دور جدید مذاکرات هسته‌ای که در حاشیه نشست امنیتی برگزار شد، به پایان رسید. قرار است گفتگوهای دو جانبه در هفته‌های آینده ادامه یابد. هنوز معلوم نیست نشست بعدی و جمعی ایران و ۱+۵ کی و چگونه برگزار خواهد شد. در این دوره جواد ظریف با همتایانش از آمریکا، فرانسه، آلمان، انگلیس، عمان و روسیه دیدار و گفتگو کرد. او دو جلسه با جان کری داشت اما این بار خبری از پیاده روی نبود و خبرنگاران و عکاسان اجازه نیافتند که در زمان خوش و بش و دست دادن جان کری و محمدجواد ظریف حضور یابند. مقامات آمریکایی در این باره اظهار داشتند که این تصمیم ایران بوده است. همچنین وزیر امور خارجه ایران با فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در خصوص مذاکرات هسته‌ای و کوفی عنان دبیر کل سابق سازمان ملل دیدار و گفتگو کرد. معاونان وی نیز با همتایان خود در کشورهای آمریکا، آلمان و فرانسه دیدار کردند.
تحرکات جواد ظریف
به نظر می‌رسد حملات اصول‌گرایان باعث شده تا جواد ظریف از ابتکارهای نمادین صرفنظر نماید. از مفاد و جزئیات مذاکرات خبری در دست نیست. دیپلمات‌ها تنها به سازنده بودن گفتگوها اشاره کردند. قرائن این فرضیه را قوت می‌بخشد که گشایشی در بن‌بست موجود صورت نگرفته است. البته ظریف پیشاپیش اعلام کرده بود که قرار نیست در گفتگوهای مونیخ توافقی حاصل گردد بلکه در خصوص پیشرفت مذاکرات گقتگو می‌شود.
جواد ظریف در حاشیه نشست امنیتی مونیخ اعلام کرد که زمان برای توافق با ایران فرا رسیده است و به غرب هشدار داد اگر از فرصت کنونی استفاده نکنند دیگر این فرصت هرگز تکرار نخواهد شد.
نکات مهم سخنان ظریف در مصاحبه مطبوعاتی که به میزبانی «دیوید ایگناتیوس» تحلیل‌گر روزنامه واشنگتن‌پست برگزار شد عبارت هستند از :«فکر نمی‌کنم تمدید دوباره مذاکرات به نفع کسی باشد و معتقد هم نیستم که تمدید امری لازم یا مفید باشد.اگر هم به توافق نرسیم، پایان دنیا نخواهد بود. ما تلاش خود را کرده‌ایم و نتوانسته‌ایم. فکر نمی‌کنم تمدید کمکی کند. طی یک دهه گذشته، ایران احتمالا بیش از هر کشور دیگری تحت نظارت‌ها و بازرسی‌های آژانس بوده است، با این حال حتی یک مدرک پیدا نشده که نشان دهد برنامه هسته‌ای ایران، غیر صلح‌آمیز است. در برنامه اقدام مشترک بحث اقدامات متقابل مطرح است، اما هیچ اشاره‌ای به لغو گام به گام تحریم‌ها، نشده است. تحریم‌ها شکست خورده‌اند و لغو آنها شرط توافق است. می‌خواهیم در ۶ هفته آینده، بر رسیدن به یک راهکار تمرکز کنیم و نه بر شکست… باید به موفقیت برسیم، اما اگر شکست بخوریم، مردم ایران ما را متهم نخواهند کرد، بلکه کسانی را متهم کرد که درخواست‌های زیاده‌خواهانه از ایران دارند.»
ژرف کاوی سخنان ظریف نشانی از وضعیت رو به پیشرفت ندارد. در واقع وی می‌کوشد تا با نشان دادن اهمیت و حساسیت هفته‌های آینده امید به رسیدن به توافق را حفظ نماید. اما در عین حال موضع‌گیری وی در خصوص شکست مذاکرات و انداختن تقصیر به جانب غرب و تلویحا دولت آمریکا آشکار می‌سازد که اختلافات بر طرف نشده و کمکان کاهش فاصله‌ها با موانع چشمگیری مواجه است. او همچنین اظهار داشت که گفتگوها در حدی پیشرفت کرده که دیگر باید تصمیم سیاسی گرفته شود. او مدعی شد راه حل‌های متعددی وجود دارد اما باید غرب اراده جدی داشته باشد.
خامنه‌ای و برجسته سازی پرهیز از توافق بد
رهبری در دیدار با در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی ارتش و پدافند هوایی به مساله هسته‌ای ورود کرده و اظهار داشت: «دست ملت و مسوولان ایران هیچگاه بسته نبوده و این موضوع را در عمل نشان داده‌اند و از این پس نیز با ابتکارات و شجاعت خود، آن را نشان خواهند داد. آن طرفی که فعلا گیر افتاده و دچار مشکل است، آمریکا است و همه واقعیات این منطقه و خارج منطقه، اثبات کننده این حقیقت است. من با توافقی که بتواند انجام شود موافقم اما با توافق “بد” موافق نیستم. اگر این اتفاق رخ دهد و با توافق، حربه تحریم از دست دشمن خارج شود، بسیار خوب است اما اگر این اتفاق نیفتاد، همه بدانند که راهکارهای فراوانی در داخل کشور برای کند کردن حربه تحریم وجود دارد. آیت‌الله خامنه‌ای تأکید کرد: “اگر با همت و تلاش، به داشته‌های خود، به صورت مناسب توجه کنیم، حتی اگر نتوانیم حربه تحریم را از دست دشمن خارج کنیم، می‌توانیم آن را کند کنیم.»
خامنه‌ای با اشاره به سخنان چندی پیش حسن روحانی مبنی بر اینکه مذاکره به معنای رسیدن دو طرف به نقطه مشترک است، گفت: «بر همین اساس، نباید در مذاکره، یک طرف با رفتار غیر منطقی تلاش داشته باشد که هر آنچه مورد توقع او است، محقق شود. رفتار آمریکایی‌ها و چند کشور اروپایی دنباله رو آنها، در مذاکرات، غیر منطقی است و با پرتوقعی انتظار دارند همه خواسته‌های آنها تحقق یابد در حالی‌که این، روش مذاکره نیست.»
رمزگشایی از سخنان خامنه‌ای آشکار می‌سازد وی خود را آماده واکنش به شکست احتمالی مذاکرات می‌کند. در عین حال می‌خواهد مسوولیت ناکامی را از خود دور کرده و متوجه زیاده خواهی‌های دولت‌های آمریکا، انگلستان و فرانسه و خطای محاسبه روحانی و مسوولان وزارت خارجه در خوش بینی به آمریکا نماید. او بار دیگر بر دشمنی آشتی ناپذیر غرب و بخصوص دولت آمریکا با مردم ایران و آرمان های انقلاب اسلامی تاکید کرد. خامنه ای صریح تر از گذشته تاکید کرد توافقی را می‌پذیرد که تحریم‌ها به صورت کامل و به شکلی صریح برداشته شوند.
متن نهائی توافق شامل تمامی جزئیات به‌دور از هر گونه تفسیر پذیری باشد. خامنه‌ای به صورت کم رنگ از مذاکره کنندگان هسته ای دفاع کرد و تاکید کرد آنها در برابر زیاده خواهی‌های غرب ایستاده اند. البته سخن وی بیشتر از اینکه بیان واقعیت باشد بر انتظار وی استوار است. او فکر می‌کند افزایش نفوذ حکومت در منطقه خاور میانه و افزایش شکاف روسیه و غرب وی را در موضع بهتری برای مقاومت و کسب امتیازات بیشتر در آینده قرار داده است.
حمایت وی از ادامه مذاکرات لزوما به معنای حمایت از رویکرد آشتی جویانه دولت اعتدال نیست بلکه او همیشه مدافع حفظ مذاکره و عدم گسست نوار گفتگوها بوده است. انگیزه وی خریدن زمان، جلوگیری از تشدید تحریم‌ها و همچنین کارزار روانی برای نشان دادن منطقی بودن برخورد حکومت ایران در انظار جهانی است.
فرجام گفتگوها در حاشیه نشست امنیتی مونیخ و اظهارات خامنه‌ای وضعیت مذاکرات هسته‌ای مربوط به توافق جامع را پیچیده‌تر ساخت. موانع و چالش‌هایی نیز در حال بروز است که در مجموع تردید‌ها نسبت به موفقیت در رسیدن به چارچوب کلی توافق را افزایش می‌دهد. اگر چه هنوز احتمال موفقیت در رسیدن به توافق جامع وجود دارد. در ادامه به برخی از چالش‌ها به اختصار اشاره می‌شود.
مخالفت خامنه‌ای با دو مرحله ای شدن توافق جامع
خامنه‌ای در شرایطی تاکید کرد که توافق باید در یک مرحله و با احتساب تمامی جزئیات لازم انجام شود که طبق تفاهم در وین ایران و ۱+۵ توافق کردند که تمدید هفت ماهه مذاکرات در دو مرحله منجر به مصالحه هسته‌ای احتمالی شود. قرار است آخر ماه مارس مهلت رسیدن به توافق سیاسی اولیه و چارچوب کلی مصالحه باشد. حال با سخنان خامنه‌ای ابهامی بوجود می‌آید که موضع مذاکره کنندگان ایرانی چه خواهد بود. البته با توجه به فاصله‌ها و موانع موجود احتمال رسیدن به توافق سیاسی اولیه کم به نظر می‌رسد. بنابراین عملا انتهای ماه جون مهلت اصلی پایان مذاکرات خواهد بود.
امتناع از تمدید
هم جواد ظریف و هم جان کری اعلام کردند تمایلی برای تمدید این دوره از مذاکرات ندارند. ظریف به صورت مطلق این امکان را رد کرد. اما جان کری در صورتی که چارچوب کلی توافق بدست آمده باشد، پذیرش تمدید را محتمل دانست. این موضوع فشار بر روی مذاکره کنندگان دو طرف را افزایش می‌دهد. در چنین شرایطی ریسک تصمیم گیری افزایش می‌یابد.
افزایش نگرانی‌ها و انتقادات نسبت به رویکرد اوباما در خصوص ایران
انتقادات و نگرانی‌ها در جامعه سیاسی آمریکا رو به افزایش است. دیگر فقط جمهوری‌خواه‌ها و نیروهای نزدیک به لابی دولت اسرائیل نیستند که دولت اوباما را متهم به توافق بد با ایران می‌کنند. بلکه برخی از دمکرات‌ها و چپ‌های میانه نیز سخن به اعتراض گشوده‌اند که اوباما بازی خطرناکی را برای منافع ملی و امنیت ملی آمریکا شروع کرده است. در این میان مطلبی که با امضای شورای سردبیری روزنامه واشنگتن پست در تاریخ ۵ فوریه منتشر شد منعکس کننده مخالفت‌های جدید با دیدگاه کاخ سفید است.
به باور آنان مذاکرات که با هدف از بین بردن پتانسیل ایران برای تولید سلاح‌های هسته‌ای آغاز شد، اکنون تبدیل به یک برنامه تکامل یافته تساهل و تسامح برای پذیرش و به طور موقت محدود کردن توانایی‌های هسته‌ای این کشور شده است. پذیرش جمهوری اسلامی به عنوان یک قدرت منطقه‌ای از سوی دولت اوباما، دیگر موضوع مورد نگرانی است. همچنین منتقدان با یادآوری تجربه مذاکرات کره شمالی هشدار می‌دهند مذاکرات کنونی با حکومت ایران نیز می‌تواند فرجام مشابهی پیدا نماید. افزایش حساسیت‌های فوق حوزه تحرک و انعطاف مذاکره کنندگان آمریکایی را کاهش می‌دهد.
هشدار آژانس
آمانو که در مونیخ با ظریف دیدار کرد ناخشنودی‌اش از همکاری ایران را ابراز کرد. به نظر می‌رسد آژانس در حال از دست دادن شکیبایی‌اش در مواجهه با نمایندگان سازمان انرژی اتمی ایران و بازگشت به رویکرد قبل از ریاست جمهوری روحانی است.
آمانو مصرانه از ایران خواست تا به تعهدش در خصوص توافقات با آژانس عمل کرده و مدارک لازم در خصوص سنجش ادعای فعالیت‌های نظامی را ارائه نماید. مقامات ایران اعتبار مدارک را زیر سوال برده و مدعی هستند تا کنون فعالیت غیر صلح آمیز نداشته‌اند. اما از ارائه مدارک و اطلاعات مورد نیاز آژانس تا کنون طفره رفته‌اند. آمانو هشدار داد که رویکرد مذاکره‌ای آژانس نمی‌تواند برای همیشه ادامه پیدا کند.
در کل چشم انداز پیش رو برای موفقیت مذاکرات هسته‌ای روشن نیست. اگر چه علائم و نشانه‌ها بیشتر فرضیه ناکامی را تقویت می‌سازند. اما ممکن است اتفاقاتی باعث شود روند موجود عوض شده و منافع دولت روحانی و اوباما در رسیدن به توافق بتواند بر بن‌بست‌ها فائق شود. اما با توجه به واقعیت‌ها دستیابی به توافق جامع و پایدار ناشدنی به نظر می‌رسد. بیشتر امکان دستیابی به توافقاتی محدود و کم دامنه وجود دارد.
