غروب دور جدید مذاکرات هسته ای

مذاکرات اتمی در مسکو همانگونه که پیشبینی می شد بدون نتیجه مشخصی به پایان رسید. اما سیر صحبت ها در پنج دور از گفتگو ها آنقدر کشش داشت که رشته مذاکرات به صورت کامل پاره نشود.
اکنون ابهام و سردرگمی بر سر پرونده ای هسته حکومت ایران از استانبول به بعد به بیشترین زمان خود رسیده است و مسیر آینده معلوم نیست. خوشبینی های پس از نشست استانبول کاملا زایل شده و به جایش بدبینی روز افرونی حاکم گشته است. امید ها برای حل دیپلماتیک دوئل طولانی و پر پیچ و خم هسته ای بحث حمله نظامی احتمالی اسرائیل و یا غرب را کاملا به حاشیه برد. اما اکنون با افول امید ها دوباره گمانه زنی یپرامون تغییر مسیر منازعه از دیپلماسی به نظامی مطرح شده است.
بن بست این دور از مذاکرات بیش از هر زمان دیگری فاصله بین گزینه توسل به حمله نظامی با گزینه مفاهمه را کاهش می دهد. چه بسا همین مساله دلیل ادامه دادن مذاکرات بدون وجود چشم انداز امیدوار کننده است. طرفین هر دو منافعی در تداوم مذاکرات دارند البته این تمایل دستکم از سوی غرب نا محدود نیست.
با توجه به سیاست های جدید چین و روسیه و همچنین بالا گرفتن تنش بین آمریکا و چین و همچنین رویارویی های قدرت های جهانی پیرامون تغییر موازنه قوا در منطقه خاور میانه بعید به نظر می رسد امکان تصویب تحریم های شدید تر در شورای امنیت سازمان ملل وجود داشته باشد. به عبارت دیگر تحریم های بین المللی موجود به سقف تحریم های سازمان ملل نزدیک است. لذا غرب مجبور است به تحریم های یکجانبه آمریکا و اروپا متوسل شود. لازمه کاربست درست این تحریم ها مدیریت فضا برای مهار تاثیر گذاری منفی در بازار انرژی و اقتصاد بحرانی غرب است. این محدودیت ها باعث می شود تا افزایش برخورد های تنبیهی با ایران با احتیاط و تدریجی صورت می پذیرد.
اما تضمینی وجود ندارد که تحریم های کمرشکن با موفقیت همراه شود. د راین صورت گزینه بعدی رویکرد نظامی خواهد بود که ریسک های زیادی دارد .در پایان ماه جون تحریم های نفتی امریکا شروع می شود. همچنین کاهش خرید نفت اروپا نیز در نیمه ماه جولای آغاز می گردد . آمریکا موفقت نسبی در اقناع هند ، ژاپن و ترکیه در کم کردن سهم ایران در سبد وارداتی انرژی این کشور ها داشته است.
عدم مستثنی کردن چین نیز چالشی جدی برای شرکت های تجاری چینی ایجاد می کند. در این شرایط تداوم گفتگو با ایران با راهبرد دو مسیره غرب تعارضی ندارد و این فرصت را به آنها می دهد تا ارزیابی مستقیمی داشته باشند که رفتار حکومت ایران در موقعیت تازه تغییر پیدا کرده است یا نه ؟ همچنین کش دادن مذاکرات حتی اگر بی فایده به نظر برسد در مهار اسرائیل و جلوگیری از برخورد نظامی یکجانبه آن موثر است.
بررسی الگوی رفتاری تیم مذاکره کننده هسته ای ایران و دیگر بازیگران اصلی حکومت نشان می دهد که آنها نیز نسبت به تداوم مذاکرات نظر مثبتی دارند و خرید زمان کماکان یکی از اهداف اصلی آنها را تشکیل می دهد.
در مذاکرات مسکو حکومت برای نخستین بار پس از قطع مذاکرات ۱۶ ماه پیش در ژنو حاضر شده است تا وارد بحث های محتوایی بر سر چگونگی برخورد با تقاضای توقف غنی سازی اورانیوم با غلظت بالا گردد. البته آنها تاکید دارند که حق نا مشروط ایران برای غنی سازی اورانیوم باید پذیرفته شود. سپس موضوع غنی سازی بیست درصدی قابل مذاکره است.
آنها همچنین بحث مشارکت ایران در فرایند خلع سلاح جهانی سلاح های اتمی و همچنین چگونگی حل و فصل درگیری ها در بحرین و سوریه را نیز در بسته پیشنهادی مطرح کرده اند.
آنگونه که کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرده است بین مواضع طرفین به لحاظ محتویی فاصله زیادی وجود دارد.
۱+۵ و به طور مشخص تر غرب روی سه خواست تعطیلی سایت زیر زمینی فردو ، توقف غنی سازی بیست درصدی اورانیوم و انتقال ذخیره ۱۵۰ کیلوگرمی سوخت هسته ای با غلظت بالا پافشاری می کند و هر گونه مصالحه ای را مشروط به این موارد کرده است.
ایران بعید است همه این شرایط را بپذیرد. رفتار ایران نشان می دهد هنوز استراتژی تقابل تغییر پیدا نکرده است. در راستای بی اعتنایی به تحریم های سازمان ملل ، برنامه هسته ای ایران در حال تداوم است و رشدی کمی و کیفی را دنبال می کند. هر لحظه بر حجم ذخیره سوخت هسته ای ایران افزوده می شود و مرز بین کسب قابلیت فنی هسته ای و امکان استفاده از برای مقاصد نظامی کمتر می گردد.
اما بمه وازات فضای جدیدی برای مذاکره و مصالحه باز شده است. این مسیر موازی هنوز معلوم نیست حالت تاکتیکی و فریبنده دارد یا بعنوان راه حل بدیل در صورت به بن بست خوردن استراتژی موجود تعبیه شده است. در مسیر جدید اعتماد سازی برای ایران اولویت دارد. در صدر این اعتماد سازی اذعان جامعه جهانی بر حق ایران در غنی سازی اورانیوم است. امری که تصمیم گیران جهانی و دولت ها در مواضع رسمی شان با آن مشکلی نداشته و این حق ر ا به صورت کلی پذیرفته اند. اما به دلیل پاره ای ابهامات و تخلفاتی که حکومت ایران از معاهدات جهانی داشته است خواستار تعلیق فعالیت ها تا روشن شدن تکلیف بررسی فعالیت های نظامی اتمی احتمالی هستند.
حال در شرایطی که مشکلات بین ایران و آژانس در حال افزایش است و حکومت تا کنون از پذیرش درخواست آژانس با بازرسی از مرکز نظامی پارچین سر باز زده است ، بعید به نظر می رسد غرب با چنین درخواستی موافقت نماید. روسیه نیز در ابتدا بر روی تعلیق غنی سازی اورانیوم تاکید دارد و مجاز دانستن آن را به عنوان نتیجه توافقات می پذیرد نه اینکه مذاکرات با این شرط آغاز شود.
البته ممکن است ایران این موضوع را به صورت دو فاکتو مطرح می کند و بعد از گرفتن این امتیاز آنگاه امتیاز متقابل برای متوقف کردن غنی سازی اورانیوم بیست درصدی را به حساب طرف مقابل واریز می کند. گرفتن امتیاز فوق به لحاظ حیثیتی و بخصوص مانور تبلیغاتی در داخل و عقب نشینی آبرومندانه برای حکومت مهم است.
همچنین وضعیت نظام سیاسی و بالا گرفتن رقابت ها در درون حکومت هزینه انجام مصالحه از سوی تیم مذاکره کننده را افزایش داده است. کسانی که هدایت مذاکره و مصالحه احتمالی را در دست دارند نگران هستند که مبادا از سوی رقبای داخلی به خیانت و بی اعتنایی به مصالح نظام و حقوق ملت متهم شوند. لذا این فاکتور نقشی بازدارنده در اقدامات بی باکانه و مبتکرانه در شکست بن بست مذاکرات از سوی تصمیم گیران هسته ای ایران ایفا می کند. از سوی دیگر در ساختار تصمیم گیری حکومت اختلال هایی ایجاد شده و امکان تصمیم گیری های استراتژیک و بزرگ را با مشکل مواجه کرده است.
اگرچه تا کنون بین جناح های اصلی حکومت ( اصول گرایان ) در خصوص برنامه هسته ای و جلو بردن راهبرد ایستادگی و تقابل اشتراک نظر وجود داشته است اما گسترش پیدا کردن شکاف ها بعد از انتخابات مجلس ممکن است در این خصوص نیز تاثیر گزار باشد و اختلاف در بلوک قدرت را گسترش بخشد امری که یکی از اهداف غرب از تشدید تحریم ها است.
کسب امتیاز در منازعات منطقه و بخصوص سوریه دیگر هدفی است که تیم مذاکره کننده دنبال می کنند. در اصل آنها به دنبال سنجش میزان آمادگی غرب و انعطاف آن برای اعطاء امتیاز هستند. گفتگوی تیم های فنی طرفین کمک می کند تا به صورت عینی مشخص شود غرب تا کجا می تواند با خواست تیم ایران کنار بیاید.
ایران اگر مسیر مصالحه را انتخاب کند انتظار دارد مصالحه پس از برداشتن حداقل تحریم های یکطرفه غرب صورت بپذیرد و عمل متقابل مکمل اعتماد سازی شود.
غرب نیز از فرصت مذاکرات برای بررسی تاثیر نتایج تحریم ها و بخصوص تحریم های جدید نفتی استفاده می کند.
بعید است نتایج مذاکرات تیم های فنی در هفته نخست ماه آینده میلادی به جایی برسد. اما تمایل طرفین حداقل تا انتخابات ریاست جمهوری امریکا در حفظ فضای مذاکرات است.
حکومت ایران فعلا تداوم سیاست تقابل را در دستور کار دارد و بنا ندارد امتیازی بدهد. غرب نیز اگر چه در خصوص کنار گذاشتن منع غنی سازی ۵ درصدی عقب نشینی کرده است اما چشم انداز روشنی را برای برداشتن تحریم های غیر سازمان ملل و یا تعلیق آنها در صورت اقدام عملی حکومت ایران ترسیم نمی کند. این مساله چون مانعی برای حرکت ایران به سمت تفاهم عمل می کند و یا حداقل موضع جناح های تند رو را تقویت می نماید.
در مجموع به نظر می رسد ماراتون هسته ای باز در مسیر تشدید بحران ادامه یابد و از مقصد مصالحه دور تر می گردد. اما بن بست مذاکرات پس از پایان مشخص شدن رئیس جمهور بعدی آمریکا احتمال به پایان رسیدن ظرفیت دیپلماسی برای حل منازعه اتمی را افزایش می دهد.