مسئله بحران فلسطین و اسرائیل وارد فصل جدیدی شده است. پذیرش عضویت ناظر دولت فلسطین در مجمع عمومی سازمان ملل نقطه عطف این تغییر بود.
پیروزی تاریخی فلسطینیان به روندی که از اسلو در سال ۱۹۹۳ شروع شده بود، خاتمه داد. پس از دو دهه فراز و نشیب مذاکرات صلح ، بن بست موجود دولت خود گردان فلسطین را نا گزیر ساخت که به طور یکطرفه تشکیل دولت فلسطینی را پی بگیرد. سال ۲۰۱۰ پایان خوشبینی فلسطینیان به توافقنامه اسلو و تلاش دو طرفه برای شکل گرفتن ایده دو دولت مستقل بود.
قبل از پیروزی کسب عضویت ناظر سازمان ملل ،جنگ هشت روزه اسرائیل و حماس کامیابی ها و ناکامی هایی را برای فلسطینیان رقم زد. در پایان کار حماس امتیاز هایی چون برداشتن موانع از گذرگاه رفح و کلا تسهیل رفت و آمد افراد و کالا ها را دریافت کرد و در مقابل متعهد شد جریان پرتاب موشک به داخل خاک اسرائیل متوقف گردد و همچنین تونل های قاچاق اسلحه نیز جمع شود.
تا کنون که بیش از سه هفته از آتش بس و موافقتنامه فوق با میانجیگری محمد مرسی می گذرد جز توقف رویارویی نظامی ، بند های دیگر موافقتنامه اجرا نشده است. البته حضور خالد مشعل برای نخستین بار در داخل مناطق غزه به شکل نمادین بهتر شدن اوضاع حماس را به نمایش گذاشت. ولی در کل محدودیت ها در نواحی مرزی کماکان برقرار است و مشکل می آفریند.
در هفته گذشته نزدیک شدن جوانی به حصار های مرزی در کرانه باختری باعث وقوع حادثه تاسف برانگیزی شد. این جوان آنطور که منابع فلسطینی مدعی هستند ناشنوا بوده و لذا متوجه هشدار های سرباز اسرائیلی نمی شود و در نتیجه با شلیک شتابزده او جان می بازد. بعد از این واقعه دلخراش تا چند روز نوار غزه صحنه درگیری جوان های خشمگین فلسطینی و سربازان محافظ مرزی اسرائیل بود و چندین نفر زخمی شدند.
تا زمانی که مشکلات و موانع مرزی بر طرف نشود ،این مشکلات ادامه پیدا خواهد کرد. برطرف شن این مشکل به نوبه خود نیازمند است تا در آن سوی میدان به سمت خاک اسرائیل موشک پرتاب نشود و اقدامات تروریستی از سوی طرفین نزاع صورت نگیرد.
دولت اسرائیل در واکنش به مصوبه مجمع عمومی سازمان ملل ، ابتدا در مسیر دسترسی دولت خود گران به منابع مالی ناشی از جمع آوری مالیات مردم فلسطین ایجاد اخلال کرد و سپس رسما اعلام کرد برنامه شهرک سازی در نوار باختری توسعه پیدا خواهد نمود . علی رغم تقاضای “توقف شهرک سازی” اکثر دول غربی و حتی آمریکا که با موضع دولت اسرائیل در مخالفت با عضویت ناظر فلسطین همراه بود ، بعید است این اتفاق بوقوع بپیوندد .
اسرائیلی ها در طول چند سال گذشته کم و بیش مشغول گسترش مناطق مسکونی و خانه سازی در اراضی اشغالی پس از جنگ ۱۹۶۷ بوده اند. دلیل اصلی راکد ماندن مذاکرات در سال ۲۰۱۰ خودداری دولت نتانیاهو در دادن تضمین جهت توقف محدود شهرک سازی در جریان مذاکرات بود. البته در گذشته دولت اسرائیل برخی از شهرک های ساخته شده در کرانه باختری رود اردن را غیر قانونی دانسته و حتی شمار اندکی را تخریب کرده است. گروه های تند روی اسرائیلی ساخت شهرک در منطقه کرانه باختری را تکلیف شرعی خود می پندارند. بنابراین خواست دولت های اسرائیلی و حرکت جریان های تند روی مذهبی پس از سال ۱۹۶۷ باعث شده علی رغم ممنوعیت سازمان ملل و مخالفت اکثریت جامعه جهانی ، ده ها شهرک غیر قانونی در کرانه باختری تاسیس شوند.
اینک دولت اسرائیل تهدید کرده است که می خواهد پروژه “ای ۱ ” را جلو ببرد. پروژه ای ۱ شهرک یهودی نشین “معال آدومیم” در کرانه باختری را به بیت المقدس شرقی متصل می سازد .
این پروژه شمال کرانه باختری را از جنوب این منطقه جدا می کند. از این رو اجرای این پروژه خط قرمز فلسطینی ها است. محمود عباس هشدار داد که از همه ابزار های مسالمت آمیز برای توقف این پروژه ساختمانی استفاده می نماید. اما صاحب عریقات مذاکره کننده ارشد تشکیلات خود گردان معتقد است هدف اسرائیل اجرای این طرح نیست بلکه می خواهد امید به تشکیل دو دولت را در فلسطینی ها از بین ببرد.
دولت اسرائیل مدعی است هدف از این پروژه حصول اطمینان از قطع نشدن مسیر ارتباطی معال آدومیم با بیت المقدس شرقی است. جایی که فلسطینی ها انتظار دارند پایتخت آنها باشد. مایکل اورن سفیر اسرائیل در آمریکا می گوید می شود با نصب یک تونل و یا یک پل به طول نزدیک به ۴ کیلومتر در منطقه صحرائی خشک ، گذرگاهی در شهرک نشین ایجاد کرد تا ارتباط دو قطب نوار باختری برقرار شود.
اما ورای این اظهارات ، تکمیل پروژه ” ای “۱ عملی ستیزه جویانه است که احتمال تشکیل دولت مستقل فلسطینی را با موانع بیشتری مواجه می سازد.
تشکیلات خود گردان کارد های زیادی در دست ندارد. آمریکا تا کنون هر گونه اقدام بر علیه اسرائیل را در شورای امنیت وتو کرده است. اگر چه روابط آمریکا و اسرائیل دستخوش دگرگونی است و پیوند شان استحکام سابق را ندارد اما هنوز اسرائیل متحد استراتژیک آمریکا در خاور میانه است. جریان جنگ هشت روزه نشان داد امریکا در پشتیبانی از اسرائیل در مواقع حساس تردیدی ندارد. از مزایای عضویت ناظر فقط امکان شکایت از اسرائیل در دادگاه های بین المللی ظرفیتی برای جلوگیری از شهرک سازی دارد. اما این ظرفیت محدود است و بعید است بتواند مانع اقدام اسرائیل شود.
بنابراین مسیر اقدامات دیپلماتیک ناتوان از متوقف کردن ساخت پروژه جنجالی مزبور است. البته فشار غرب و جامعه جهانی کارساز خواهد بود اگر دولت آمریکا جدی وارد مسئله شده و به حمایت از موضع فلسطینی ها بپردازد. اما سوابق قبلی و بخصوص توسعه شهرنشینی ها در گذشته نشان می دهد که نه کشور های جهانی اراده جدی داشته اند و نه اسرائیلی ها و بخصوص یهودیان مذهبی تند رو اعتنایی به این مخالفت ها کرده اند. البته این طرح متفاوت با مسائل گذشته است و ریسک منتفی شدن کل صلح خاور میانه را در بر دارد. از اینرو شاید این بار مداخله غرب کارساز شود.
در عین حال ممکن است هدف اسرائیل تنها تهدید بوده و بدینترتیب می خواهد نوعی بازدارندگی در برابر اقدامات یک جانبه فلسطینی ها ایجاد کنند و آنها را به راه حل های دو جانبه باز گردانند.
اما اگر چنین نباشد و جامعه جهانی و نهاد های بین المللی نیز نتوانند جلوی گسترش شهرک سازی در کرانه باختری و جد ا شدن این منطقه از بیت المقدس شرقی را بگیرند. آنگاه فضا به سمت تقابل و بالا گرفتن شعله های جنگ پیش خواهد رفت. نتیجه کار تداوم دور جنگ و آتش بس موقت خواهد بود و مناسبات خصمانه بین طرفین تشدید می گردد.
در این فضا گروه حماس و اساسا تند رو های فلسطینی دست بالا را پیدا خواهند نمود. دولت اسرائیل با حمله کور و بی رجمانه به مناطق مسکونی و نابود کردن توان موشکی حماس خواهد کوشید حملات را دفع نماید. فلسطینی ها نیز با اقدامات ایذائی و حملات موشکی سعی می کنند فشار به اسرائیل وارد کرده و جلوی پیشرفت شهرک نشینی ها را بگیرند. در این شرایط زور آزمائی و مواجهه نظامی طرفین سرنوشت کار را روشن خواهد کرد. البته این پروسه درازمدت خواهد بود و زمان زیادی را در بر می گیرد.
در این میان طولانی شدن منازعه و عدم تشکیل دو دولت می تواند مسیر دیگری را باز کند. اگر مصر ثبات پیدا کند آنگاه گسترش روند کنونی نفوذ مصر در غزه می تواند ادامه پیدا کرده و عملا این منطقه را به حوزه نفوذ و بخش غیر رسمی مصر تبدیل نماید. پیوند سیاسی و عقیدتی بین حماس و اخوان المسلمین این روند را تقویت می نماید.
در آن سوی میدان نیز نفوذ اردن در نوار باختری رو به گسترش است. بدینترتیب شاید در آینده ایده تشکیل دولت فلسطین در امواج گسترش حوزه نفوذ مصر و اردن غرق شود.
به هر حال آنچه مشخص است فصلی جدید در مناسبات فلسطین و اسرائیل گشوده شده است. بر خلاف روال دو دهه پیش این بار اقدامات یکجانبه و تاثیر واکنش جامعه جهانی بر زور آزمائی طرفین سرنوشت کار را مشخص می سازد. بر عکس گذشته که مذاکره و گفتگو وجه غالب داشت این بار جو تقابل حاکم بر میدان است. اگر چه ممکن است جنبه خیلی خشن و نظامی سنگین پیدا نکند.
