یوکیا آمانو رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در جلسه جدید شورای حکام گزارشی از آخرین وضعیت هسته‌ای ایران ارائه داد. این گزارش اعلام می‌کند: «ایران در چارچوب دوره زمانی مشخص شده سه ماهه، شش اقدام عملی اولیه مندرج در ضمیمه چارچوب همکاری را اجرا کرده است. آژانس در حال تحلیل اطلاعات ارائه شده از سوی ایران بوده و خواستار تبیین بیشتر برخی از این اطلاعات شده است.»
آژانس اگر چه اقدامات صورت گرفته از سوی ایران در چارچوب اقدام مشترک شش ماهه ژنو را امر مثبتی قلمداد کرده اما در عین حال تاکید دارد که کار های زیادی باید صورت بگیرد تا همه مسائل حل و فصل گردد.
در این گزارش به روال سابق آمده است: «درحالی که آژانس به فعالیت‌های راستی آزمایی در خصوص عدم انحراف مواد هسته‌ای اعلام شده در تاسیسات هسته‌ای و مکان‌های خارج از تاسیسات هسته‌ای اعلام شده از سوی ایران که تحت توافقنامه پادمان هستند ادامه می دهد، در وضعیتی قرار ندارد که اطمینان موثقی درباره فقدان فعالیت‌ها و مواد هسته‌ای اعلام نشده ارائه کند و بنابراین نمی‌تواند نتیجه‌گیری کند که تمامی مواد هسته‌ای در ایران برای فعالیت‌های صلح‌آمیز هستند.»
البته بعد از شروع دور جدید مذاکرات ایران و گروه ۱+۵، آژانس نقش محوری در تعیین تکلیف پرونده هسته ای ایران را ندارد و ۱+۵ این نقش را بر عهده گرفته و آژانس تنها ابزار فنی و قانونی راستی‌آزمایی اقدامات و تعهدات ایران است.
ولی تامین نظر مثبت آژانس و اعلام قطعی صلح‌آمیز بودن همه فعالیت‌های هسته‌ای ایران شرطی اساسی برای انعقاد توافق نهایی و دراز مدت هسته‌ای و برداشته شدن همه تحریم‌ها است.
از اینرو مذاکرات ایران و آژانس اهمیتی کمتر از مذاکرات با ۱+۵ نداشته و به موازات هم جلو می‌رود. آژانس بعد از توافق ژنو امکان دسترسی بیشتر و با تاخیر زمانی کمتر به تاسیسات ومراکز هسته‌ای ایران پیدا کرد. آژانس تا کنون توانسته از مراکزی بازدید کند که قبلا امکان آن را نداشت.
البته هنوز آمانو این دسترسی ها را کافی نمی‌داند. به نظر وی تا زمانی که ایران پروتکل الحاقی را امضا نکند اعلام صلح‌آمیز بودن همه فعالیت‌های هسته‌ای ایران از سوی آژانس با دشواری همراه است. اما او در نگاهی عملی و واقع‌گرایانه پذیرفته که فعلا گام‌های آژانس کوتاه گردد تا امکان پیشرفت در مذاکرات حاصل شود.
از اینرو آژانس روش تفاهم و بررسی گام به گام را در پیش گرفت و در فاز اول به توافق با سازمان انرژی اتمی ایران رسید تا با اجرای ۷ گام تا ماه مه، اعتمادسازی صورت بگیرد. بخشی از این ۷ گام مربوط به ابعادی از برنامه اتمی ایران است که از نظر آژانس مشکوک به اهداف نظامی است. از فهرست مواردی که آژانس قبلا در قالب گزارش‌ها اعلام کرده بود، تنها بررسی نیاز یا کاربرد اعلام شده توسط ایران برای توسعه چاشنی‌های انفجاری الکتریکی در دستور کار قرار دارد.
بسنده کردن آژانس به مورد فوق در چارچوب روش گام به گام صورت گرفته تا مسائل و بخصوص بازدید از پارچین در گام‌های بعد صورت بگیرد. اما حل کامل بحران هسته‌ای ایران نیازمند رفع نگرانی کامل آژانس از فعالیت‌های احتمالی نظامی هسته‌ای است. در این مسیر بررسی چاشنی‌های انفجاری الکترونیکی بخش محدودی از ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران است . بدون این اطمینان امکان رسیدن به توافق جامع و نهائی هسته‌ای بین ایران و ۱+۵ وجود ندارد.
اولی هاینونن، رییس پیشین بازرسان تسلیحاتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اخیرا در گزارشی، فهرست کامل فعالیت‌های ایران را منتشر کرد که از دید آژانس در مظان اتهام اهداف نظامی قرار دارند. به نظر وی ابعاد احتمالی نظامی فعالیت‌های هسته‌ای حکومت ایران بر مبنای گزارش‌های آژانس در حد فاصل سال های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۱ عبارت هستند از:
– طراحی دستگاه ورود مجدد موشک “شهاب ۳” به طوری که بتواند یک خرج کروی شکل را در خود جا دهد؛
– طراحی سیستم فیوز، پرتاب و مسلح کردن یک خرج جدید
– مطالعات مربوط به انفجارات بالا از جمله آزمایش با سیم‌های نازک انفجاری
– مطالعات هیدرودینامیک از جمله درخواست برای بازدید از یک اتاق آزمایش در پارچین
– برنامه خرید مواد هسته‌ای از جمله پروژه موسوم به نمک سبز ایران و یک درخواست خارجی برای تبدیل مجدد اورانیوم و تجهیزات قالب‌گیری
– تهیه سند فلز اورانیوم که تولید اجزای اورانیوم با غنای بالا برای یک دستگاه انفجاری هسته‌ای را توضیح می‌دهد
– تهیه و تحقیق و توسعه موسسات و شرکت‌های مربوطه نظامی که می‌تواند ربط هسته‌ای داشته باشد
– تولید تجهیزات و اجزای هسته‌ای توسط شرکت‌های متعلق به صنایع دفاعی
بدون پاسخ های قابل قبول از سوی ایران و حل و فصل این مسائل ، آژانس نمی‌تواند در خصوص نظامی نبودن کلیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران اظهار نظر کند. تامین نظر مثبت آژانس نیز برای جلب اعتماد جامعه جهانی و انجام توافق بزرگ و پایدار هسته‌ای با ایران حیاتی و ضروری است.
در مقدمه اقدام مشترک شش ماهه ژنو قید شده است که ایران باید گام‌هایی اضافی را در فاصله بین اقدامات اولیه در برنامه اقدام مشترک و گام نهایی بردارد. این گام‌ها ظاهرا شامل اجرای مفاد قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل با رعایت اصلاحاتی است و همچنین احراز اطمینان از عدم وجود اهداف نظامی در برنامه هسته‌ای ایران.
آژانس برای بررسی نگرانی‌های یاد شده و راستی‌آزمایی پاسخ‌های ایران به زمان زیادی نیاز دارد. البته میزان همکاری ایران در سرعت بررسی نقش زیادی دارد. اما اگر بررسی‌ها مطابق آهنگ کنونی جلو برود بعید به نظر می‌رسد در بازه زمانی مورد نظر ایران و ۱+۵ آژانس بتواند نظری قطعی و با درجه اطمینان لازم در خصوص ابعاد نظامی احتمالی فعالیت‌های هسته‌ای ایران ارائه دهد.
این مشکل و تنگنا، چرایی اصرار آمریکا بر محدودسازی برنامه غنی‌سازی اورانیوم در ایران را آشکار می‌سازد. وندی شرمن بعد از مذاکرات وین به اسرائیل رفت. او در آنجا گفت که امریکا در وهله نخست تمایل دارد هیچ نوع غنی‌سازی اورانیوم در ایران صورت نگیرد اما چون چنین چیزی در شرایط کنونی ممکن نیست، در اندیشه پذیرش غنی‌سازی محدود، احتیاط آمیز، تحت نظارت و با تایید متقابل جامعه جهانی است.
از اینرو ساختار فعالیت‌های هسته‌ای کنونی ایران طبق نظر آمریکا باید برای رسیدن به توافق جامع تغییر کند. آنها فکر می‌کنند در این صورت برنامه‌های هسته‌ای ایران از انحراف به مسیر نظامی مصون می‌ماند و همچنین از نقطه گسست و بازگشت به میزان قابل قبولی دور می‌شود.
حکومت ایران و بخصوص خامنه‌ای و فرماندهان سپاه بر حفظ ساختار هسته‌ای و زیر ساخت‌های کنونی اصرار دارند و کاهش سانتریفوژها و تعطیلی مراکز را نمی‌پذیرند. بنابراین تنها حوزه مشترک دو طرف توافق بر سر شرایطی است که تولید هسته‌ای ایران از ساختار موجود با رعایت خطوط قرمز غرب باشد.
ولی شکنندکی این توافق امکان اتکاء درازمدت به آن را دشوار می‌سازد. بنابراین بررسی ابعاد احتمالی نظامی هسته‌ای ایران یکی از عوامل اصلی پیچیدگی مذاکرات برای رسیدن به توافق جامع و دراز مدت است.
