دور جدید مذاکرات جمهوری اسلامی ایران و گروه ۱+۵ امروز در قزاقستان آغاز می شود. اگر چه در ابتدا امید به موفقیت این مذاکرات بالا بود اما قضایا به سمتی رفت که امکان باز شدن گره اتمی در آستانه مذاکرات کم ارزیابی می شود. در این دور احتمال شکل گیری گفتگوی مستقیم بین ایران و آمریکا برگ برنده محسوب می گشت.
انتخاب مجدد باراک اوباما و انتصاب جان کری به وزارت خارجه آمریکا پنجره ای را باز کرده بود تا فضا برای تفاهم در خصوص بحران هسته ای مساعد شود. از آن سوی میدان نیز تصور می گشت ، مشکلات فزاینده اقتصادی ، تصمیم گیران حکومت را ناچار می کند تا بر سر میز مذاکره و سازش بنشینند . خوش بینی تا جایی شدت گرفت که علی اکبر صالحی وزیر خارجه اعلام کرد که رفتار دولت امریکا تغییر یافته و با رویکردی مثبت به مذاکرات می نگرد. اما چند روزی از این اظهار نظر نگذشته بود که رهبری جمهوری اسلامی به میدان آمد و با رد مذاکره مستقیم با آمریکا در شرایط فعلی بر تداوم فعالیت های هسته ای تاکید کرد. بعد از این سخنان مقامات عالی رتبه حکومت نیز به تایید این مواضع پرداختند. از دید آنان امریکا و غرب به دنبال تفاهم نیستند و مذاکره را برای به تسلیم وا داشتن نظام سیاسی و تضعیف آن دنبال می کنند . از این رو به باور کارگزاران حکومت هدف تحریم ها دور کردن ایران از تولید جنگ افزار اتمی نیست بلکه تضعیف حکومت را دنبال می نماید.
اما بررسی مستندات و مواضع اتخاذ شده ، تصمیم گیران اصلی حکومت را بیشتر در مظان اتهام می نشاند که برای گفتگو هدفی بیشتر از گفتگو قائل نیستند و مذاکرات را برای رسیدن به نتیجه دنبال نمی کنند. در نقطه مقابل غرب و آمریکا در صورت انعطاف مقامات تهران حاضر به تعامل و توافق هستند. تحریم ها و سختگیری های آنها برخاسته از ملاحظات امنیتی است و اهداف سیاسی مسقیمی که مرتبط با تغییر رژیم و یا ساختارش باشد را دنبال نمی نمایند. البته امتناع غرب از ارائه چارچوبی روشن برای اقدام متقابل و متناسب به نوبه خود شرایط را برای تفاهم دشوار کرده است. اما تداوم ستیزه جویی هسته ای حکومت ارتباطی با این مساله ندارد و بیشتر از آن بمثابه بهانه ای برای توجیه کاربست تقابل بهره می گیرد.
در نه ماه گذشته پس از اجلاس مسکو در مجموع حکومت برنامه هسته ای اش را با آهنگی کند تر جلو برده و دستاورد های زیر را بدست آورده است:
• نصب ۱۸۰ دستگاه سانتریفیوژ پیشرفته در تاسیسات غنی‌سازی نطنز
• استقرار حدود ۶۴۰ دستگاه سانتریفیوژ مدل پیشرفته تر سایت فردو ،تعداد کل سانتریفوژ های نصب شده به ۲۰۰۰ عدد از ۲۸۰۰ تای برنامه ریزی شده رسیده است.
• قرار دادن سوخت ۳٫۵ درصد ایران در حد محدود در میله‌های سوخت
• تبدیل بخش محدودی از ذخیره اورنیوم غنی شده بالا به پودر هسته ای جهت استفاده در صفحه‌های سوخت راکتور تحقیقاتی تهران
• افزایش محموله اورانیوم غنی شده بیست درصدی به ۱۶۰ کیلوگرم ؛ البته بر اساس گزارش های تایید نشده نزدیک به ۵۰ کیلو از این محموله به صورت پودر هسته ای در آمده است
با توجه به این وضعیت به نظر می رسد سیاست حکومت تداوم فعالیت های حساس هسته ای است اما در عین حال تمایلی به بالا بردن سطح درگیری و تنش ندارد. در اصل افزایش ظرفیت تولید سوخت هسته ای ، گسترش زیر ساخت های فناوری اتمی و در عین حال کنترل محموله سوخته هسته ای تولید شده در محدوده تحمل اسرائیل و غرب خطوط کلی برنامه هسته ای ایران را تشکیل می دهد. هدف از نشان دادن روی خوش به مذاکرات سنجش طرف مقابل برای کسب امتیازات بیشتر و جلوگیری از گسترش تحریم ها با زنده نگاه داشتن فضای امید به راه حل دیپلماتیک است. چه بسا بتوان شباهتی بین سیاست دولت اسرائیل در استقبال از مذاکره با فلسطینی ها و رویکرد جمهوری اسلامی در مذاکرات اتمی پیدا کرد.
حفظ پرستیژ مبارزه با امریکا و قدرت های جهانی ، رهبری جریان بیداری اسلامی و استراتژی بقاء محور هایی هستند که حکم به دوری از تفاهم هسته ای می دهند. حکومت می پندارد گرفتن شمائل قدرت اتمی باعث ایجاد بازدارندگی در برابر تهاجم غرب شده و موقعیت ایران را در موازنه قوای منطقه ارتقاء می دهد.
البته با توجه به تشدید فشار های اقتصادی تصمیم گیران اصلی حکومت مشکلی ندارند تا در ازاء دریافت امتیاز تعلیق کلیه تحریم ها و شناسایی حق ایران برای غنی سازی اورانیوم ،تولید سوخت هسته ای با غلظت بالا را به تعلیق در بیاورند. اما شرط ایران این است که با توجه به موانع حقوقی و قانونی برای برداشتن سریع تحریم ها در آمریکا و شورای امنیت سازمان ملل ، اروپا برخی از تحریم ها را معلق نماید سپس حکومت قدم های متناسب برای تعلیق غنی سازی بیست درصدی اورانیوم را بر می دارد.
اما در آن سوی میدان غرب خواهان تعطیلی غنی سازی بیست درصدی ، ارسال بخش اعظم محموله سوخت هسته ای با غلظت بالا و تعطیلی سایت فردو است . تولید سوخت هسته ای با غلظت ۵ درصد دیگر قابل تحمل است و خط قرمز نیست .پس از احراز اطمینان به صورت مرحله ای تحریم ها را غیر فعال می سازند.
بر اساس برخی شنیده ها پیشنهاد غرب لغو محدودیت خرید طلا و فراهم نمودن سوخت هسته ای لازم برای راکتور تحقیقات تهران است. از دید آنان برداشتن تحریم های یکجانبه و جهانی مستلزم اتخاذ گام های اولیه از سوی ایران است. غرب عجله ای نیز ندارد. طبق برآورد سازمان های امنیتی غربی و اسرائیل جمهوری اسلامی با دستیابی به قابلیت نرم افزاری و سخت افزاری تولید بمب اتم فاصله معناداری دارد لذا آنها هنوز فرصت برای تداوم استراتژی دو مسیره فشار و مذاکره را دارند.
از منظر منطق تحریم ، حل مشکلات باید ایتدا از سوی ایران آغاز شود. چون مشکل با پنهانکاری و عدم همکاری لازم از سوی ایران با آژانس انرژی اتمی شروع شد. اما طبیعی است امتیاز های محتمل نیز باید آنقدر جذاب و ارزشمند باشد تا ایران را به سمت همکاری تشویق کند. البته نگرانی از تکرار تجربه کره شمالی غرب را در اعطاء امتیازات مردد ساخته است. کره شمالی در هنگام فاز تفاهم قابلیت های هسته ای خود را افزایش داد و وقتی مذاکرات به هم خورد به سهولت و سرعت به سمت ساخت بمب اتمی رفت. در مورد جمهوری اسلامی این نگرانی وجود دارد که تفاهم ناقص ، بخشی و مقطعی نمی تواند چاره کار باشد و گشودن بن بست باید منجر به راه حل جامع و پایدار گردد.
در مجموع با توجه به مواضع رهبری ، سران سه قوه و بیانیه ۲۵۲ نفر از نمایندگان مجلس بعید است تقاوتی در برنامه هسته ای حکومت ایجاد شود و قطار هسته ای کماکان در مسیر جنجالی به حرکت خود ادامه خواهد داد. مذاکره کنندگان ایرانی شنونده نمایندگان غرب هستند تا ببینند آنها چه عرضه می نمایند. همانگونه که سعید جلیلی گفته است ایران پیشنهادات نشست مسکو را دارد. این پیشنهاد شامل ۵ گام کلی به شرح زیر است:
گام اول- اعلام به رسمیت شناختن حق غنی سازی ایران از جانب ۱+۵ و متقابلاً اعلام عدم پیگیری قطعی هر نوع پروژه تسلیحات هسته ای از سوی ایران در چارچوب فتوای خامنه ای
گام دوم- اعلام آمادگی ایران برای همکاری با آژانس برای حل و فصل موضوع ابعاد احتمالی نظامی در مقابل لغو همه تحریم های یکجانبه از جانب گروه ۱+۵٫
گام سوم- اعلام آمادگی ایران برای همکاری درباره تأمین سوخت رآکتور تهران (توقف موقت غنی سازی ۲۰درصد در ازای لغو همه قطعنامه های شورای امنیت)
گام چهارم- همکاری هسته ای میان ایران و ۱+۵٫
گام پنجم- همکاری غیرهسته ای میان ایران و ۱+۵٫
(۱)
اما غرب چنین پیشنهادی را نمی تواند بپذیرد. بخصوص که مذاکرات اخیر ایران و آژانس جهانی اتمی نیز بی نتیجه پایان یافت . کف انتظارات حکومت بسیار بیشتر از سقف امتیازات غرب است. از سوی دیگر غرب به اراده و برنامه جمهوری اسلامی مظنون است. با توجه به سابقه ماراتون ۱۰ ساله هسته ای ،اعتماد به سخن و قول مسئولین جمهوری اسلامی ریسک بسیار بالایی دارد. بنابراین حتی اگر مشکل قصد و اراده جدی برای فیصله دادن به اختلافات نبود ، باز فاصله شگرف و زیاد بین انتظارات طرفین بخت موفقیت را از مذاکرات آلماتی می ستاند. بنابراین مذاکرات پیشرو چه بسا سرد ترین دور مذاکره اتمی باشد که پیشاپیش امید به کسب نتیجه بسیار پایین ارزیابی می شود. البته بعید است نوار مذاکرات قطع شود. به احتمال زیاد طرفین بدون رسیدن به نتیجه ای مشخص تفاهم خواهند کرد که مذاکرات را ادامه بدهند.
منبع :
۱- روزنامه کیهان
http://www.kayhan.ir/911208/10.htm#other1401
