بی ثباتی در اوکراین کماکان ادامه دارد و مناقشه روسیه و اوکراین، روابط غرب و روسیه را درتشنج رو به رشدی قرار داده است. کاهش برخوردهای تهاجمی توسط دولت روسیه تغییری در تیرگی روابط ایجاد نکرد. چرا که سرانجام عقب نشینی تدریجی نیرو های نظامی روسیه از مرز های شرقی اوکراین تایید نشد.
برآورد پنتاگون و ناتو این است که ادعای پوتین مبنی بر کاهش سربازان، با آرایش نظامی روسیه در مرز با اوکراین همخوانی ندارد. بنا به ارزیابی آنها چینش نیروها و تجهیزات نظامی به گونه ای است که در مدت کوتاهی ارتش روسیه آمادگی حمله به خاک اوکراین و پیشروی در مناطق شرقی را دارد. در این چهارچوب رئیس ناتو با غیر قانونی و نامشروع دانستن اقدامات نظامی روسیه، خواستار فوری بازگشت نیرو های نظامی این کشور به داخل خاک روسیه شده است.
مناطق شرقی اوکراین چون خارکیف، دونتسک و لوهانسک در هفته گذشته ناآرام بوده و نیرو های هوادار روسیه تحرک بیشتری داشتند. آنها ساختمان های دولتی و امنیتی را تسخیر کرده و پرچم روسیه را برافراشتند. نیرو های امنیتی و پلیس اوکراین توانستند حمله کنندگان را از ساختمان های دولتی خارکیف به صورت مسالمت آمیز خارج سازند. اما معترضان کنترل برخی از ساختمان های دولتی در دنتسک و اوهانسک را هنوز در دست دارند و پلیس را به مقابله خشونت آمیز تهدید کرده اند.
دولت روسیه، با تاکید بر نا مشروع بودن دولت موقت اوکراین این دولت را متهم کرد که اوضاع را به سمت متشنج کردن پیش برده و از نیرو های وابسته به شرکت های امنیتی آمریکایی و گرایش های دست راستی افراطی برای جمع کردن اعتراضات در نقاط شرقی اوکراین استفاده می نماید.
در مقابل دولت اوکراین نیز دولت روسیه را متهم می سازد که به سازماندهی و هدایت اعتراضات در شرق اوکراین پرداخته و با هدف بی ثباتی سازی این کشور در صدد تحمیل خواسته های خودش بر اوکراین و مستعمره سازی از آن است. دولت های غربی و در راس آنها آمریکا مدارکی دال بر مشارکت نیرو های امنیتی روسی در اعتراضات شرق اوکراین ارائه داده اند. چگونگی ارتباط دقیق بین روسیه و معترضان در شرق اوکراین کاملا معلوم نیست. اما احتمال اینکه بین آنها و دولت روسیه ارتباط وجود دارد و از کمک های این کشور استفاده می کنند بالا است. اما در عین حال نمی توان اعتراضات در شرق اوکراین را به برنامه های روسیه تقلیل داد. شکاف شرق و غرب اوکراین ریشه های تاریخی، فرهنگی، سیاسی و ژئوپلتیک دارد.
از اینرو آرسنی یاتسنیک نخست وزیر اوکراین در دیدار با نیرو های بومی در خارکیف نسبت به اعطاء اختیارات بیشتر به مناطق شرقی و تمرکز زدایی از ساختار حکومتی اوکراین روی خوش نشان داد.
اما با توجه به تحولات اوکراین چه قدر محتمل است روسیه وارد خاک اوکراین شده و با حمایت نظامی و سیاسی زمینه جدایی مناطق شرقی را فراهم آورد ؟
اگر چه حضور ۴۰ هزار کادر ارتش روسیه در کنار مرز های شرقی اوکراین به صورت بالقوه تایید کننده حمله نظامی است. اما رصد کردن مواضع دولت روسیه نشان می دهد فعلا احتمال این رویداد بالا نیست. روسیه بیشتر از حضور نظامی در نزدیک اوکراین به عنوان یک تهدید استفاده می کند. از دید کرملین القاء ترس حمله اهرم سیاسی قدرتمندی است تا در منازعه دیپلماتیک و سیاسی کفه قوا به نفع روسیه بچرخد.
در حال حاضر روسیه تکیه اصلی اش را بر جنگ اقتصادی و به گروگان گرفتن روابط تجاری در پای منازعات سیاسی گذاشته است. بعد از اینکه گاز پروم اعلام کرد دیگر به اوکراین تحفیف نمی دهد و دولت روسیه خواستار پرداختن بدهی های اوکراین در خصوص خرید گاز شد، پوتین در چند روز گذشته به غرب اولتیماتوم داد که اگر اوکراین به تسویه حساب بدهی گازی اش نپردازد جریان ارسال گاز به این کشور قطع و یا محدود خواهد شد.
او به دولت های غربی نیز هشدار داد که عدم پرداخت بدهی اوکراین می تواند در مسیر انتقال گاز روسیه به اروپا اخلال ایجاد کند. دولت های اروپایی تا کنون به نامه پوتین پاسخی نداده اند. اما اوکراین در پی تامین گاز از اروپا است. مسئول انرژی اروپا نیز تصریح کرد که روسیه به درآمد گازی نیازمند است و از اوکراین و روسیه خواست تا مشکلی در زمینه تامین گاز ایجاد نکنند. مبلغی که روسیه بابت بدهی طلب می کند بیش از دو برابر مبلغی است که قرار است صندوق بین المللی پول به اوکراین وام دهد. اگر روسیه بر دریافت بدهی اش پافشاری کند دولت اوکراین ورشکسته خواهد شد. روسیه نزدیک به ۱۵ میلیون دلار اوراق بها دار اوکراین را نیز در اختیار دارد. امریکا از دولت های جهان خواسته است تا در جنگ تجاری اوکراین با روسیه به این کشور کمک نمایند.
فعلا روسیه به دنیال ایجاد فشار بر دولت اوکراین است تا به تقاضای دولت روسیه پاسخ مثبت بدهد. برنامه روسیه در مقطع فعالی به نظر می رسد افزایش بی ثبانی در اوکراین، تضعیف دولت موقت غرب گرا، دور کردن اوکراین از مدار نزدیکی به غرب وممانعت از پیوستن آن به ناتو است.
روسیه همچنین به صورت جدی طرح خود مختاری مناطق شرقی اوکراین را دنیال می نماید تا مرز غرب و روسیه به جای پیشروی به مرز های روسیه به شرق اوکراین منتقل شود. پوتین در حفظ اوکراین در حوزه نفوذ روسیه و ایجاد توازن بین غرب و روسیه در مناسبات خارجی اوکراین اصرار دارد.
اما اگر راهبرد کنونی روسیه پاسخ ندهد آنگاه امکان حمله نظامی به شرق اوکراین جدی خواهد شد. در حال حاضر ناتو و آمریکا سعی می کنند با تهدید روسیه به تحریم های بیشتر و همچنین انجام مانور های نظامی در شرق اروپا در برابر حضور نظامی روسیه در اوکراین بازدارندگی ایجاد کنند. احتمال زیادی وجود دارد که ارتش آمریکا در شرق اروپا و داخل اوکراین نیرو های نظامی پیاده نماید. اما بعید است در صورت حمله روسیه، اتحادیه اروپا و آمریکا به مقابله نظامی دست بزنند.
راهبرد غرب در مصاف با برخورد تهاجمی روسیه استفاده از ابزار های تنبیه اقتصادی و افزایش انزوا است تا با تنگ کردن حلقه محاصره روسیه را وادار به عقب نشینی و عمل در چارچوب نظم بین المللی نمایند.
اما روسیه نیز می کوشد تقابل روسیه و اوکراین را به جنگ داخلی در این کشور تبدیل نماید. در حال حاضر نیرو های مدافع روسیه می کوشند از الگوی اعتراضات اخیر اوکراین که منجر به سقوط دولت یانوکویچ شد،استفاده نمایند. اما مشکل این راهبرد این است که وزن اجتماعی انها در شرق اوکراین به اندازه نیروی های غرب گرا نیست. گرایش نیرومند دیگری در منطقه شرق اوکراین وجود دارد که فقط خواهان خود مختاری است و تمایلی به تجزیه و الحاق به روسیه ندارد. این متغیر وضعیت شرق اوکراین را با کریمه متمایز می سازد. از اینرو نیرو های تجزیه طلب نیز از خواست قبلی خود مبنی بر برگزاری رفراندومی مشابه کریمه کوتاه آمده و در مقطع کنونی خواهان برگزاری رفراندوم برای خود مختاری هستند تا هدف نهایی خود را بعدا دنبال نمایند.
از سوی دیگر دولت اوکراین تا کنون سعی کرده با شیوه های مسالمت آمیز معترضان را از نهاد های دولتی خارج سازد. استفاده از نیروی نظامی می تواند وضعیت را دگرگون سازد و مشکل جدی برای نیرو های مدافع تجزیه فراهم سازد. در عین حال برخورد خشونت امیز می تواند تنش ها در شرق اوکراین را افزایش دهد.
اگر چه روابط غرب و روسیه به تیره ترین حالت بعد از فروپاشی شوروی رسیده است اما هنوز علائم و نشانها نشانگر گسترش منازعه به بازتولید مناسبات جنگ سرد نیست. پتانسیل بازگشت جنگ سرد وجود دارد اما در عین حال شرایط کنونی دنیا و در هم تنیدگی اقتصاد روسیه و غرب مانعی جدی پیش روی این اتفاق است. حال باید دید فرجام منازعه به کجا خواهد انجامید. فعلا متغیر های نامعلوم در معادله بحران اوکراین زیاد است و رویارویی ها شکل مشخص و قابل پیش بینی پیدا نکرده است.
