خروج ارتش را منوط به توقف حمایت دولت های خارجی از مخالفین مسلح سوری و همچنین توقف فعالیت های آنها نمود.
ارتش آزاد سوریه طرح عنان را پذیرفت و عملیات های نظامی اش را متوقف کرد. اما این نیرو ها در نقاط مرزی فعال بوده و به آماده سازی و تقویت خود پرداختند. در این میان انفجار ها و عملیات کوچکی از سوی نیرو های نا معلوم صورت گرفت . مسیر کمک های بشر دوستانه باز شد اما مشکلات و معضلات کماکان باقی ماند .
بازرسان سازمان ملل نیز که به صورت مرحله ای در سوریه حضور یافتند نتوانستند در برابر خشونت ها بازدارندگی ایجاد کنند و سرانجام نیز پس از حملاتی به سوی آنها و نبود امنیت ، فعالیت شان را به تعلیق در آوردند. ژنرال رابرت مود رئیس هیات بازرسان سازمان ملل مسئولیت ناکامی را به گردن هر دو طرف دعوا در سوریه انداخت. هرو لادسوس معاون دبیر کل سازمان ملل در خصوص عملیات پاسداری از صلح در اول ماه می اظهار داشت طرفین طرح کوفی عنان را نقض کرده اند.
تشدید خشونت ها باعث شد تا نا کارامدی طرحی که حمایت غرب و روسیه را پشت سر خود داشت آشکار شود و مخالفین سوری و حامیان منطقه ای شان در فکر تدابیر دیگری باشند. پس از جنایت حما که منجر به کشته شدن و اعدام صحرائی بیش از ۱۳۰ نفر از افراد غیر نظامی شد ، ارتش آزاد سوریه اعلام کرد به حملات نظامی دست خواهد زد و تعهدش نسبت به طرح کوفی عنان را آشکارا شکست.
در کل از زمانی که طرح عنان مورد موافقت بشار اسد قرار گرفت تا کنون قریب به ۴۸۰۰ نفر کشته شده اند. بر مبنای تخمین ها شمار قربانیان در اعتراضات ۱۶ ماهه سوریه به ۱۴۰۰۰ نفر رسیده است که ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ نفر از نیرو های امنیتی و نظامی وابسته حکومت سوریه هستند.(۲)
مسئولیت اصلی ناکامی طرح عنان تا کنون حکومت سوریه است که سعی کرده با طفره رفتن از اجرای کامل و جامع مفاد طرح فوق و پذیرش حق مردم سوریه، از این طرح برای سرکوب کامل مخالفین و تثبیت قدرت خود بهره برداری نماید.
واکنش مخالفین و تعارض اقدامات آنها با مفاد طرح عنان در چهارچوب بن بست این طرح در ایجاد بازدارندگی در خصوص سیاست حمام خون بشار اسد قابل ارزیابی است. حکومت اسد نشان داده است حاضر به توزیع قدرت و مصالحه با مخالفین نیست. آمار تکان دهنده کشته شدگان و مسئولیت حکومت در این فاجعه انسانی مشروعیت و اعتبار بشار اسد برای نقش آفرینی در وضعیت آینده سوریه را از بین برده است . به عبارت دیگر صلح پایدار ،دموکراسی و توسعه در آینده سوریه با خروج بشار اسد از قدرت گره خورده است.
حال کوفی عنان در نشست ژنو طرح خود را با پیشنهاد تشکیل دولت وحدت ملی در سوریه و حکمرانی آن در دوره انتقالی از طریق انتخابات چند حزبی و آزاد تکمیل کرده است. این حکومت قرار است مشترکا از بین نیرو های حکومت و مخالفین و دیگر گروه ها تشکیل گردد.
منتها به صورت کلی و غیر مصداقی بیان شده است افراد و گروه هایی که مشارکت آنها باعث بی اعتبار شدن این روند و به خطر افتادن ثبات در سوریه می شوند در حکومت انقالی حضور نیابند. این اصل می تواند به گونه ای تفسیر شود که بشار اسد از قدرت کنار می رود.
اما طبق مذاکرات قبل از نشست ،روسیه کماکان بر روی موضع قبلیش اصرار ورزید که هیچ شرطی برای کنار رفتن اسد از قدرت نباید در طرح وجود داشته باشد و این مساله فقط مربوط به مردم سوریه است. بشار اسد نیز در مصاحبه با تلوزیون دولتی ایران گفت هیچ راه حل غیر سوریه ای را نخواهد پذیرفت. منتها غرب بر روی رفتن بشار اسد تاکید زیادی داشت.
پس از نشست کوفی عنان با ابراز رضایت اعلام کرد که شرکت کنندگان که نیرو های مهمی در منطقه و جهان هستند با تشکیل دولت وحدت ملی موافقت کردند ولی وی هیچ اشاره ای به نسبت این دولت با بشار اسد نکرد و در پاسخ به سئوالی گفت “حضور و با عدم حضور بشار اسد مربوط به انتخاب خود مردم سوریه است . بعید می دانم مردم سوریه به کسانی که دست شان الوده به خون است رای بدهند”
اما این خوش بینی عنان با تردید های زیادی مواجه است. نخست دولت سوریه نشان داده است که حضور در قدرت برایش بازی مرگ و زندگی دارد. بشار اسد پذیرای راه حلی نیست که وی در ان قدرت را در هر سطحی واگذار نماید. برخورد پلیسی و سرکوب خونین و گسترده ابزار کار او است و حکومت وی تنها در حالتی خشونت را کنار می گذارد که مخالفین تسلیم شوند. حتی کنار رفتن روسیه از پشت حکومت حزب بعث که بعید به نظر می رسد منجر به کناره گیری سریع بشار اسد نخواهد گشت. اما قطع حمایت سیاسی و نظامی روسیه باعث تضعیف حکومت سوریه و شتاب گرفتن آهنگ جدایی از ارتش سوریه می شود.
از سوی دیگر مخالفین و شورای ملی سوریه نیز تنها زمانی وارد گفتگوی ملی می شوند که سقوط حکومت بشار اسد محرز شده باشد. برای آنها گفتگو با حکومت پس از کناره گیری بشار اسد معنا پیدا می کند. مردمی که در طول۱۶ ماه گذشته در شرایط سخت متحمل درد ها و رنج های بسیاری شده و از نزدیک بی رحمی حکومت در قتل عام خانواده و هم وطنان شان را دیده اند ،رضایت نخواهند داد دوباره پذیرای دولتی باشند که بشار اسد نیز در آن حضور دارد.
نیرو های منطقه و جهان که در معادلات سوریه حضور دارند نیز بعید است اراده جدی برای پذیرش موافقتنامه در نشست ژنو نشان بدهند. رقابت های آنها ادامه پیدا خواهد کرد و هر کدام خواهند کوشید تا با تاثیرگزاری بر روند مسائل در راستای سیاست خود به دیگری نشان بدهند که حق به جانب آنها ست و راه حل پیشنهادی مورد نظر آنان پاسخگوی حل مشکلات است. ایران و عربستان که در مذاکرات اجازه شرکت نیافتند احتمالا بیش از دیگر کشور ها سعی خواهند کرد نشان دهند که نقش آنها در سوریه نادیده گرفتنی نیست .
حتی در صورت رضایت طرفین به شرکت در انتخابات و فرض کناره گیری اسد ،وجود تشتت و پراکندگی زیاد در بین نیرو های مخالف سوری دیگر چالش مهم در برابر دولت وحدت ملی است.
لذا اگر چه طرح عنان از مرگ نجات یافته و دوباره فرصتی برای موفقیت پیدا کرده است اما امید کامیابی آن بالا نیست.
بدینترتیب چشم انداز پیش روی سوریه برای حل سیاسی و دیپلماتیک منازعه تیره و تار است. به احتمال زیاد رویارویی نظامی کنونی گسترش پیدا خواهد یافت و نتیجه این زور آزمایی و خلق قدرت توسط جنبش اعتراضی و همچنین میزان اقتدار ارتش اسد سرنوشت کارزار را روشن خواهد کرد.
در مجموع نشست ژنو ظرفیتی قابل اتکاء برای کاستن از جنگ داخلی رو به گسترش در سوریه ارائه نکرد. اما این به معنای پایان کار نیست . اگر کوفی عنان بتواند روس ها را متقاعد سازد که با رفتن بشار اسد از قدرت مخالفت نکنند آنگاه نشست ژنو می تواند بمانند نشست گوادالوپ تسریع گر سقوط حکومت حزب بعث در سوریه بشود. بررسی سابقه روسیه آشکار می سازد اگر آنها امتیازات مناسبی دریافت کنند و منافع شان و بخصوص حفظ پایگاه نظامی در آینده سوریه تضمین شود ، موافقت آنها با “سوریه بدون بشار اسد” دور از انتظار نخواهد بود.
البته اگر طرح دولت ملی مورد حمایت طرفین منازعه قرار نگیرد آنگاه میانجیگری کوفی عنان به پایان خواهد رسید و آینده سوریه بیشتر در معرض ابهام و نا معلومی قرار خواهد گرفت.
منبع :
۱- روزنامه جام جم
http://www.magiran.com/npview.asp?ID=2479867
۲- سایت سی بی اس
http://www.cbsnews.com/8301-33816_162-57464357/mood-pessimistic-at-geneva-meeting-on-syria/?tag=contentMain;contentBody
