آخرین گام باقی مانده برای اجرایی شدن برجام تعیین تکلیف ابعاد نظامی احتمالی ( پی ام دی ) توسط آژانس بین المللی اتمی است. طبق توافقات قرار است آژانس تا نیمه ماه دسامبر وضعیت فعالیت های اتمی مشکوک حکومت به قصد نظامی را روشن سازد و بعد از منتفی شدن آنها برجام با عملی شدن تعهدات متقابل اجرا شود. اما اظهار نظر آمانو ابهامی را بوجود آورد. بر خلاف انتظارات، وی در ارزیابی کلی همان سخنانی را بر زبان آورد که آژانس در طول ماراتن دوازده ساله اتمی ایران بیان داشته است. وی می گوید آژانس انحرافی در برنامه هسته ای ایران از مسیر صلح آمیز مشاهده نکرده است اما در عین حال بر اساس اطلاعات نمی تواند به صورت قطعی نبود برنامه نظامی را اعلام کند. در واقع اگر چه حکومت همراهی و همکاری بیشتری برای حل و فصل اختلافات در دور جدید مذاکرات داشته و نمونه برداری از مرکز نظامی پارجین نیز به صورت غیر متعارف ( انجام نمونه برداری توسط نیرو های ایرانی) گرفت منتها گزارش آژانس بمانند گذشته سفید وسیاه نخواهد بود. به عبارت دیگر وضعیت ابهام آلود ادامه پیدا می کند.
البته قرار است گزارش آژانس در روز های آینده منتشر شود و تا پیش از آن نمی توان ارزیابی جامعی از وضعیت داشت. اما به نظر می رسد آمانو در نظر دارد تصمیم گیری در این خصوص را به شورای حکام بسپرد. جمهوری اسلامی انتظار دارد آژانس به صورت شفاف و روشن نبود فعالیت های نظامی را اعلام کرده و پرونده پی ام دی را مختومه اعلام نماید. اما تقریبا با قطعیت می توان گفت این انتظار از سوی آژانس محقق نخواهد شد. از این رو امید ایران به شورای حکام خواهد بود. رضا نجفی نماینده ایران در آژانس اظهار داشته است :
« ایران به تعهدات داوطلبانه خویش تحت مفاد نقشه راه آژانس و به منظور حل و فصل کلیه موضوعات باقیمانده گذشته و حال تا پایان سال ۲۰۱۵ عمل کرده که آژانس نیز در تایید این امر اعلام کرده است که فعالیتهای مندرج در نقشه راه برای دوره ۱۵ اکتبر ۲۰۱۵ طبق جدول زمانی مربوطه کامل شده است. ما همچنین نظرات خود درباره خاتمه موضوع در زمان تعیین شده را در جلسه‌ای جمع بندی و به آژانس منتقل کردیم.
…از نظر ایران ارزیابی نهایی آژانس باید واقعی، متوازن و غیر جانبدارانه باشد و مطمئن هستیم که تا ۱۵ دسامبر ۲۰۱۵ ، یعنی زمانی که مدیرکل آژانس ارزیابی نهایی در زمینه حل و فصل کلیه موضوعات باقیمانده گذشته و حال به شرح مندرج در ضمیمه را برای اقدام در اختیار شورای حکام قرار میدهد، دولتهای عضو در زمینه خاتمه این موضوع و هموار ساختن راه برای روز اجرای برجام، تصمیمی درست خواهند گرفت.»
آمانو همچنین اعلام کرده است اجرای پروتکل الحاقی در آینده کمک می کند تا آژانس تصویر بهتری از برنامه هسته ای ایران در حال و گذشته ارائه دهد. اما در شرایط کنونی نمی تواند در خصوص صلح آمیز بودن کامل آن تضمین و اطمینان بدهد.
حال اگر این موضوع فیصله پیدا نکند و نادرستی ادعا های قبلی مشخص نشود، آنگاه اجرای برجام در هاله ای از ابهام قرار می گیرد. عباس عراقچی مسئول کمیته اجرای برجام اعلام کرد که عدم مختومه شدن پرونده پی ام دی باعث توقف برجام می شود.
اما از سوی دیگر با توجه به تلاش های صورت گرفته و انتظارات مثبتی که در جامعه جهانی وجود دارد و تمرکز بیشتر دنیا بر سر مبارزه با داعش و نگرانی از افزایش تنش در خاور میانه، ریسک توقف برجام و عدم اجرای آن بالا است. به عبارت دیگر مخاطرات شکست آن قدر زیاد است که منتفی شدن برجام را بسیار پر هزینه می سازد. جمع بندی حاکم بر مذاکرات و موضع گیری ها بگونه ای است که نوعی آمادگی برای پذیرش ریسک های برجام و ارزش امتحان آن را در قدرت های بزرگ دنیا پدید آورده است. اما گزارش آژانس موضوع مهمی است و می تواند دستکم در اجرای برجام وقفه ای ایجاد کند.
اگر حکومت از موضع خود عقب ننشیند و شورای حکام نیز مختومه شدن پرونده را نپذیرد، آنگاه احتمال آغاز برجام ضعیف می شود. این چالش برگ تایید دیگری است که برجام مسیر همواری را در اجرا نخواهد پیمود.
از سوی دیگر مقامات ارشد حکومت وبخصوص رهبری بار ها اعلام کرده اند که در شرایطی برجام و مخاطرات آن را می پذیرند که مسائل گذشته کاملا جمع شده و مسائل اختلافی حل نشده باقی نمانند. می توان پیشبینی کرد که رهبری عدم جمع شدن ان پی دی را قرینه و دلیلی برای اثبات بد بینی اش دانسته و سخت گیری بر اجرای برجام را افزایش دهد.تصمیم گیری شورای حکام به میزان زیادی وابسته به تصمیم آمریکا و متحدانش است. دولت اوباما عملا از این موضوع عبور کرده است اما در عین حال توانایی پرداخت هزینه بستن این پرونده در شرایطی که آژانس نبود فعالیت های نظامی در فعالیت های هسته ای ایران را تضمین نکند به لحاظ داخلی و جهانی ندارد. اگر چه این سناریو محتمل است که آمریکا رضایت دهد که شورای حکام به گونه ای تلویحی مانع پی ام دی را از جلوی پای برجام بردارد. اما سناریوی محتمل تر آن است که این موضوع و رسیدگی به آن از حالت پیش نیاز بیرون آمده و به موازات تحقق برجام و اجرای پروتکل الحاقی دنبال گردد. در واقع از رئیس آژانس خواسته شود پیگیری پی ام دی را متوقف نماید. در ای نصورت پرونده مختومه نمی شود و سایه اتهام بر سر فعالیت های اتمی گذشته حکومت باقی می ماند. اما در عین حال مانعی برای اجرای برجام نیز وجود نخواهد داشت.
اما لازمه تحقق این سناریو موافقت جمهوری اسلامی است. هنوز وزارت خارجه موضع گیری مشخصی در این خصوص انجام نداده است. آگاهی از مفاد گزارش آژانس روشن می سازد که دلیل عدم اطمینان این نهاد وابسته به سازمان ملل چیست. اگر آنگونه که بعیدی نژاد از اعضاء تیم مذاکره کننده هسته ای روایت کرده است گزارش آمانو از جنس پازل های تصویری باشد،که ممکن است چند مورد خاص از هزاران پازل را نتوان بطور قطعی پیدا کرد، اما این مانع از این نمی شود که تصویر مشخص نهایی کل پازل تصویری مشخص گردد، آنگاه با انعطاف طرفین پیدا کردن راه حل دشوار نخواهد بود. ولی در غیر این صورت دستکم سکته ای در مسیر اجرای برجام ایجاد می شود. البته به مانند تفسیر سهل گیرانه ای که روحانی وظریف در خصوص برجام ارائه دادند می توان پیشبینی کرد این بار نیز متن دو پهلوی گزارش آژانس و همراهی شوراهی حکام را به منزله پایان پرونده فعالیت های نظامی احتمالی تفسیر خواهند کرد. در این صورت موضوع مانند خود برجام تبدیل به مسئله اختلافی بین اصول گرایان تند رو و دولت اعتدال خواهد شد. اطلاع از مفاد گزارش آمانو باعث می شود تا ارزیابی بهتری از چگونگی این چالش و میزان تطابق آن با واقعیت ها داشت.
