خامنه‌ای هم‌زمان با طرح استیضاح فرجی دانا با جمعی از دانشگاهیان و اساتید دانشگاه دیدار کرد و نسبت به ناآرام شدن دانشگاهها هشدار داد. رهبر جمهوری اسلامی در این نشست که تحت عنوان «هم اندیشی و تبادل نظر در زمینه‌های علمی – دانشگاهی – فرهنگی – اجتماعی – اقتصادی و سیاسی» صد‌ها نفر از اساتید دانشگاه با رهبری انجام شد، بر ضرورت کند نشدن حرکت علمی دانشگاهها و جلوگیری از تبدیل دانشگاهها به باشگاه سیاسی تاکید کرد و گفت:
«مسوولان ذی‌ربط و مدیران دانشگاهها باید با جدیت از تبدیل مراکز علمی به محل جولان و فعالیت‌های جریان‌های سیاسی جلوگیری کنند. تبدیل دانشگاهها به باشگاه‌های سیاسی سمی مهلک برای حرکت علمی کشور است و متأسفانه در دوره‌ای شاهد این پدیده زیان بار بودیم.»
وی با تأیید و دفاع از نگرش، فهم و مشرب سیاسی در میان دانشجویان تأکید کرد: «این مساله با تبدیل مراکز علمی به جولانگاه جریان‌های سیاسی تفاوت دارد. آرامش دانشگاهها، زمینه‌ساز و شتاب بخش حرکت علمی کشور است و اگر خدای نکرده این آرامش ضربه بخورد، حرکت علمی متوقف می‌شود و ایران به عقب باز می‌گردد.»
سخنان خامنه‌ای کمتر از یک هفته به پانزدهمین سالگرد حمله فاجعه بار به کوی دانشگاه تهران و هتک حیثیت دانشجویان و دانشگاهیان نشان می‌دهد پشتوانه اصلی تحمیل فضای پلیسی بر دانشگاهها و جلوگیری از دانشگاه آزاد و متعهد به حقیقت چه نهادی در حکومت است.
او در دهه گذشته در کنار سرکوب سیاسی در دانشگاهها و تحمیل امنیت قبرستانی بر فضای آکادمیک کشور سرمایه‌گذاری سنگینی بر حرکت تک بعدی علمی در دانشگاهها نموده است و می‌کوشد پتاسیل‌های پژوهشی و علمی کشور را به سمت سیاست‌های مورد نظرش هدایت نماید. همچنین در بین محققان و اساتید دانشگاه برای خودش پایگاه درست نماید. در واقع می‌کوشد تا دانشجویان یا در خدمت گفتمان حکومت قرار بگیرند و یا صرفا در حوزه علمی و آموزشی فعالیت نمایند و از ایفای وظیفه اجتماعی وسیاسی خود سر باز زنند.
افزایش هزینه فعالیت انتقادی ابزار تضمین‌گر تحقق سیاست وی در دانشگاهها است. اما تجربه نظام دانشگاهی در کشور و دنیا نشان می‌دهد دانشگاه زمانی کارکرد مناسب خود را خواهد داشت که در کنار شکوفایی علمی و گسترش تحقیقات به روشن‌گری و نقادی قدرت و سیاست‌های حاکم بپردازد. دانشگاه بدون نقادی تبدیل به مدرسه شده و اساسا نقش مثبتی در توسعه کشور ایفا نخواهد کرد.
رشد علمی مورد ادعای خامنه‌ای نیز افزایش تعداد مقالات کشور در نشریات معتبر علمی دنیا است. همچنین سرمایه‌گذاری در حوزه‌های هسته‌ای، نظامی و نانو تکنولوژی که بعضا نیازهای حکومت برای ماجراجویی خارجی را تامین می‌نمایند.
نمی‌توان منکر ارزش این رویکردها شد، اما معلوم نیست این اقدامات سیاست بهینه برای نظام دانشگاهی باشد. تحقیقات و پژوهش‌ها زمانی برای کشور بیشترین فایده را دارد که متناسب با نیازهای کشور باشد وزیر ساخت‌های متناسب با مطالب مطروح در مقالات در کشور فراهم شده باشد. در این صورت می‌توان مدعی شد که توان علمی کشور پیشرفت کرده است. و گر نه صرف افزایش مقالات دانشجویان و اساتید ایرانی در نشریات علمی دنیا نمی‌تواند معرف گسترش علم در کشور باشد. باید بررسی شود که چه میزان از محتوی این مقالات قابل کاربست در داخل کشور است.
اما هدف خامنه‌ای بردن دانشگاهها به سمت غیر سیاسی شدن است. این رویکرد با دیدگاه برخی از دانشگاهیان که مروج توسعه آمرانه و غیر دموکراتیک هستند هم‌خوانی دارد و ظرفیت تحقق آن را افزایش داده است. همچنین افزایش روحیات دانش‌آموزی در نسل جدید دانشجویان نیز باعث شده رویکرد حکومت با مقاومت کمتری در دانشگاهها مواجه شود.
راهبرد غیر سیاسی کردن دانشگاهها از سوی هاشمی رفسنجانی در دوران موسوم به سازندگی نیز دنبال شد. در آن مقطع خامنه‌ای به دلیل مصلحتش به رویارویی با این طرح پرداخت و دست‌هایی را لعنت کرد که به دنبال غیر سیاسی کردن دانشگاهها هستند. اما اینک وی سال‌ها است که برنامه غیر سیاسی کردن دانشگاهها را دنبال می‌کند. دلیل این چرخش ناامید شدن وی از توانایی جریان‌های سر سپرده‌اش از کنترل فضای سیاسی دانشگاهها بود.
او باز نسبت به کنترل و رویکردهای تحدید کننده و انقباضی در زمینه علوم انسانی تاکید کرد و خاطر نشان ساخت: «تحول بنیادین در علوم انسانی نیازی حقیقی است… معنای تحول در علوم انسانی، بی‌نیازی از کارهای علمی و تحقیقاتی غربی‌ها نیست»
وی ضمن ضرورت تحول در علوم انسانی گفت: «مبنای علوم انسانی در غرب، مادی و غیرالهی است در حالی‌که علوم انسانی هنگامی به حال فرد و جامعه مفید خواهد بود که براساس جهان بینی الهی و اسلامی استوار باشد که باید در این زمینه با سرعت مناسب و بدون کندی یا شتاب زدگی تلاش کرد.»
اما نکته مهم سخنان وی هشدار به وزیر علوم بود که در آستانه استیضاح است. در واقع وی هشدار نرمی به فرجی دانا داد تا تغییرات وی در سطح دانشگاهها فضا را به سمت فعال شدن جنبش دانشجویی نبرد.
نمایندگانی که در مجلس پی‌گیر استیضاح هستند نیز سخنان خامنه ای را چراغ سبزی برای پیش‌برد طرح‌شان قلمداد کردند.
البته مخالفان نیز سخنان خامنه‌ای را دلیلی بر لزوم توقف استیضاح تفسیر کردند. در این میان سخنان صلاحی دبیر بسیج اساتید دانشگاه نشان می‌دهد که حامیان اصلی خامنه‌ای پیام سخنان وی را حاوی نگاه انتقادی به عملکرد مدیران وزارت علوم می‌دانند.
وی در مصاحبه با خبرگزاری فارس گفته است: «رهبری در این دیدار به این نکته اشاره کردند که در دورانی در خود وزارت علوم سنگ‌اندازی‌هایی برای پیشرفت علمی صورت می‌گرفت. حال ما شاهدیم که همان افراد در سایه در وزارت علوم به کار گرفته شده‌‌اند، افرادی که عنادشان با انقلاب برای بسیاری آشکار است. … شاهدیم که امروز بسیاری از مدیرانی که در وزارت علوم و دانشگاهها به کار گرفته می‌شوند اهداف‌شان را برگرداندن فضای دانشگاهها به دوم خرداد عنوان می‌‌کنند. دوم خردادی که تنها تشنج و رکود علمی را به‌وجود می‌آورد.»
فرجی دانا در واکنش ضمن تجلیل و تشکر از مواضع خامنه‌ای به صورت ملایم از سیاست‌های وزارت‌خانه تحت امرش دفاع کرد. بخش‌هایی از بیانیه وزارت علوم بشرح زیر است: «خداوند منّان را شاکریم که درماه مبارک رمضان، ماه بارِش فیوضات الهی، یک بار دیگر زمینه توفیق دیدار و گفتگوی استادان دانشگاهها بامقام معظم رهبری که به حق پرچم‌دار توسعه علمی کشور هستند، فراهم شد و فرصتی برای طرح نظرات آنان واستماع رهنمودهای راهگشای معظم له به دست آمد. فرمایشات معظم له در این دیدار تاکید مجددی بر لزوم تقویت و تسریع حرکت علمی کشور و ضرورت تلاش دوچندان مسوولان دانشگاهها ومراکز آموزش عالی برای شتاب بخشیدن به این حرکت سرنوشت ساز است.»
وزیر علوم ادامه داد: «وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری با اعتقاد به لزوم تامین فضای فرهنگی و علمی مناسب در دانشگاهها و جلوگیری از تبدیل شدن آن‌ها به محیطی سیاست زده و محل جولان جریان‌ها واحزاب سیاسی، درعین باوربه ضرورت رشد فهم و مشارکت سیاسی دانشجویان، تاکید بر گفتمان اعتدال و عقلانیت را سرلوحه کار خود قرار داده و مهم‌ترین وبهترین تبیین از مفهوم اعتدال را نیز در کلام مقام معظم رهبری می‌یابد و در جهت تحقق آن گام برمی دارد.همان‌گونه که ایشان در پاسخ به نامه جمعی از دانش آموختگان و پژوهش‌گران حوزه علمیه قم می‌فرمایند: “آن‌گاه که نخبگان ما نقطه تعادل میان هرج و مرج و دیکتاتوری را شناسائی و تثبیت کنند، دوران جدید آغاز شده است. آری، نباید از آزادی ترسید و از مناظره؛ گریخت و نقد و انتقاد را به کالای قاچاق و یا امری تشریفاتی، تبدیل کرد چنان‌که نباید به‌جای مناظره به جدال و مراء گرفتار آمد و به‌جای آزادی، به دام هتاکی و مسوولیت گریزی لغزید. آن روز که سهم آزادی، سهم اخلاق و سهم منطق همه یکجا و در کنار یکدیگر ادا شود، آغاز روند خلاقیت علمی و تفکر بالنده دینی در این جامعه است و کلید جنبش تولید نرم افزار علمی و دینی در کلیه علوم و معارف دانشگاهی و حوزوی زده شده است.”»
وزارت علوم ضمن تبعیت کلی از سخنان خامنه‌ای اما از تناقض و دوگانگی در برخی از پیام‌های و رویکرد شعاری وی استفاده کرده و سیاست‌های خود در زمینه کاهش فضای پلیسی در دانشگاهها را توجیه کرده است.
اما این رویکرد وزارت علوم حتی اگر بتواند مانع استیضاح شود اما در عمل فقط به تغییرات کم دامنه در مدیریت فضای دانشگاهی کشور منجر خواهد شد و بعید به نظر می‌رسد فضا برای فعالیت تشکل‌های دانشجویی منتقد و مستقل مساعد گردد.
وزارت علوم تا کنون در زمینه تغییر مدیران همسو با نیروهای امنیتی در دانشگاه‌های کشور به‌طور نسبی موفق عمل کرده است. اما مدیران جایگزین از گرایش‌های محافظه کار در حوزه تحول خواهی هستند. همچنین آهنگ عملکرد وزارت علوم در حل مشکلات دانشجویان محذوف ، تحرک تشکل‌های دانشجویی منتقد و رعایت آزادی‌های آکادمیک کند است.
به میان آمدن خامنه‌ای و تاکید دوباره وی بر جلوگیری از نشاط سیاسی و نقادی در دانشگاهها روشن ساخت که تدابیر پشت پرده نیروهای امنیتی و نیروهای وابسته به نهاد رهبری در دانشگاهها در متوقف کردن سیاست‌های اصلاحی وزارت علوم ناکام بوده و وی ناگزیر باز مجبور به مداخله شده است.
این موضع‌گیری در شرایطی که جنبش دانشجویی یکی از کم رونق‌ترین ادوار فعالیت خود را می گذراند نشان‌گر هراس زیاد حکومت از توان اعتراضی بالقوه دانشگاه و جنبش دانشجویی است.
1 پاسخ به مقابله خامنه‌ای با جنبش دانشجویی