دشواری های پذیرش اعتدال روحانی در جهان عرب
منصف مرزوقی رئیس جمهور تونس اعلام کرد حسن روحانی فرصتی بی نظیر دارد تا با اقناع بشار اسد به پذیرش صلح و متوقف کردن خشونت ها ، در سوریه احترام جهان عرب را بدست آورد.(۱) قرار است روحانی با رئیس جمهور تونس در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل دیدار داشته باشد. اهمیت اظهارات مرزوقی در آنجا است که موفقیت روحانی در سیاست خارجی مستلزم تفاهم و برقراری ارتباط مناسب با کشور هایی نظیر تونس است که به عنوان محل تولد بهار عربی و کانون تلاش های دمکراسی خواهانه در منطقه شناخته ی شوند. می دانند. معنا پیدا کردن اعتدال مورد نظر روحانی ، برسمیت شناختن میانه روی وی توسط نیرو هایی در جهان است که ازعقلانیت ، گسترش مناسبات جامعه مدنی ، احقاق حقوق ملت ها و افزایش مدارا حمایت می کنند.
مرزوقی از حسن روحانی خواست تا تلاشش را برای شکل گیری توافقی سیاسی در سوریه بکار گیرد. تصور مشترک وی و جهان غرب این است که پیروزی روحانی در انتخابات نوید بخش تغییر در ایران و شکست بخش مسلط نظام سیاسی است . ازاینرو روحانی با توجه به شعار های معتدلی که می دهد اینک می خواهد در قالب میانجی بین مخالفین و حکومت سوریه نقش مثبتی ایفا کند.
اما رئیس جمهور تونس انتظار دارد که نقش آفرینی روحانی منجر به کناره گیری بشار اسد از قدرت شود. بدینترتیب بار دیگر پیشنهادش در خصوص اعطاء پناهندگی به رئیس جمهور سوریه و خانواده اش را تجدید نمود.
مرزوقی در مصاحبه با آسوشیتد پرس تصریح کرد که فشار حکومت ایران به حکومت سوریه و عقب راندن آن از موضع تهاجمی باعث محبوبیت و پذیرش بیشتر ایران در جهان عرب می شود ولی اگر ایران به حمایتش از بشار اسد ادامه دهد ، آنگاه پشتیانی جهان عرب را از دست خواهد داد.
در واقع رئیس جمهور تونس و غرب انتظار دارند که روحانی سیاست جدیدی را در قبال سوریه اتخاذ نماید و برخورد حمایتی موجود حکومت از بشار اسد با میانجیگری بین طرفین تحول یابد.
مرزوقی در عین حال هشدار می‌دهد عدم همراهی ایران منجر به انزوای جمهوری اسلامی در جهان عرب خواهد شد و نفس رئیس جمهور شدن روحانی تاثیری در مشکلات موجود نخواهد داشت.
اما بررسی مواضع روحانی و دولت وی و به‌خصوص جواد ظریف وزیر خارجه چنین تمایل و خواستی را نشان نمی‌دهد. حتی اگر آنها به دنبال تغییر هم بروند، اختیارات و ابزار لازم را در اختیار ندارند. تصمیم‌گیری در خصوص سوریه با رهبری است و اقدامات عملی در داخل سوریه نیز با هدایت سپاه قدس انجام می‌شود و وزارت خارجه نقش تعیین کننده ای ندارد.
روحانی از بدو انتخاب به ریاست جمهوری تا کنون از موضع رسمی حکومت در سوریه حمایت کرده است. وی جنبش اعتراضی سوریه را به تحرکات تروریستی تقلیل داده است.روحانی حل مشکلات در سوریه را نیازمند تغییر سیاست‌های غرب و کشورهای مخالف حکومت سوریه در منطقه و جهان عرب می‌داند. در موضع گیری‌های وزارت خارجه تا کنون هیچ عنصری دال بر تمایل دولت جدید به روی گردانی از حمایت از بشار اسد مشاهده نمی‌شود.
تقاضا برای میانجیگری بین مخالفان و حکومت سوریه ار دولت احمدی نژاد شروع شد. از آن موقع تا الان حکومت کوشیده است خود را در جایگاه آشتی دهنده مخالفین و موافقین بشار اسد معرفی نماید. اما درعمل به حمایت همه جانبه سیاسی، دیپلماتیک و لجستیک از حکومت سوریه مبادرت ورزیده است. بر خلاف ادعای حسن روحانی کمک‌های ایران فقط بشر دوستانه نیست. بخش اعظم آن شامل کمک‌های نظامی، مالی و اطلاعاتی است. برخی از گزارش‌های قابل اعتنا نیز نشانگر حضور نظامی نیروهای وابسته به سپاه و بسیج در جنگ داخلی سوریه و پشتیبانی از ارتش سوریه است.
رفتار حمایتی حکومت از سوریه باعث شده است تا ادعای میانجیگری ایران تا کنون از سوی بخشهای اصلی مخالفین سوریه رد شود. به اعتقاد آنها جمهوری اسلامی خود یک طرف منازعه است و ادعای وساطت آن فقط پوششی برای تقویت موضع بشار اسد است.
ارزیابی مواضع حکومت تفاوت خاصی بین دعاوی میانجیگرانه آن با فعالیت‌های دولت سوریه در خصوص آشتی ملی دیده نمی‌شود. در حالی که کشتار بی رحمانه مخالفین و استفاده وسیع از خشونت و عملیات نظامی بر علیه شهروندان عادی و مخالفین مسلح اعتبار دعاوی آشتی طلبانه اسد را مخدوش ساخته است و بیشتر رفتاری فریبکارانه را به نمایش می‌گذارد.
اظهارات مرزوقی روشن‌گر دشواری راه روحانی در جذب اعتماد جهان عرب است. گسترش جنگ داخلی در سوریه و حمایت حکومت از بشار اسد، شکاف بین ایران و جهان عرب را تشدید کرده است. حتی بخشهای از نیروهای رادیکال و اسلام گرای جهان عرب مانند حماس که تا پیش از این با حکومت ایران رابطه خوبی داشتند، نیز از حکومت فاصله گرفته اند.این عامل باعث شد تا اخوان المسلمین و دولت مرسی نیز روی خوشی به حکومت ایران نشان ندهند.
به موازات شکاف بین شیعه و سنی نیز در کشورهای اسلامی گسترش پیدا کرده است. نتیجه تحولات فوق انزوای ایران در جهان عرب است. چنین وضعیتی در تعارض با اهداف و برنامه‌های دولت روحانی در ترمیم و بهبود روابط منطقه ای قرار دارد.
روحانی اگر بخواهد مشکلات با اکثریت کشورهای عربی را حل کند نیاز به ارائه سیاست جدیدی در سوریه دارد که دیگر شرط تداوم حضور بشار اسد و یا نخبگان حاکم در قدرت، کنار گذاشته شود. اما تا کنون هم حاکمیت و هم روحانی و دولتش بر حفظ بشار اسد و یا بلوک قدرت حاکم در سوریه پای فشاری کرده اند.
ظریف در مذاکراتش در نیویورک مکرر اعلام کرده است که مخالفین باید تغییر رویه بدهند. روحانی نیز بر انتخابات به عنوان راه حل سیاسی بحران سوریه تاکید می‌کند. اما معلوم نیست این انتخابات تا چه قدر آزاد است ؟ چه نیروهایی امکان رقابت و مشارکت دارند؟ چه کسی انتخابات را برگزار می‌کند؟ تضمین سلامت انتخابات چیست؟ آیا برونداد انتخابات تغییر محسوسی در حکومت سوریه و ساختار قدرت ایجاد می‌نماید؟
پاسخگویی به این سئوال‌ها ابهامات را برطرف می‌نماید.
انتظار جهان عرب از روحانی موافقت با کنار رفتن بشار اسد است. این شکاف مانعی جدی برای تحقق ظرفیت‌های تعاملی و گشایش دهنده دولت اعتدال است. روحانی با گارد فعلی در سوریه نمی‌تواند نقش آفرینی مثبت داشته باشد. ارزیابی مواضع حکومت تفاوت خاصی بین دعاوی میانجیگرانه آن با فعالیت‌های دولت سوریه در خصوص آشتی ملی دیده نمی‌شود. در حالی که کشتار بی رحمانه مخالفین و استفاده وسیع از خشونت و عملیات نظامی بر علیه شهروندان عادی و مخالفین مسلح اعتبار دعاوی آشتی طلبانه اسد را مخدوش ساخته است و بیشتر رفتاری فریبکارانه را به نمایش می‌گذارد.
اظهارات مرزوقی روشن‌گر دشواری راه روحانی در جذب اعتماد جهان عرب است. گسترش جنگ داخلی در سوریه و حمایت حکومت از بشار اسد، شکاف بین ایران و جهان عرب را تشدید کرده است. حتی بخشهای از نیروهای رادیکال و اسلام گرای جهان عرب مانند حماس که تا پیش از این با حکومت ایران رابطه خوبی داشتند، نیز از حکومت فاصله گرفته اند.این عامل باعث شد تا اخوان المسلمین و دولت مرسی نیز روی خوشی به حکومت ایران نشان ندهند.
به موازات شکاف بین شیعه و سنی نیز در کشورهای اسلامی گسترش پیدا کرده است. نتیجه تحولات فوق انزوای ایران در جهان عرب است. چنین وضعیتی در تعارض با اهداف و برنامه‌های دولت روحانی در ترمیم و بهبود روابط منطقه ای قرار دارد.
روحانی اگر بخواهد مشکلات با اکثریت کشورهای عربی را حل کند نیاز به ارائه سیاست جدیدی در سوریه دارد که دیگر شرط تداوم حضور بشار اسد و یا نخبگان حاکم در قدرت، کنار گذاشته شود. اما تا کنون هم حاکمیت و هم روحانی و دولتش بر حفظ بشار اسد و یا بلوک قدرت حاکم در سوریه پای فشاری کرده اند.
ظریف در مذاکراتش در نیویورک مکرر اعلام کرده است که مخالفین باید تغییر رویه بدهند. روحانی نیز بر انتخابات به عنوان راه حل سیاسی بحران سوریه تاکید می‌کند. اما معلوم نیست این انتخابات تا چه قدر آزاد است ؟ چه نیروهایی امکان رقابت و مشارکت دارند؟ چه کسی انتخابات را برگزار می‌کند؟ تضمین سلامت انتخابات چیست؟ آیا برونداد انتخابات تغییر محسوسی در حکومت سوریه و ساختار قدرت ایجاد می‌نماید؟
پاسخگویی به این سئوال‌ها ابهامات را برطرف می‌نماید.
انتظار جهان عرب از روحانی موافقت با کنار رفتن بشار اسد است. این شکاف مانعی جدی برای تحقق ظرفیت‌های تعاملی و گشایش دهنده دولت اعتدال است. روحانی با گارد فعلی در سوریه نمی‌تواند نقش آفرینی مثبت داشته باشد.
