مدتی است بیت المقدس و بخصوص بخش شرقی آن و مسجد الاقصی عرصه درگیری بین فلسطینی های خمشگین و پلیس اسرائیل است. بار دیگر بحث بر سر حفظ مرکز مذهبی بیت المقدس به شکل صرفا یک مسجد بالا گرفته است. بر اساس یک توافق طولانی مدت بین دولت های اردن و اسرائیل، دو طرف پذیرفته اند که فقط مسلمان ها بتوانند در مسجد القصی عبادت کنند و یهودی ها حق اعمال عبادت های شان در داخل مسجد را ندارند. آنها در دیوار قسمت غربی نیایش های شان را انجام می دهند.
جریان های دست راستی و برخی از یهودی های مذهبی از دیر باز خواهان رفع ممنوعیت فوق هستند. دور اخیر درگیری اخیرا در آستانه سال جدید یهودی روش هشانا رخ داد که یوری آریل وزیر دست راستی کشاورزی اسرائیل اعلام کرد قصد دارد در این روز وارد مسجد الاقصی برای عبادت در مکان مقدسی شود که یهودیان آن را کوه معبد و یا هیکل سلیمان می خوانند. آریل از اعضای ارشد حزب افراطی و فرا ملی گرای ” خانه یهودی ” ( هبیت هیهودی Habeyit Hayehud) و حامی شهرکسازی در بیت المقدس شرقی و تغییر چهره این شهر و همچنین حمایت از برخورداری یهودیان از امکان عبادت در معبد قدیمی شان است که بعد از فتح اورشلیم تبدیل به مسجد شد. آریل مخالف تشکیل کشور فلسطین با پایتختی بیت المقدس شرقی است.
این موضوع باعث شد تا رهبران مذهبی فلسطین و برخی از گروه های سیاسی برای حمایت از مسجد القصی فراخوان بدهند و در نتیجه درگیری بین پلیس و فلسطینی ها پدید آید. مناطق نزدیک به حرم شریف در هفته گذشته ناآرام بوده است. فلسطینی ها از یک سو سنگ و کوکوتل مولوتف پرتاب می کنند وپلیس نیزبا پرتاب گا زاشک آور می کوشد تا آنها را عقب براند. همچنین محدودیت ها وسخت گیری ها پیرامون حرم شریف افزایش چشمگیری داشته است. دولت اسرائیل مجوز بیشتری به نیرو های انتظامی اسرائیل داده است تا برای دفاع از خود از اقدامات مرگ بار استفاده کنند. در نتیجه سنگ پراکنی ها یک اسرائیلی در حین رانندگی به دیوار برخورد کرد و کشته شد. ده ها فلسطینی نیز مجروح شده اند. دور جدید درگیری ها در ادامه ناآرامی های چند ماه گذشته است که برخی از غیر نظامیان اسرائیلی آماج حملات خشونت بار برخی از فلسطینی ها قرار گرفتند. برخورد کینه توزانه در کشتن و شکنجه یک جوان فلسطینی توسط یهودی های افراطی نیز رویارویی های خصمانه را در گذشته مشتعل ساخته بود.
این درگیری با توجه به وضعیت متلاطم و ناآرام خاور میانه نگرانی ها را افزایش داده است تا بالا گرفتن درگیری خشوت بار بین فلسطین- اسرائیل وضعیت وخامت بار منطقه را تشدید نماید و امواج خشونت و بی ثباتی را افرایش دهد. نتانیاهو مدعی است توافق قبلی مبنی بر عدم ورود غیر مسلمانان به مسجد الاقصی را به رسمیت می شناسد اما به دلیل نیاز به حفظ حمایت حزب خانه یهودی برای بقای دولت شکننده اش عملی در مخالفت و یا جلوگیری از اقدامات تحریک آمیز آریل انجام نمی دهد.
دولت های عربی و بخصوص عربستان سعودی از دولت آمریکا خواسته اند تا با میانجیگری وضعیت را به شرایط عادی برگردانند. ملک سلمان در تماس تلفنی با اوباما افرایش درگیری توسط اسرائیل در مسجد الاقصی را محکوم کرد و تذکر داد که اقدامات اخیر محدود کننده دولت اسرائیل تعرض به مراکز مقدس اسلامی است. ملک عبدالله پادشاه اردن نیز در دیدار با مقامات بلند پایه عرب اسرائیلی نیز تصریح کرد حرم شریف فقط محلی برای عبادت مسلمانان است.
افزایش تنش و درگیری های مذهبی در بیت المقدس بعد از توافق هسته ای وضعیت جدیدی بوجود آورده و پیامد های مشخصی در موازنه قوا و یارگیری های منطقه ای دارد. دولت اسرائیل و کشور های عربی به دلیل نگرانی از تنش زدایی در روابط ایران و آمریکا و افزایش نفوذ جمهوری اسلامی در خاور میانه به هم نزدیک شده بودند. اما این رویداد می تواند این نزدیکی را متوقف ساخته و در حوزه ای دیگر به اختلافات بین آنها دامن زند. این تنش زمینه را برای سیاست جمهوری اسلامی در تحریک فلسطینی ها نسبت به افزایش تقابل خشونت آمیز با دولت اسرائیل و شهروندان این کشور را نیز مساعد می سازد. خامنه ای مدتی است خواهان مسلح شدن فلسطینی ها و حاکم شدن شرایطی مشابه غزه در کرانه باختری شده است.
فاکتور مهم در این ماجرا واکنش حماس است. حماس و دولت اسرائیل در ماه های گذشته به سمت تنش زدایی حرکت کرده اند. اگر این روند ادامه پیدا کند تاثیر درگیری های بیت المقدس در روابط کلان اسرائیل و فلسطین زیاد نخواهد بود اگر چه حالت بحرانی ن ادامه پیدا می کند. اما این درگیری ها می تواند تعامل کنونی را متوقف ساخته و زمینه را برای شکل گیری دور جدیدی از رویارویی بین حماس و دولت اسرائیل هموار سازد.
تقویت گرایش های دست راستی و افراطی در دولت اسرائیل بستر افزایش واکنش های خشمگین در فلسطینی ها را مساعد ساخته است. در شرایط عادی از آنجاییکه مسجد القصی و بیت المقدس مکان مقدس مورد اشتراک همه ادیان ابراهیمی است، عبادت یهودیان فی نفسه ایرادی ندارد و در زمینه تحکیم و بهبود روابط دوستانه و برادرانه در بین ادیان مختلف و حاکم شدن گفتگو به جای تخاصم ظرفیت های ارزشمندی دارد. اما در شرایط کنونی فلسطینی ها مظنون هستند که تلاش ها برای پایان بخشی به ممنوعیت ورود غیر مسلمان ها به مسجد الاقصی برای انجام فرایض مذهبی بهانه ای برای تغییر بافت بیت المقدس شرقی و اسلام زدایی از آن باشد. در چنین فضایی امکان پیدا کردن راهکاری برای استفاده درست و عادلانه از مرکز مشترک ادیان ابراهیمی وجود ندارد و بیشتر منجر به افزایش تنش و خشونت می گردد. امسال تقارن روز کیپور یهودیان و عید قربان فرصت خوبی برای تقریب مسلمانان و یهودیان بود ولی این فرصت تحت الشعاع درگیری های یاد شده قرار گرفت و حتی در مسیر معکوس بستری برای افزایش حساسیت ها و تقابل ها شد.
وضعیت نابسامان بیت المقدس تا زمانی که دولت اسرائیل سیاست های زیاده خواهانه و افراطی اش را کنار نگذارد و تند روی های فلسطینی نیز اقدامات هویت طبانه شان را متوقف نسازند، بختی برای بهبود ندارد.
