سخنان خامنه ای در نخستین روز سال ۱۳۹۲ در شهر مشهد دریچه ای به روی تحولات حاکمیت گشود. معمولا سخنرانی آغاز سال وی در بر دارنده روئوس کلی سیاست ها و طرح های مورد نظر وی است. از خلال حرف هایش می توان فهمید که ارزیابی راس هرم قدرت از مسائل مختلف چیست و آهنگ حرکت نظام سیاسی به کدام سو است.
البته در سال های گذشته موردی را نمی توان یافت که سیاست ها و توصیه های وی در مقام عمل کاملا محقق شده باشد. اما کم وبیش در سیاستگزاری کلان حکومت موثر بوده است. ولی روند تحولات در درون بلوک قدرت در سال گذشته موقعیت وی و تاثیرگزاریش در عملکرد حکومت را تضعیف کرده است. بنابراین تردید وجود دارد که دستور العمل های خامنه ای راهنمای نظام سیاسی واقع شود.اما در عین حال او کماکان مولفه ای مهم در داخل حاکمیت است و منابع اصلی قدرت حول شخصیت حقیقی وحقوقی وی تمرکز یافته اند.
اظهارات نوروزی خامنه ای بیشتر معطوف به سیاست خارجی و مسائل اقتصادی بود. او ترجیح داد تا بیان حرف های اصلی اش در خصوص سیاست داخلی وبخصوص انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ را به آینده موکول نماید.
در خصوص سیاست خارجی وی بار دیگر در ادامه مباحث قبلی بر دشمنی امریکا با ملت ایران تاکید کرد و دولت آمریکا را متهم نمود که در زیر پوشش مذاکره به دنبال تحمیل خواست خود هست و تفاهم دو طرفه را دنبال نمی کند. در این راستا پایگاه اطلاع رسانی رهبری شروع به انجام سلسله مصاحبه هایی با مقامات مذاکره کننده ایرانی با مقامات آمریکائی در عراق نموده است. موضوع اصلی این مصاحبه ها بی فایدگی مذاکره با آمریکائی ها و خوی استکباری آنها در نگاه تحقیر آمیز و رویکرد تحمیلی است. افرادی چون حسین امیر عبداللهیان و رضا امیری مقدم نکته مشترکی را برجسته می سازند که آمریکا نه به دنبال مذاکره است و نه به دنبال حل مسئله. (۱)
نکاتی که در حرف های خامنه ای تازه بود تاکید بیش از حد وی بر بی نتیجگی مذاکرات است. وی در عین حال بیان داشت مخالفتی با مذاکره مستقیم با آمریکا ندارد. این نخستین بار است که وی به صراحت اعلام می کند که مذاکره مستقیم با آمریکا از دید وی اشکالی ندارد. تا پیش از این از نظر او و نیرو های حامی اش طرح مذاکره مستقیم با آمریکا یک خط قرمز بود. رهبری چند سال پیش اعلام کرد که وی تشخیص می دهد چه زمانی مذاکره با آمریکا به مصلحت است. تا پیش از این او به شکل مبنایی مذاکره با آمریکا را رد می کرد. اما به نظر می رسد وی تغییر موضع داده و مخالفتش با مذاکره با امریکا را نه از نقطه نظر اصولی و مبنایی بلکه به لحاظ کارکردی و نتیجه گرایی دنبال می نماید.
با توجه به سخنان وی در بی فایدگی مذاکره و تعامل با آمریکا و برجسته سازی دشمنی و خصومت آشتی ناپذیر آمریکا با ملت و کشور ایران دشوار بتوان فرض کرد وی در صدد هموار سازی مسیر مذاکره مستقیم با ایران است.
در تبیین تغییر موضع وی می توان نتیجه گرفت که شاید در داخل حاکمیت تمایل برای گفتگو با آمریکا و مواجهه مستقیم بالا گرفته است و وی در واکنش به این جریان مخالفت مطلق و ذاتی با مذاکره آمریکا را کنار گذاشته است . او سعی می کند منتقدین را قانع نماید که مذاکره بی حاصل است. همچنین می توان تصور کرد خامنه ای برای مدیریت افکار عمومی و خنثی سازی آنچه او عملیات روانی غرب برای گمراه کردن افکار عمومی می داند ، از مخالفت با اصل مذاکره دست برداشته است. در عوض به شکل تاکتیکی مذاکره را رد نمی نماید اما نگاه مثبتی به مذاکره ندارد. پسامد سخنان خامنه ای و نگاه وی به آمریکا تقویت خط تقابل در بحران هسته ای است. لذا می توان انتظار داشت نشست آلماتی ۲ دستاورد معینی داشته باشد.
خامنه ای در سخنانش جنبه دیگری را نیز روشن نمود که قبلا به آن نپرداخته بود. وی فاش ساخت که مقامات آمریکایی پیغام داده اند که قصد براندازی حکومت را ندارند . اما به زعم وی حتی زمانی هم که می خواستند نتوانستند کاری کنند. البته بررسی مستندات نشان می دهد تغییر حکومت در هیچیک از دولت های آمریکا بعد از انقلاب به عنوان سیاست یا خواست مطرح نبوده است.
اما معلوم شد خامنه ای نه تنها فکر می کند امریکا توان تغییر نظام سیاسی را ندارد بلکه دادن تضمین از سوی دولت آمریکا را نیز شرط تفاهم هسته ای نمی داند. این موضع تغییر دیگری را نیز آشکار می سازد . تا پیش از این دریافت تضمین امنیتی یکی از شروط و مطالبات اصلی حکومت از غرب در مناقضه هسته ای بود. بدینترتیب دیگر بقای حکومت و دقع تهدیدات خارجی انگیزه حکومت برای رویارویی هسته ای نیست بلکه کنار آمدن غرب با افزایش قدرت منطقه ای نظام است. از این رو برخورد خامنه ای این تصور را قوت می بخشد که عقب نشینی غرب باعث پیشروی حکومت می شود. لذا برخورد فوق از دیدگاهی اعتبار زدایی می کند که معتقد است اعطاء امتیاز بیشتر از سوی غرب و اعلام صریح مخالفت با سیاست تغییر رژیم حکومت را تشویق به مصالحه می نماید.
اما تغییر مواضع خامنه ای محدود به موارد پیش گفته نبود. وی دولت اسرائیل را تهدید نمود در صورت حمله نظامی به تاسیسات هسته ای ایران تلاویو و حیفا را با خاک یکسان می کند. بدینترتیب سخن پیشینش در خصوص متناسب بودن اقدام تلافی جویانه ایران را نقض کرد. طبق ساختار نظم بین الملل تهاجم نظامی اسرائیل در شرایط کنونی به ایران اقدامی غیر قانونی است. اما سخن خامنه ای نیز مبنی بر نابود کردن دو شهر که متضمن کشتن افراد غیر نظامی است تخلف صریح از معاهده ژنو است و ذهنیتی را به نمایش می گذارد که تفکیکی بین نظامیان و شهروندان عادی قائل نیست . همچنین عملی کردن این تهدید جنایت جنگی محسوب می شود. این موضع تند ترین حمله ای است که تا کنون در دوران رهبری وی انجام شده است و تعبیری عینی از تهدید های شعاری احمدی نژاد مبنی بر نابودی اسرائیل را بدست می دهد. همچنین وی به عنوان قدرتمند ترین فرد در حکومت ایران اعلام کرد که ایران به صورت غیر مستقیم در جنگ اسرائیل و حماس درغزه حضور داشته است. این ادعا تایید کننده موضع دولت اسرائیل است که حکومت ایران را به تهدیدی بر علیه امنیت خودش محسوب می نماید.
اما در حوزه اقتصادی خامنه ای تاکید زیادی بر اقتصاد مقاومتی داشت و نشان داد که ارزیابی مثبتی از وضعیت اقتصادی کشور دارد. وی تحریم ها را فرصت محسوب می کند که موجب نوآوری و افزایش تولیدات ملی شده است. خامنه ای به صورت کلی منکر تاثیرگزاری منفی تحریم ها نیست اما می گوید تحریم ها آن حدی که غرب انتظار داشته ،اثر نداشته اند. از دید وی تحریم ها موقعی مضر هستند که شکاف بین مردم و حکومت را فعال سازند ویا حاکمیت دچار درگیری های فلج کننده گردد. او بار دیگر روشن ساخت که در دیدگاه وی اقتصاد بستری برای رفاه و آسایش مردم ورشد تولید نا خالص داخلی نیست بلکه ابزاری برای هماورد طلبی و ماجراجوئی در سیاست خارجی است.
در عرصه سیاست داخلی که بخش کمی از سخنان وی را تشکیل می داد نکات زیر قابل شناسایی است:
• تمایل به مشارکت بالا در انتخابات
وی به نوعی سخن گفت تا همه جریان های سیاسی داخل نظام را به برخورد مثبت با انتخابات تشویق کرده و آنها را دلگرم سازد. سخنان او را به نوعی می توان چراغ سبز به اصلاح طلبانی دانست که به فعالیت در چارچوب نظام معتقد هستند. البته سابقه وی روشن می سازد منظور وی از اعتقاد به نظام تبعیت از رهبری بلا منازع وی است. البته او در عین حال تاکید کرد که انتخابات هم حق است و هم تکلیف . طبیعی است کسی که از تکلیف سرپیچی نماید با تنبیه مواجه شده وباید هزینه بپردازد. بنابراین وی با تشویق و تهدید در صدد است میزان مشارکت در انتخابات را بالا ببرد. البته این سخن وی را نمی توان لزوما به پذیرش متعارف اصلاح طلبان در انتخابات ارزیابی کرد. مجموعه حرف های خامنه ای و بخصوص تاکید وی بر اینکه رئیس جمهور بعدی باید امتیازات رئیس جمهور قبلی منهای معایبش را داشته باشد ، جایی برای خوشبینی باقی نمی گزارد که نظام امکان رقابت موثر به اصلاح طلبان در انتخابات ۹۲ را بدهد. بیشتر به نظر می رسد خامنه ای بمانند ادوار قبلی در این مقطع می خواهد با امیدوار کردن همه جریان ها ، شور و نشاط انتخاباتی را بالا ببرد. اما با نزدیک شدن به زمان تعیین صلاحیت ها ، فضا مهندسی شده وبا تنگ شدن مجاری رقابت ، تنها بخشی از اصلاح طلبان اجازه حضور پیدا می کنند که مواضع محافظه کار داشته و همچنین میزان رای آوری آنها پایین باشد. وی در لابلای سخنانش با ذکر خاطره ای از گذشته کنایه ای به دولت سازندگی وهاشمی رفسنجانی زد که در پاسخ به تقاضای وی مبنی بر قطع کردن شریان اقتصاد کشور از چاه های نفت لبخند زده و گفتند چنین چیزی ممکن نیست.
بنابراین اگرچه در حرف های رهبری نکته دال بر مخالفت با کاندیداتوری خاتمی مشاهده نشد اما نکته مثبتی هم مبنی بر استقبال دیده نگشت. خامنه ای در اصل می خواهد از طریق امیدوار کردن مقطعی و تاکتیکی اصلاح طلبان به مدیریت فضای انتخابات در اپوزیسیون بپردازد و نیرو های حاشیه ای شده در حکومت و همچنین اپوزیسیون نزدیک به حکومت به شمت اکسیون های رادیکال نروند. وی انتخاباتی مشارکتی ،رقابتی محدود ، امن و کنترل شده می خواهد. از جهتی هم گذار فضای سیاسی داخل کشور از موسوی و رویکرد اعتراضات خیابانی به خاتمی و اصلاحات دولت محور پس از ۴ سال برای خامنه ای موفقیتی محسوب می شود.
• هشدار آرام به جریان احمدی نژاد
خامنه ای با تاکید بر قانون گرایی و متهم کردن رهبران نمادین جنبش سبز به قانون شکنی و شروع شدن انحراف از این منظر ، تلویحا به احمدی نژاد هشدار داد که در برابر ساز و کار قانونی نظام و در اصل تعقیب اراده وی در نهاد های ناظر و اجرائی انتخابات تمکین ورزد و گرنه سرنوشتی مشابه موسوی و کروبی خواهد داشت.
• حمایت از تداوم وضعیت موجود سیاسی
خامنه ای در فراز پایانی سخنانش اعلام داشت مردم به کسی رای بدهند که محاسن رئیس جمهور قبلی را داشته باشد ولی معایبش را نداشته باشد. اشاره او به قبلی محمود احمدی نژاد است. و گرنه از دید وی خاتمی انحراف از مسیر انقلاب و اصول نظام بود. وی نا خرسندی اش از چهره متاخر احمدی نژاد را باز گو می کند ضمن اینکه بر مثبت بودن اشتراکات وی تاکید می کند. از دید وی رئیس جمهور بعدی باید امتیازات چهره اولیه و همراه احمدی نژا د را داشته باشد و همان مسیر را با قوت و اعتقاد بیشتری ادامه دهد. همچنین وی یکی از مزایای احمدی نژاد را جوانی وی می دانست. بنابراین اگر سخنان وی را در فضای داخلی حاکمیت و آرایش اصول گرایان تطبیق دهیم ، اعضاء جبهه پایداری بیشتر با این سخن خامنه ای نزدیک هستند. البته باید در نظر داشت که هنوز خامنه ای در خصوص رئیس جمهور آینده به نتیجه قطعی نرسیده است و این اتفاق در رزو های نزدیک به تبلیغات انتخاباتی رخ خواهد داد. او در ادوار گذشته هر بار بازی جدیدی انجام داده است.
ماه های آینده روز های پر حادثه ای هستند و تحولات در عرصه سیاسی بعد از تعطیلی نوروز شتاب پیدا خواهد کرد. گذر زمان نشان خواهد داد توصیه ها و انتظارات خامنه ای تا چه میزان در عرصه واقعیت تحقق پیدا می کنند و همچنین او این بار چه بازی را در نظر دارد اجرا نماید.
منابع:
۱- http://farsi.khamenei.ir/others-note?id=22174
