دردسر “خود برتر بینی” ملی

زلزله سیاسی که در جهان عرب با تونس شروع شد ، می رود تا کل نظام های سیاسی غیر دموکراتیک منطقه را در بر گیرد. بی شک انقلاب های جدید در آغاز راه هستند و پتانسیل مثبت آنها در به ثمر رساندن دموکراسی ،فرایندی زمان بر را می طلبد. اگرچه هنوز گذار به دموکراسی در آنها نیز قطعیت نیافته است و احتمال باز تولید نظام های استبداد در قالب و قامتی دیگر هنوز منتفی نیست.
البته موج توده ای ملیونی به خیابان آمده در شهر های امان ، قاهره ، تونس ،صنعا و . ..بالاخره اراده شان را هم بر شکل و هم بر محتوی نظم های سیاسی در حال شکل گیری تحمیل می کنند.
.امواج این تاثیرات به فضای سیاسی ایران نیز سرایت خواهد کرد . منتها دامنه متغیر این تاثیرات نامعلوم است.
ملتی که بیش از صد سال است برای رسیدن به حاکمیت قانون ،الغای خودکامگی و آزادی مبارزه می کند ، در شرایطی که دیگر ملل منطقه چنین سابقه ای ندارند ، خواهی نخواهی تصور نوعی پیشگامی بر ذهنش نقش می بندد و خود را در موضعی بالا تر می بیند.
بنابراین در ذهنیت جامعه ایران هر آنچه امروز در جهان عرب در جریان است ،الهام یافته از الگوی مبارزات مردم ایران تحلیل می گردد. هم خامنه ای به عنوان نماد قدرت ، مبارزات مردم مصر و تونس را تداوم انقلاب اسلامی و به پای گسترش نظرات آیت الله خمینی می گذارد و آن را به مثابه حلقه هایی از زنجیره خاورمیانه اسلامی توصیف می کند، هم میر حسین موسوی به عنوان نمادی از مخالفان سیاسی و نیروهای مدافع تغییر ، طوفان بپا خواسته در جهان عرب را نتیجه ظهور جنبش سبز در ایران معرفی می کند!
البته در این نگرش، رد پای نوستالژی سیطره امپراطوری ایران و شکوه دوران عظمت تمدن ایرانی دیده می شود.
همچنین دم خروس رقابت بر سر رهبری جریان موسوم به بیداری اسلامی نیز قابل مشاهده است.
برخی نیز بر پایه دعوای قدیمی عرب – عجم و یا ایرانی – انیرانی پیشاپیش آیه یاس می خوانند که جماعت عرب را راهی به دموکراسی نیست! برخی دیگر نیز که صابون ولایت فقیه به تن شان خورده است ، با عینک بدبینی به تحولات جهان عرب و تحرکات اسلام گرایان می نگرند.
اما جمعی و بویژه جوانان که هنوز دل در گرو احیای جنبش سبز دارند ،امیدوارانه لحظه به لحظه رویارویی مردم و حکومت در مصر و دیگر کشور های عربی را دنبال می کنند و نوعی هم ذات پنداری با مردم معترض آن کشور ها دارند.
ملت ایران از جهاتی در مرحله توسعه یافته تری نسبت به دیگر ملل خاور میانه قرار دارد اما این مسئله بدین معنا نیست که ایران کانون هر تحولی در منطقه است. حداقل مروری بر تاریخ معاصر مصر یادآوری می کند که جامعه نخبگان و روشنفکران مصری چه لائیک و چه مذهبی نه تنها دست کمی از همتایان ایرانی شان نداشته اند بلکه در برخی موارد پیشروتر والهامبخش متفکران ایرانی نیز بوده اند .
مردم مصر زود تر از ایران بنیاد سلطنت را بر انداختند. حکومت مبارک میراث دار کودتای نظامی است که به رهبری افسران ارتش و با چاشنی ناسیونالیسم عربی بوقوع پیوست و با گذاردن تاثیری انقلابی بر جامعه مصر ، جمال عبدالناصر را بر کرسی زعامت نشاند. حرکت کنونی مردم مصر انقلاب علیه کودتایی است که شش دهه حکومت ناصریست ها بر جامعه مصر تحمیل ساخته است.
اما آنچه در متن رویداد های اخیر در جهان عرب و بطور مشخص مصر و تونس جریان دارد ، قطعا درس های مفید و عبرت آموزی برای جنبش دموکراسی خواهی در ایران دارد به شرط آنکه حس خود برتربینی و خود شیفتگی کنار گذاشته شود و با نگاهی دقیق نقاط قوت این حرکت های اجتماعی پر توان ارزیابی گردد.
این اصراری غیر منطقی است که عده ای در تحلیل هر پدیده جدید و قدیمی بکوشند تا ثابت کنند که آغاز آن از ایران بوده است ! و ما خالق تمام ابداعات مهم تاریخی بوده ایم. چنین نگرشی ضمن آنکه غیر واقعی است ،نشانگر خود شیفتگی حادی هم هست.
هیچ ملتی در دنیا از یادگیری تجارب دیگر ملل بی نیاز نیست.در خصوص مزیت ها و محاسن ویژه جامعه ایران در منطقه خاور میانه نباید جانب افراط را پیمود. تعامل مثبت بین ملل خاورمیانه که تحت سیطره حکومت های خودکامه هستند ،نیروی انفرادی هر کدام را تقویت خواهد کرد چرا که آنها اشتراکاتی با هم دارند و در مقاطعی از تاریخ در یک حوزه تمدنی قرار داشته اند. خود محور بینی و برتری طلبی مکانیزم دریافت واقعیت را مختل می سازد و همچنین استعداد دارد تا نوعی بد گمانی و سوء ظن بین مردم منطقه پدید آورد.
قطعا چنین رویکرد مخربی ، زمینه ساز خصومت و تقابل در بین جوامع خواهد شد. یکی از نتایج این اتفاق تقویت حکومت های افتدار گرا در ایجاد بحران های مصنوعی خواهد بود تا با بسیج افکار عمومی علیه ملت دیگر که به زعم آنها سودای تفاخر و ارشدیت دارد ،قدری از کمبود های های شان بکاهند و حواس مردم را از درد های اصلی منحرف سازند.
چنین نگرشی همچنین ممکن است نوعی حس تحقیر در مردمی ایجاد کند که تحرکات و شجاعت های آنها بپای دنباله روی از مردمانی دیگر گذاشته شود . چنین حالتی بسار مستعد شکل گیری رقابت منفی است .
بنابراین بهتر است برای حمایت از یک جنبش اجتماعی همسو در دیگر نقاط جهان بر فصل های مشترک تاکید شود تا اینکه صحبت از پیشگامی و آوانگاردی به میان آید. هر تجربه سیاسی و اجتماعی یک تجربه خاص و بی همانند است که در بطن خود حاوی عناصر تازه ای است. خرد حکم می کند تا این جنبه های خاص را شناسایی کرد و در شکل مناسبی از آنها استفاده نمود. کاروان تکامل بشری تا کنون بر این مسیر به جلو حرکت کرده است.