قوت گرفتن احتمال استفاده حکومت بشار اسد از سلاح شیمیایی بر علیه مخالفان ، دولت اوباما را تحت فشار فزاینده برای دخالت نظامی در سوریه قرار داده است. اوباما قبلا به صراحت اعلام کرده بود که استفاده از سلاح شیمیایی در سوریه ،خط قرمز آمریکا است.
آمریکا در طول دو سالی که از وضعیت فاجعه آمیز سوریه می گذرد ، تمایلی به حضور نظامی در سوریه و یا اعطاء سلاح های سنگین به مخالفین مسلح سوری نشان نداد. افتادن سلاح در دست گروه های اسلام گرای نزدیک به القاعده و نگرانی از وخیم تر شدن اوضاع دلایل اصلی عدم مداخله بود.
اما اینک به قول اوباما بازی آمریکا در سوریه در حال تغییر است. نیرو های مخالف مسلح سوری و بخش هایی از اپوزیسیون مدعی هستند که شواهد و مدارک کافی دارند که دولت سوریه چندین بار از سلاح های شیمیایی استفاده کرده است و انتظار دارند دولت آمریکا یا منطقه پرواز ممنوع درست کند ویا تمام تجهیزات نظامی مورد نیاز را در اختیار شان قرار دهد .
کاخ سفید اعلام کرد در روز های گذشته که سازمان های اطلاعاتی آمریکا به مدارکی دست پیدا کرده اند که با درجات اطمینان مختلفی نشان می دهد حکومت سوریه از سلاح شیمیایی استفاده نموده است. (۲)دستگاه امنیتی بریتانیا نیز تایید می کند که نیرو های تحت امر بشار اسد حداقل در سه نوبت در درگیری های رخ داده در دمشق ، حلب و خان عسل گاز سارین را علیه معترضین بکار گرفته اند . (۳)
کاخ سفید می گوید هنوز منتظر است تا نتیجه ارزیابی نهایی مدارک معلوم گردد. اما جان کری وزیر خارجه روز جمعه در کنگره حاضر شد و توضیحاتی را در خصوص برنامه های احتمالی دولت آمریکا ارائه داد. به ادعای وی پیوستن آمریکا به کشور های همسو برای تجهیز مخالفین به سلاح های سنگین محتمل ترین اقدام است. (۴)
در این فضا حزب جمهوری خواه فشار هایش را تشدید کرده است تا آمریکا به مداخله نظامی در سوریه بپردازد. سناتور مک کین یکی از چهره های اصلی مدافع است. البته او مخالف حضور ارتش آمریکا در خاک سوریه است اما ارسال سلاح و حمله هوایی به سوریه و تصرف مراکزی که سلاح های شیمیایی در آنجا قرار دارند را توصیه می کند. همچنین معتقد است یک ائتلاف بین المللی باید آماده حضور در خاک سوریه شود و تجهیزات مربوز به سلاح های شیمیایی را در اختیار بگیرد. به نظر وی آمریکا حتی اگر ثابت شود دولت اسد مرتکب حمله شیمیایی نشده است باز باید موشک های کروز و پاتریوت در اختیار مخالفین بگذارد.(۵) سناتور لیندسی گراهام نیز در موضعی مشترک با مک کین اظهار داشت که انفعال آمریکا در سوریه موجب تشجیع ایران و کره شمالی برای تداوم برخورد خصمانه با آمریکا شده است .
نظر این نمایندگان از آنجایی مهم است که هر دو عضور کمیسیون نظامی سنا هستند. از سوی دیگر جمهوری خواه ها اکثریت کنگره را در دست دارند ومی توانند طرحی را آماده کرده و تصویب نمایند. در سنا نیز موافقت بخشی اندکی از دموکرات ها می تواند موازنه قوا را کاملا به سود آنها گرداند. البته اکثریت دموکرات ها مخالف هستند و ترجیح می دهند آمریکا به حمایت سیاسی و افزایش کمک های بشر دوستانه ادامه دهد. کاخ سفید نیز ترجیح می دهد حتی القدور وارد فاز نظامی در سوریه نشود .اما مسئله مک کین و گراهام فقط نگرانی از استفاده گسترده از سلاح های شیمیایی در سوریه نیست. به باور انها عدم فعالیت امریکا در سوریه و کم تحرکی ، فضا را برای حکومت بشار اسد و متحدینش مانند حکومت ایران مساعد کرده تا با شدت بیشتری به سرکوب مخالفین بپردازند. آنها همچنین می گویند این وضعیت پیام غلطی را به حکومت های ایران و کره شمالی می دهد که امریکا از سردرگمی رنج می برد و لذا اینرا به حساب ضعف گذاشته و بدینترتیب بر سرعت فعالیت های هسته ای حساس و چالش برانگیز می افزایند. از نگاه آنان چنین وضعیتی موجب تهدید امنیت ملی آمریکا می شود. به عنوان مثال سناتور لیندسی گراهام از کارولینای شمالی می گوید اجرای هر گزینه ای در سوریه ریسک دارد اما بزرگ ترین ریسک ، فروپاشی کامل دولت و افتادن سلاح های شیمایی به دست اسلام گرایان تندرو و جهادی است. (۶)
البته جمهوری خواه ها عمدتا از ابتدا خواستار شدت عمل بیشتر در برخورد با بشار اسد بودند و اساسا راهبرد کلی انها در مواجهه با حکومت های دیکتاتوری که به سرکوب گسترده و خشن معترضین می پردازند، راهبرد نظامی و واکنش سریع است. اما گزینه های ممکن برای دخالت نظامی امریکا عبارت هستند از اشعال نظامی ، منطقه پرواز ممنوع، تجهیز مخالفین مسلح به ادوات نظامی سنگین ، آموزش نظامی ، عملیات خرابکارانه و مخفی و عملیات های اطلاعاتی
باراک اوباما با صحبت های محطاتانه سعی کرد دولتش را فعلا از عمل و تصمیم گیری سریع دور گرداند. او گفت : « در حال حاضر ما شواهدی از کاربرد سلاح شیمیایی در سوریه در دست داریم ولی آنچه که همچنان برای ما معلوم نیست، زمان استفاده از سلاح شیمیایی و مکان هایی که مورد حمله با این سلاح قرار گرفته است»
رییس جمهور آمریکا با اشاره به این که بدون شواهد کافی و مطمئن نمیتوان به توافقی بین المللی و همه جانبه برای برخورد با سوریه رسید، تصریح کرد: «قضاوت عجولانه در مورد کاربرد سلاح شیمیایی در سوریه بدون شواهد و مستندات کافی می تواند عواقب خطرناکی به دنبال داشته باشد و با اعتراض گسترده حتی از جانب طرف های حامی اپوزیسیون این کشور روبرو شود.»(۶)
اما تلین هایدن ، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا اعلام کرد که دولت آمریکا در خال تبررسی اعطاء سلاح های پیشرفته تر به مخالفین سوری است. بنا به ادعای وی ، اوباما از مقامات دفاعی خواسته است تا شاخص های جدیدی را برای ارزیابی و سنجش درستی تخصیص سلاح تعریف کنند. (۷)
بنابراین سیاست آمریکا در مورد سوریه در خال تغییر است و به سمت افزایش احتمال ارسال سلاح های سنگین به مخالفین دارد. سخنان احتیاط آمیز اوباما ناظر به نظر منفی پیرامون حمله مستقیم نظامی است.
اما گزینش هر کدام از آنها برای آمریکا راحت نیست و تبعاتی را در بر دارد. در ادامه توضیح داده می شود که کدامیک از این گزینه ها احتمال بیشتری دارند که در عمل مورد استفاده قرار بگیرند و آنگاه پسامد ها چه خواهد بود.
ابتدا تاکید می شود که هنوز استفاده بشار اسد از سلاح های شیمیایی قطعی نیست. مدارک محکم و قابل اعتنایی وجود دارد ولی هنوز در سطحی نیست که فیصله بخش باشد و با اطمینان بالا نتیجه گرفت که چنین اتفاق شومی رخ داده است.
بر این اساس دولت آمریکا نیاز دارد که احتیاط های لازم را انجام دهد. برخی از ناظران و کسانی که به شکل مطلق و ایدئولوژیک با مداخله نظامی مخالف هستند ، نگران هستند که داستان عراق و نادرست بودن ادعای در اختیار داشتن سلاح های کشتار جمعی تکرار شود. اوباما که خود مخالف جنگ عراق بود ، تحت فشار زیادی است که خطای مشابهی را تکرار نکند. تبعات این خطا برای اوباما و حزب دمکرات سنگین خواهد بود.
اما اگر بقین حاصل شود که بشار اسد مرتکب استفاده از سلاح های کشتار جمعی شده است. آنها آمریکا ،ناگزیر منع خود از عدم سمت گیری نظامی نسبت به سوریه را برخواهد داشت. در این حالت ، امکان حمله مستقیم و اشغال نظامی بعید است رخ دهد. منطقه ممنوع پرواز احتمال بیشتری دارد اما با موانع زیادی مواجه است. اولا بهره گیری از سلاح شیمیایی لزوما نیاز به استفاده از هواپیما ندارد . ثانیا دولت سوریه از قدرت هوایی و دفاعی خوبی برخوردار است. در برابر منطقه ممنوعه تسلیم نخواهد شد وبا پشتوانه روسیه به مقابله می پردازد. بنابراین اعمال منطقه ممنوعه در این سطح متوفق نخواهد ماند و به احتمال زیاد به رویارویی تمام عیار تبدیل شود. با توجه به این ملاحظه می توان انتظار داشت امریکا نیز به جرگه فرانسه و انگلستان بپیوندد که از قبل موافق اعطاء سلاح های سنگین نظامی به مخالفین سوری بودند. عربستان ، قطر و ترکیه نیز از این رویکرد حمایت می کنند. البته ر کنار این اقدام ، آمریکا چه بسا به آموزش و افزایش مهارت های نظامی مخالفین مسلح سوری نیزبپردازد . امری که بر مبنای برخی از گزارش ها در سطح محدودی از ماه ها پیش شروع کرده است.
همچنین احتمال زیادی وجود دارد که سازمان های اطلاعاتی آمریکا عملیات های مخفی با هدف تضعیف نیرو های اسد و دسترسی و تصرف سلاح های شیمیایی انجام دهند و با افدامات خرابکارانه ، ماشین نظامی اسد را زمینگیر نمایند.
اما تبعات دست یافتن مخالفین مسلح سوری به سالاح های سنگین نظامی چه خواهد بود ؟
اولین و فوری ترین پسامد بر هم خوردن موازنه قوای کنونی خواهد بود که نوعی بن بست ایجاد کرده است. نیرو های حامی بشار اسد دیگر مزیت انحصاری خود در خصوص دسترسی به سلاج های پیشرفته نظامی و بخصوص برتری هوایی را از دست می دهند. قدرت مخالفین افزایش می یابد. حکومت اسد برای حفظ خود مجبور است درجه خشونت را گسترش داده و ابعاد جنگ را افزایش دهد. با توجه به اهمیتی که سوریه برای روسیه و ایران دارد. می توان پیشبینی کرد که حجم مداخلات ایران در سوریه افزایش خواهد یافت. همکاری نظامی حزب الله با دولت سوریه از فاز نیمه علنی به علنی تغییر پیدا می نماید و درگیری های نیرو های منطقه در خاک سوریه افزایش چشمگیری خواهد داشت. در این حالت جمهوری اسلامی چه بسا به سمت انجام اقدام غیر متعارف و غافلگیر کننده ای در خصوص برنامه هسته ای حرکت کند. تا با اعمال فشار نوعی بازدارندگی در برابر تهاجم غرب به سوریه ایجاد نماید. نتیجه این وضع گسترش رویارویی ایران وآمریکا در خاک سوریه خواهد بود. از اینرو فرقی با حالت کنونی و تحلیل سناتور های جمهوری خواه پیدا نمی کند. فقط تفاوتی که وجود دارد این است که در حال حاضر رویکرد ایران از موضع قدرت است اما در صورت مداخله نظامی آمریکا به سمت موضع ضعف و نگرانی شیفت پیدا می کند. البته این رویارویی محدود به سقوط اسد نخواهد بود بلکه ممکن است در قالب حملات نا متقارن نظامی و تررویستی مانند عراق برای سال ها در سوریه ادامه پیدا کند.
البته حسن نصرالله با حضور در شبکه المنار با صراحت اعلام داشت که حزب الله لبنان در کنار ارتش سوریه برای حفظ بشار اسد در قدرت می جنگد و اعلام کرد روسیه و ایران نیز در این راستا مداخله نظامی خواهند کرد. اگرچه در نگاه اول این اظهارات جنگ روانی برای ایجاد بازدارندگی در برابر تهاجم اجتمالی غرب است. ولی در عین حال این تهدید می تواند جنگ داخلی سوریه را به جنگ منطقه ای تمام عیار ارتقاء دهد.
افزایش حملات تروریستی در داخل و خارج امریکا بر علیه اتباع این کشور دیگر پیامد محتمل ماجرا است
روسیه نیز تحرکاتی خواهد داشت وسعی می کند تهاجم غرب را خنثی سازد. فلج شدن بیشتر سازمان ملل در خصوص بحران های جهانی نتیجه دیگر است که کشور های عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل نمی توانند به توافق با هم حول عمس مشترک برسند.
دسترسی گروه های افراطی اسلام گرا به سلاح های پیشرفته نتیجه احتمالی منفی است که قدرت گروه های تروریستی را افزایش می دهد وآمریکا را با موقعیت پارادوکسیکالی مواجه می سازد .
در کل مداخله نظامی غرب و یا ارسال تجهیزات نظامی سنگین و پیشرفته به مخالفین مسلح ، موقعیت مخالفین را به نحو چشمگیری تقویت می نماید. این اقدام همچنین قابلیت پایان دهی سریع تر به کشتار فزاینده مردم سوریه را نیز در بر دارد. اما ریسک های خلاء قدرت در سوریه ، ناتوانی در بازسازی دولت ، سوء استفاده گروه های افراطی ، بی نظمی و … را نیز به در معرض تحقق قرار می دهد. اگرچه این ریسک ها فقط محدود به مداخله نظامی غرب نیست و به طور کلی با سقوط حکومت اسد پیوند خورده اند. همچنین سطح
تنش و درگیری بین ایران و آمریکا و روسیه و غرب نیز افزایش پیدا خواهد کرد. تهدید های جدی و مخاطرا ت زیان آور استفاده از سلاح شیمیایی آمریکا را به تحرک بیشتر در سوریه خواهد کشاند اما در عین حال سمتگیری نظامی در این کشور نیز دشواری های خاص خودش را دارد . ازاینرو وضعیت پیچیده سوریه باعث می شود تصمیم گیری دولت امریکا محتاط تر از برخوردی باشد که در برابر قذافی در لیبی گشت .
——————————
منابع:
۱- http://www.usatoday.com/story/news/world/2013/04/25/syria-rebels-chemical-weapons/2113541/
۲- http://www.guardian.co.uk/world/2013/apr/26/us-options-syria-chemical-weapons-claims
۳- ر.ک۲
۴- ر.ک۲
۵- http://www.theglobeandmail.com/news/world/international-troops-should-be-ready-operationally-to-invade-syria-says-john-mccain/article11595592
۶- http://thecaucus.blogs.nytimes.com/2013/04/28/lawmakers-call-for-stronger-u-s-action-in-syria/
۷- http://pe.rian.ru/foreign/internatinal/20130501/130694763.html
۸- http://www.nytimes.com/2013/05/01/world/middleeast/bomb-in-central-damascus.html?_r=0
