حمله مسلحانه به رژه سالانه نیروهای مسلح در شهر اهواز و جان باختن و زخمی شدن ده ها نفر از نیروهای نظامی و شهروندان عادی بار دیگر چهره کریه تروریسم را در کانون توجه ایرانیان قرار داد. معنا و مصادیق لازم برای اطلاق تروریسم به یک حرکت موضوعی جدلی است و معیار های عینی جهان شمولی درباره این پدیده برخوردار از ابعاد سیاسی، نظری، اجتماعی و مذهبی وجود ندارد. برخوردهای ابزاری قدرت های جهانی نیز بر پیچیدگی موضوع افزوده است.
همچنین بخشی از تعریف نیز ذهنی و بسته به خواست و نیات درونی فاعل و یا گروه عامل است. اما از آنجاییکه حمله کور رخ داده منجر به سلب حیات از شهروندان غیر نظامی و بخصوص یک کودک شد و همچنین نظامیان هدف قرار گرفته نیز عمدتا سربازانی بودند که برای گذراندن دوران اجباری خدمت نظام وظیفه به نیروهای مسلح پیوسته اند.، ازاینرو اطلاق حرکت تروریستی به واقعه تاسف بار اهواز در آخرین روز شهریور ۱۳۹۷ موجه و صادق است.
در ورای واکنش ها و از نقطه نظر فنی رویداد فوق دو تصویر چه بسا متضاد و یا متنافر را بازتاب می دهد. نخست تکرار آسیب پذیری بالای جمهوری اسلامی نسبت به حرکت های تروریستی در داخل ایران است. مشابه حمله داعش به ساختمان مجلس شورای اسلامی، ترور دانشمندان و مدیران سازمان انرژی اتمی و یا حملات گروه های بلوچ تندرو در استان سیستان و بلوچستان در گذشته آستانه غافلگیری دستگاه امنیتی و نظامی جمهوری اسلامی نسبت به علمیات نامتقارن نظامی پایین است. به هم خوردن رژه نیروهای مسلح در برابر دوربین های تلویزیون و چهره های وحشت زده مردمی که به تماشای رژه آمده بودند و سربازان غرقه به خون، تصویر اقتدار مورد نظر جمهوری اسلامی را به چالش طلبید. این چالش بر هم زننده ادعای نظام مبنی بر امن کردن داخل کشور از طریق مداخله در منطقه با هدف برخورد با گروه های تروریستی است. البته از پیش معلوم بود این ادعا توجیهی بیش نیست ودر واقع جمهوری اسلامی با تهدیدات بزرگ و قابل اعتنا با تروریسم در داخل کشور مواجه نبوده است. در اتفاقات تروریستی معدودی هم که انجام شده است ، تمامی آنها پیچیدگی خاصی نداشته و حتی می توان گفت توسط نیروهای نسبتا آماتور و یا کمی آموزش دیده اجرا شدند.
سهل انگاری در رویداد یادشده در حدی زیاد بود که حتی مورد اعتراض علنی حشمت الله فلاحت پیشه رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس قرار گرفت. ضعف عملکرد اداره اطلاعات خوزستان تا جایی بود که خانه تیمی تروریست ها را بعد از ارتکاب عمل کشف کرد! . ادعایی که البته صحت آن نیز معلوم نیست و ممکن است هدف تبلیغاتی برای فرار از انتقادات و اعتراضات را دنبال کند. اگرچه اطلاعات کاملی از سوابق تروریست های فاجعه اهواز در دست نیست، اما پاره ای از گزارش های تایید نشده حاکی از نفوذ آنها در نهاد بسیج بوده است به عنوان مثال محمد طاهر کنعانی از وکلای نزدیک به قوه قضائیه در کانال تلگرامی خود نوشته است:
« قاتلین از قرار اطلاع با پوشش سربازان سپاه پاسداران حمله کردند و گویا پرسنل نفوذی در داخل بسیج بودند و از بیرون یگان‌ها نبودند. مهاجمین از پوشش بسیجی مردمی برای نفوذ استفاده کردند. سازماندهی ترور از داخل یگان‌ها بود. چهار نفر از داخل یگان‌های حاضر در میدان رژه تیراندازی کردند»
در دو دهه گذشته بارها مقامات اطلاعاتی وقضائی جمهوری اسلامی از شناسایی شبکه های از جاسوسان دستگاه های امنیتی کشور های خارجی خبر داده اند و مدعی شده اند حفره های اطلاعاتی ایجاد شده را بسته اند. اما استمرار بازداشت ها و تشکیل دادگاه های مربوطه و خیل نسبتا پر شمار محکومان به اتهام جاسوسی تردید جدی در درستی این ادعا ایجاد می کند وبه نظر می رسد نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی با چالش ” تونل اطلاعاتی” مواجه هستند تا “حفره اطلاعاتی” ترمیم پذیر از سوی نهاد ها و یا گروه های درگیر. در واقع نفوذ در نهاد های حاکمیتی جمهوری اسلامی کار دشواری نیست و این واقعیت ضعف حکومت در مهار تروریسم را افزایش داده است. تکرار ناکامی در بازدارندگی در برابر عملیات تروریست های مبتدی این فرضیه را نیز بی اعتبار ساخته است که برخورد های تلافی جویانه شدید حکومت مانع شیوع تروریسم در ایران است.
اما چرا با توجه به این نقیصه و درگیری جمهوری اسلامی با برخی از اسلام گرایان جهادی از جمله داعش، تحرکات تروریستی در داخل کشور ایران نادر است؟
پاسخ به این سئوال با وجه متفاوت حرکت ترویستی رخ داده در اهواز در ارتباط است. واکنش های گسترده در سطح جامعه در انزجار از این اقدام زیان بار و غیر انسانی و همچنین همگرایی بالای جریان های مختلف سیاسی و مدنی ایران در محکومیت آن، همبستگی بالای ایرانیان در مخالفت با ترور و هزینه بالای این عمل خشونت بار برای مرتکبان آن را نمایان ساخت. تروریسم بر دو هدف سلبی و ایجابی استوار است. هدف سلبی فرد یا افرادی است که برای کشتن انتخاب شده و همچنین نظام سیاسی یا جامعه است که باید وحشت بر آن مستولی شود. اما هدف ایجابی جامعه و جمعی مورد نظر تروریست ها هستند تا با عملیات خود نظر مثبت آنها را جلب کنند . خوشبختانه جامعه ایران یک بار دیگر نشان داد که در بخش های مختلف آن ظرفیتی برای استقبال از تروریسم در هر شکلش وجود ندارد . این ویژگی که ابعاد فرهنگی ، اجتماعی، روانی وسیاسی دارد مانع بزرگی در برابر گسترش تحرکات تروریستی است.
مخالفت با مجازات فراقضائی و اساسا سلب حق حیات انسان ها در درون لایه های اجتماعی ایران رو به افزایش است. این آگاهی و رشد اجتماعی سد مستحکمی است که اجازه نمی دهد تروریسم در ایران ریشه بدواند و از اقدامات جرقه وار و موردی غیرمانا فراتر برود. البته حراست از این پتانسیل نیازمند ژرف کاوی ریشه های خشونت و دلایل جذب افراد معترض و ناراضی به شبکه ترور است. تا زمانی که عوامل شکل دهنده تبعیض، نابرابری و فقر در مناطقی که به طور نسبی محرومیت و تنش های قومی-مسلکی بیشتری را تجربه می کنند، از بین نرود، گروه های تروریستی می توانند با سرمایه گذاری بر خشم ها و نفرت های انباشته شده و ناآگاهی جذب نیرو کنند.
ازاین رو فقدان زمینه اجتماعی در جامعه ایران و درهم پیوستگی اقوام و اقشار و مذاهب گوناگون مانع بزرگ در برابر شیوع تحرکات تروریستی است. البته بعد از این عامل اصلی ،تصمیم برخی از اسلام گرایان سنی افراطی چون القاعده و طالبان در پرهیز از رویارویی با جمهوری اسلامی و برخی بده بستان های تاکتیکی بین آنها و نهادهای اطلاعاتی و نظامی حکومت نیز در پایین بودن آمار حملات تروریستی در ایران موثر است.
