کاهش نسبی احتمال حمله به سوریه

با سخنان باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا در مصاحبه با شبکه تلویزیونی پی بی سی در غروب روز چهارشنبه ۲۸ آگوست ،شمارش معکوس برای حمله محدود نظامی به سوریه شروع شد. اگرچه وی در این مصاحبه تصریح کرد هنوز تصمیم قطعی برای سوریه اتخاذ نکرده است. اما تاکید کرد که دولت سوریه از بمب شیمایی در حمله به حومه دمشق استفاده کرده است و مخالفین به لحاظ فنی و سلاح های در اختیار ،چنین توانایی را ندارند که از راکت های مورد نیاز برای انفجار فوق استفاده کنند. او همچنین اظهار داشت حمله احتمالی آمریکا به صورت محدود بوده و هدف بازدارندگی در برابر تکرار استفاده از بمب شیمایی توسط حکومت سوریه را دنبال می نماید. بنا به ادعای اوباما آمریکا قصد دخالت در جنگ داخلی سوریه را ندارد. (۱)

سخنان دیوید کامرون نخست وزیر بریتانیا در جلسه اضطراری مجلس عوام این کشور نیز احتمال حمله نظامی تنبیهی بر علیه حکومت سوریه را قوت بخشید. او اعلام داشت مدارکی به دست وی رسیده است که حاکی از قطعی بودن استفاده از بمب شیمیایی توسط دولت سوریه است. کامرون تصریح کرد منافع ملی بریتانیا ایجاب می کند تابوی عدم استفاده از بمب شیمیایی در دنیا مراعات شود. اما تصمیم پارلمان بریتانیا مبنی بر مخالفت با حمله نظامی به سوریه ، باعث کاهش احتمال حمله شد (۲)
تصمیم پارلمان بریتانیا سرعت تحولات پیرامون سوریه را کاهش داد .اما جان کری وزیر خارجه آمریکا در واکنش به این تصمیم گفت: «ما نمی‌توانیم مسئول سیاست خارجی دیگران باشیم.» این سخنان در جلسه‌ای با اعضای ارشد کنگره آمریکا بیان شد که به منظور تشریح دلایل دولت برای اقدام نظامی علیه سوریه برگزار می‌شد.چاک هیگل، وزیر دفاع آمریکا نیز پس از تصمیم پارلمان بریتانیا گفت، ایالات متحده همچنان به دنبال اائتلافی بین‌المللی است تا با آن علیه حکومت سوریه اقدام کند.  .

در هفته گذشته پس از اینکه مخالفین دولت سوریه فاش ساختند منطقه مورد اصابت بمب های شیمیایی قرار گرفته است ، واکنش ها شروع شد. در این فاجعه بیش از ۳۰۰ نفر جان باختند. هنوز به صورت قطعی معلوم نیست چه کسی جنایت یاد شده را مرتکب شده است.

کسانی که انگشت اتهام را به سمت بشار اسد نشانه گرفته اند ، مدعی هستند اندازه و کیفیت بمب های استفاده شده ، نحوه ارسال و انفجار و مهارت فنی مورد نیاز تنها در ارتش سوریه یافت می شود و مخالفین چنین توانایی و ظرفیت هایی ندارند. همچنین محلی که بمب های شیمایی در آن منفجر شده است در کنترل مخالفین است.
اما برخی دیگر که مخالفین مسلح تندروی سوری را مقصر بر می شمارند استدلال می کنند این کار غیر عقلانی است و حکومت سوریه به ریسک بالای این کار وقوف داشته است. همچنین در ماه های گذشته ارتش سوریه به طور نسبی موفقیت هایی در عقب راندن مخالفین داشته و کنترل مناطق بیشتری از قلمرو جغرافیایی سوریه را در دست گرفته است. بنابراین به لحاظ منطقی چنین کاری نمی کند تا فضا بر علیه دولت شود. آنها می گویند برخی از مخالفین این کار را کردند تا شرایط برای مداخله نظامی غرب و متحدین منطقه ای اش مساعد شود.
فرض عقلانیت در خصوص اقدامات بشار اسد ، بحثی چالش بر انگیز است. عملکرد این حکومت در دو سال گذشته با عقلانیت متعارف در عرصه بین المللی تعارضات جدی داشته است. بشار اسد مانند دیگر دیکتاتور ها برداشت دیگری به عقلانیت دارد. بنابراین به صورت بالقوه استفاده از بمب شیمیایی توسط حکومت سوریه محتمل است.
از منظر انسانی و حقوق بشری نیز ، کارنامه بشار اسد به قدری منفی است که استفاده از بمب شیمایی برای متوقف کردن مخالفت ها از سوی وی نا شدنی به نظر نمی رسد.
کشته شدن بیش از صد هزار نفر در سوریه و نابودی زیر ساخت های فنی ، اجتماعی و اقتصادی کشور سوریه نشان می دهد که بقاء در قدرت از دید بشار اسد و حزب بعث سوریه بر ویرانی کشور و کشتار وسیع مردم برتری دارد. طبیعی است حکومتی که به چنین نقطه ای رسیده است و از سوی دیگر تداوم مناقشه را به ضرر خود و فرسوده شدن قوای نظامی اش بپندارد از هر وسیله ای برای سرکوب سریعتر مخالفین استفاده می نماید.

از سوی دیگر کنترل و یکپارچگی در صف حاکمیت سوریه تضعیف شده است. امکان اینکه گروه و افرادی خود سرانه این کار را کرده باشند وجود دارد. بخصوص که برخی از منابع خبری پای ماهر اسد را به میان کشیده اند. البته صحت این ادعا معلوم نیست.
عدم واکنش آمریکا و غرب در حادثه قبلی که از بمب شیمیایی استفاده شده بود، نیز هزینه تکرار را کاهش داده بود.
البته در بین مخالفین مسلح سوری گرایش های افراطی وجود دارند که بالقوه حد و محدودیتی برای رسیدن به اهداف شان قائل نیستند. به صورت بالقوه این امکان نیز وجود دارد که آنها از بمب شیمیایی استفاده کرده باشند.
اما در عین حال این سناریو با چالش هایی جدی مواجه است که اعتبار آن را با تردید مواجه می سازد. مخالفین مسلح گروه های پیچیده ای نیستند و امکان استتار و مخفی کردن اقدامات آنها در مقایسه با حکومت سوریه به نحوی چشمگیر کمتر است. از آنجاییکه ریسک فاش شدن این اقدام خیلی بالا است و می تواند منجر به مرگ سیاسی مرتکبین و تقویت موضع سیاسی و اخلاقی حکومت اسد منجر شود ، کمتر گروهی جرات می کند هزینه این ریسک کشنده را بپردازد. از سویی دیگر مخالفین امکانات فنی و نظامی برای استفاده از بمب های شیمیایی را ندارند و حداکثر در سطح ابتدایی قادر هستند کار هایی انجام دهند که فقط گاز ها و یا مواد سمی در سطح محدودی پخش شود.
اما هنگامی می شود با قطعیت در این خصوص نظر داد که مطالعات و تحقیقات جامعی صورت گرفته باشد. فعلا به صورت حتمی معلوم نیست چه کسی از بمب شیمایی استفاده کرده است.
واکنش ها نسبت به سوریه متاثر از آرایش قوای جهانی است. غرب در مجموع تمایل به مداخله نظامی در سوریه تا کنون نداشته است اما از سقوط اسد استقبال می کند. البته دول فرانسه و بریتانیا تا چند ماه پیش اصرار بر حمله نظامی داشتند اما بعدا منصرف گشتند. ترکیه ، عربستان، قطر ، اردن ، امارات و کویت نیز مدافع پایان بخشی به حیات حکومت سوریه هستند. اما روسیه و چین در مجموع نظر مثبت به تداوم حضور اسد در قدرت دارند. ایران و حزب الله لبنان و شیعیان عراق نیز موضع مشابهی دارند.
این شکاف در سمتگیری نسبت به انفجار های شیمیایی در حومه دشمق موثر است. در عین حال مسئولیت جهانی برای جلوگیری از استفاده از بمی شیمیایی نیز فاکتوری تعیین کننده است.
هدف از برخورد نظامی احتمالی ، اقدامی تنبیهی خواهد بود و به صورت محدود و نمادین مراکز قدرت نظامی حکومت اسد را نشانه خواهد گرفت. بعید است هدف از این حمله تغییر حکومت و یا اشغال نظامی باشد.
مقامات غربی و در راس انها آمریکا به صورت قطعی دولت سوریه را محکوم می کنند. تاخیر دولت سوریه در پذیرش بازرسان سازمان ملل و بمباران کردن مناطقی که مورد حمله بمب شیمیایی قرار گرفته است عواملی هستند که کشور های غربی را از کشف مستند حقیقت نا امید می سازد. معدود دولت هایی چون ایران انفجار را توطئه آمیز می دانند تا دول غربی در نشست ژنو ۲ امتیازات بیشتری از اسد بگیرند.
تلاش دولت انگلستان در تصویب قطعنامه بر علیه دولت سوریه که اجازه برخورد نظامی در چهارچوب فصل هفت منشور ملل متحد را صادر نماید، با عدم همراهی چین و روسیه ناکام مانده است. تصویب چنین قطعنامه ای بعید به نظر می رسد.
البته دیگر خود انگلستان نیز بعد از مخالفت پارلمان دیگر تصویب قطعنامه را ادامه نخواهد داد.
دبیر کل سازمان ملل اعلام کرد بازرس های این سازمان نیاز به وقت بیشتری برای بررسی و تحقیقات دارند. به احتمال زیاد نتایج اولیه بررسی ها روز شنبه مشخص شده و در اختیار اعضاء شورای امنیت قرار می گیرد.
بانکی مون از دول غربی خواسته است خویشتن داری کنند تا نتیجه تحقیقات روشن شود. دولت سوریه نیز پرونده جدیدی را به شورای امنیت ارائه کرده و مدعی است انفجار های شیمیایی در سه روز ۲۲ و ۲۳ و ۲۴ آگوست بر علیه سربازان روسی توسط مخالفین انجام شده است. این پرونده درست بعد از طرح قطعنامه پیشنهادی از سوی دولت بریتانیا توسط نماینده دولت سوریه در سازمان ملل مطرح شد.
سئوالی به طور جدی در محافل سیاسی و رسانه ای دنیا مطرح است که چرا دولت سوریه بعد از انفجار های ادعایی فوق اطلاع رسانی نکرد و به شکایت از مخالفین مسلح نپرداخت.
رصد کردن اوضاع نشان می دهد حمله محدود و تنبیهی به سوریه تا معلوم شدن نتایج اولیه هیات بازرسان سازمان ملل به تعویق افتاده است. اما وقوع این حمله جدی است و چگونگی و زمان وقوع آن محل بحث است. دولت سوریه نیز دستور تخلیه ساختمان های دولتی را صادر کرده است. اتباع روسی در حال خروج از سوریه هستند. دولت روسیه دو کشتی را برای حفاظت از ناوگان دریایی خود به بندر لاذقیه سوریه فرستاد . این تحولات نشان می دهد که احتمال وقوع حمله بالا است.
در حال حاضر حول این حمله احتمالی شکافی جدی در دنیا و منطقه پدید آمده است. مدافعان حمله آمریکا ، فرانسه و اکثر کشور های اروپایی ، ناتو ، اتحادیه عرب، عربستان، قطر ، ترکیه ، امارات و کویت هستند. روسیه ، چین ،بریتانیا، دولت انتقالی مصر، ایران ، عراق و برخی از دولت های غیر متعهد مخالف حمله نظامی هستند. البته روسیه در این ماجرا بمانند سابق از حکومت سوریه دفاع نکرد. پافشاری مقامات روسی در پذیرش بازرس های سازمان ملل در خاک سوریه و محل انفجار های شیمیایی موثر بود.
در این میان کسانی نیز مانند اخضر براهیمی نماینده سازمان ملل در سوریه هستند که می گویند حمله نظامی باید با موافقت سازمان ملل باشد. این دیدگاه به صورت اصولی و انتزاعی درست است اما وقتی ملاحظات سیاسی و امنیتی دولت ها ، توافق را به بن بست می رساند آنگاه اجرای این اصل اصولی با مشکل مواجه می شود.
روز های آغازین هفته آینده ،ایامی مهم در تعیین سرنوشت آینده سوریه و نظام روابط بین الملل هستند.
منابع :

۱- http://www.pbs.org/newshour/bb/white_house/july-dec13/obama_08-28.html
۲- http://www.cnn.com/2013/08/29/world/europe/syria-civil-war/index.html?hpt=hp_t1