اعتصاب غذای حجت الاسلام مهدی کروبی اتفاق غیر منتظره ای بود که عرصه سیاسی ایران را برای یک روز متلاطم ساخت. شیخ جنبش سبز که به شجاعت و صراحت در عمل مشهور است، با تصمیم جریان ساز خود پرونده اعتراضات انتخاباتی سال ۸۸ را در کانون توجه افکار عمومی قرار داد . حرکت او این واقعیت را برجسته کرد که جنبش سبز کماکان حیات زیر پوستی دارد و بر خلاف تبلیغات حکومت و رویکرد سیاسی برخی از اصلاح طلبان تمام نشده است.
اعتصاب غذای خشک کروبی حول دو محور “بیرون رفتن محافظان و نیرو های امنیتی از محل زندگی” و “محاکمه علنی” سازمان یافت. اجابت خواست اول منجر به شکسته شدن اعصاب غذا شد. اما چشم انداز تحقق مطالبه دوم علی رغم قول های مساعد مبهم است. آسیب پذیری نهاد ولایت فقیه و دستگاه قضائی و امنیتی نظام و ریسک های غیر قابل مدیریت رسیدگی به پرونده جنجالی انتخابات ۸۸ اگر کلیت قضائی شدن برخورد با میر حسین موسوی، مهدی کروبی و زهرا رهنورد را منتفی نکند، تقریبا با ضریب اطمینان بالا می توان گفت نظام در شرایط متعارف تن به برگزاری دادگاه علنی نمی دهد.
ازاینرو بعید است این مسئله مورد توجه مهدی کروبی به عنوان فردی با تجربه سیاسی بالا و همچنین شناخت فراوان از رفتار بلوک قدرت قرار نگرفته باشد. ازاینرو باید هدف کروبی را فراتر از معنای ظاهری مطالبه محاکمه علنی جستجو کرد. در واقع ژرف کاوی ماجرا روشن می سازد او چندین هدف را مد نظر قرار داشته است. نخست در تداوم نامه نگاری قبلی اش روشن ساخت که اراده وی برای سیاست ورزی در هنگام حصر جدی است. او با به خطر انداختن جان خود در آستانه ۸۰ سالگی این پیام را به نظام و بخصوص رهبری داد که دیوار های حصر خانگی و محدودیت های فراوان نمی تواند جلوی کنش ورزی سیاسی و حضور حداقل نمادین او در عرصه سیاسی را بگیرد. او با موضع گیری های مقطعی و منسجم می کوشد موقعیت آلترناتیوی جنبش سبز حفظ شود. استمرار این رویکرد در چارچوبی عقلانی و با محاسبه هزینه – فایده ،بازخورد مناسب آن در جامعه و بازسازی ساز و کارهای ارتباطی با بدنه جنبش سبز بیش از پیش تاثیر کاهنده بر مزایای حصر برای بخش مسلط قدرت خواهد داشت. در این روند صدا های منتقد حصر در درون بلوک قدرت به طور نسبی رسا تر شده و احتمال پایان دادن به حصر با افزایش هزینه ها بر منفعت ها افزایش می یابد. توجه به این نکته زمانی اهمیت بیشتری می یابد که همه تلاش های حکومت برای خاموشی جنبش سبز و تسلیم رهبران نمادین آن به بن بست خورده است. اصلاح طلبان محافظه کار و پارلمانتاریست و اعتدالی ها نیز در پیدا کردن راهکار های بینابینی و مبتنی بر برد متقابل نیز ناکام بوده اند.
تریبون های حکومتی و بخصوص اصول گرایان افراطی در حالی در طول ۷ سال گذشته مرتب از مرگ و پایان جنبش سبز ( فتنه) یاد کرده اند که در برخوردی پارادوکسیکال همزمان نسبت به احیای جنبش سبز نشانگر و حضور دوباره نیروهای آن در داخل نهاد های انتخابی هشدار داده اند. این تعارض ها نشانگر تو خالی بودن پروپاگاندای حکومت و در عین حال نگرانی جدی از افزایش قدرت اجتماعی موسوی، کروبی و رهنورد است.
تا کنون تمهیدات مختلف ، تطمیع ها و تهدید ها و قرار دادن مسیر های موازی و انحرافی پیش روی معترضان به وضع موجود راه به جایی نبرده است .هنوز نام موسوی و کروبی تشویق کننده به مقاومت و اعتراض است. انتخابات ریاست جمهوری دوره دوازدهم بار دیگر در سطحی گسترده نشان داد هر جایی که فرصتی عمومی برای بیان اعتراضات و یا مطالبات ایجاد می شود تقاضا برای رفع حصر موسوی و کروبی بیشترین درخواستی است که شنیده و یا دیده می شود.
برخورد فعال کروبی مزیت مهمی دفاعی نیز داشت. رصد کردن رفتار گردانندگان حصر و بخصوص کوتاهی تعمدی در امر درمان و مراقبت های پزشکی نشانگر وجود پروژه ای برای فرسوده سازی هدفمند جسمی و روحی رهبران نمادین جنبش سبز است تا اثرات منفی دوران طولانی حصر با تضعیف قوای جسمانی و استهلاک روانی، مسیر مرگ طبیعی و یا بازنشستگی سیاسی به دلیل فقدان توانایی فیزیکی و طراوت ذهنی را تسهیل سازد. در واقع بررسی نوع برخورد نظام با مخالفان سیاسی مطرح چون آیت الله سید کاظم شریعتمداری و نور الدین کیانوری این فرضیه را قوت می بخشد که از راهکار شتاب بخشیدن به مرگ از طریق اقدامات تاخیری و محرومیت از درمان و رسیدگی های پزشکی بهنگام در مقاطعی استفاده شده است.
اما اعتصاب غذای کروبی این طرح احتمالی را خنثی ساخته و با انداختن مسئولیت مستقیم هر اتفاق ناگوار بر دوش نظام وبخصوص بانیان حصر، شرایط را برای حفظ محدودیت های درمانی بسیار سخت ساخت. در واقع پروژه مرگ تدریجی رهبران نمادین جنبش سبز وضعیتی معکوس پیدا کرده و اینک حکومت مجبور است توجهی بیشتری به حفظ سلامت آنها کند که به عنوان عاملی علیه تداوم حصر عمل می کند.
در این چارچوب سکوت اصول گرایان و بخصوص لایه های تند روی آنها و نیرو های موسوم به ولایمدار قابل درک است. آنها بر خلاف رویه پیشین نه اعتصاب غذا را زیر سئوال بردند و نه به تقابل و برخورد با کروبی و تکرار اتهامات به جنبش سبز بر آمدند. دلیل اصلی این برخورد غیر معمول ریشه در مواردی چون “نگرانی از برجسته شدن جنبش سبز”، ” بالا گرفتن اعتراضات به حصر خانگی” و “بازدارندگی در برابر پرداخت هزینه در خصوص اتفاقات ناگوار احتمالی” دارد.
همچنین مهدی کروبی با تصمیم بهنگام و هوشمندانه خود معضل مجازات فراقضایی و مبتنی بر شیوه های امنیتی را مطرح کرد که مانعی بزرگ در تحقق حقوق شهروندی است و بنیان اقتدار گرایی و ساخت استبدادی قدرت بر پایه آن استوار است.
اما پیام اصلی حرکت کروبی اقدامی سیاسی برای مبارزه طلبی با آمران و عاملان انحراف انتخابات ۸۸ از مسیر طبیعی و سلسله جنبانان سرکوب خونین و خشن اعتراضات مسالمت آمیز خیابانی پسا انتخاباتی است. او بعد از تحمل قریب به ۷ سال حصر خانگی با تنی رنجور از مشکلات ولی با روحیه ای محکم به نظام این پیام را منتقل ساخت که بر سر مواضع خود ایستاده است و مسئله وی با نظام سیاسی است. او خواهان تغییر پایدار در وضعیت موجود سیاسی است و برای تحقق این مهم از تحمل هزینه ابایی ندارد. اعصاب غذا باعث شد تا نام مهدی کروبی در قالبی همگرایانه و حمایتی از تریبون مجلس پخش شده و به جامعه منتقل گردد. پذیرش سریع خواسته وی همچنین فضیلت مبارزه و ایستادگی را بازتاب داد که حکومت در برابر این برخورد تسلیم شده و آسیب پذیر است.
البته مخاطب سخنان او فقط رهبری و اصول گرایان همسو نیستند. عمل او خواسته یا ناخواسته تبعات منفی برای حسن روحانی و اصلاح طلبان میانه به رهبری سید محمد خاتمی نیز داشته است. تفاوت موضع گیری های کروبی در برابر مشی عملی محافظه کارانه آنها چالش ایجاد کرده است. روحانی در مدت زمان اعتصاب غذای کروبی تحت فشار سنگین بخشی از رای دهندگان قرار گرفت و بیش از پیش برای کوتاهی در حل مشکل حصر مورد انتقاد قرار گرفت. دیر هنگامی اقدام وی برای خروج ماموران از محل حصر و بازدارندگی در برابر مزاحمت های نیروهای وزارت اطلاعات اجازه نمی دهد تا تحقق مطالبه نخست و کوتاه مدت کروبی منجر به رضایت جامعه هدف شود. بخش مهمی از رای دهندگان به روحانی کماکان انتظار دارند تا وی اقدامات کیفی و کمی بیشتری در خصوص رفع حصر انجام دهد .ناتوانی در تحقق این انتظار باعث می شود تا روحانی در اذهان جامعه یاد شده به خلف وعده و فریبکاری متهم شود.
در مجموع اعتصاب غذای کروبی عملی موفقیت آمیز و حساب شده بود که در تناسب با پیام انتخابات ۲۹ اردیبهشت ۹۶ تغییر در وضعیت سیاسی موجودرا نشانه گرفته بود. خواسته برگزاری محاکمه علنی ظرفیت تاکید مداوم در بستر زمان را دارد و می تواند بستری بسیج کننده برای رونق دوباره فعالیت جنبش سبز و تسهیل کننده پایان حصر باشد. معنای اصلی اصرار کروبی جا انداختن این مسئله است که هدف فقط رفع حصر فیزیکی و آزادی نیست بلکه کشف حقیقت و اجرای عدالت در پرونده اعتراضات انتخاباتی ۸۸ مساله اصلی است.
