سرانجام مراسم تنفیذ و تحلیف حسن روحانی برگزار شد و وی به صورت رسمی ریاست جمهوری اش را آغاز کرد. سخنان او در مراسم تنفیذ ، تحلیف ، مصاحبه مطبوعاتی و عید فطر در بیت رهبری حاوی نکات کلیدی بود که عملکرد رئیس جمهور هفتم را تا حدی پیشبینی پذیر می سازد. در این میان مهم است که دریافت چقدر سخنان وی با اظهارات تبلیغاتی اش در ایام انتخابات تطبیق می کند.
محور های بیان شده از سوی روحانی ،وعده های وی را محقق می سازد یا اینکه روحانی متفاوتی وارد ساختمان ریاست جمهوری شده است؟ در مجموع تفاوت هایی بین حرف های روحانی در بیت رهبری و مجلس با سخنان انتخاباتی پیشین وی قابل مشاهده است . این تفاوت در مواضع مربوط به سیاست خارجی و بحران هسته ای نمود بیشتری دارد. در ادامه ابتدا جمع بندی خلاصه ای از نکات مهم از سخنان روحانی ارائه می شود .
• تقدیر از مردم و ضرورت حفظ اعتماد و اقبال آنان
روحانی در فراز های متعددی انتخاب خود را وامدار مردم دانست که با هوشمندی و مسئولیت صندوق های رای را انتخاب کردند. او کوشید تا پیام سیاسی مشخصی به انتخاب خود بدهد که در اصل انتخاب مردم آگاهانه بوده و فقط یک فرد انتخاب نکردند بلکه مشی و مسیر او را تحت عنوان اعتدال برگزیده اند.
او خود را موظف به پاسخگویی به همه مردم دانست چه کسانی که به وی رای داده اند. چه کسانی که رای شان را به نفع رقبا به صندوق ریختند و چه افرادی که اساسا در انتخابات شرکت نکردند. او خود را نماینده همه مردم ایران در نظر می گیرد و مدعی است که خود را مکلف به تحقق خواسته های آنها در چارچوب قانون می داند.
به نظر می رسد روحانی به خوبی آگاه است که تضمینی وجود ندارد رای هایی که به حساب او ریخته شد با او باقی بمانند . او باید انتظارات و مطالبات آنها را تا حدی محقق سازد. از اینرو در تمامی صحبت هایش بر روی لزوم حفظ اعتماد و امید مردم تاکید کرد. اما در عین حال ساز و کار مشخصی ارائه نکرد و در این خصوص حرف های کلی زد.
• تعریف اعتدال
روحانی اعتدال گرایی را این چنین تعریف کرد : ” اعتدال گرایی به معنای توازن میان آرمان و واقعیت و ترجیح منافع ملی بر منافع حزبی و جناحی است. اعتدال گرایی بر بردباری و قانونگرایی و اجماع ملی بر تعاملات سیاسی تاکید می کند. بنیان این مرام فکری و عملی فاصله گرفتن از تخیل و توهم و تمرکز بر تفکر، برنامه، شفافیت، و استفاده از تخصص ها ست. ” این تعریف کلی است و بر روی مفاهیمی دست می گذارد که کمابیش رویکرد های رقیب سیاسی وی نیز مدعی هستند .
ابهام و سردرگمی که پیرامون این مفهوم وجود دارد می تواند سرنوشتی مانند اصلاحات را نصیبش کند. اعتدال در میدان سیاست و مکاتب سیاسی جایگاهی ندارد و فاقد مبنای معرفتی و تئوریک است. همچنین تفسیر پذیری آن بالا است. معمولا جریان های سیاسی می کوشند خود را محور اعتدال نشان داده و جریان های سمت چپ و راست خود را به عنوان افراط و تفریط معرفی نمایند.
• تثبیت مشروعیت نظام
روحانی در تمامی موضع گیری هایش به صراحت پیروزی خود را تثبیت مشروعیت نظام و پایان بخشی به تمامی شبهات مربوط به آن می داند. وی در سخنرانی اش در مراسم تنفیذ تصریح کرد که انتخاب او محصول شکاف ملت – دولت نیست بلکه نشانگر عزت خواهی مردم ایران و بلوغ نظام بود.
فرازی از سخنان روحانی بشرح زیر برای روشن شدن بحث مناسب است: « این انتخابات نتیجه شکاف بین مردم و حاکمیت نبود، چنان که مردم ایران شخصی را به عنوان رییس جمهور برگزیدند که سال‌ها در مسئولیت‌های خطیر د ر نظام جمهوری اسلامی ایران انجام وظیفه کرد و این انتخابات نشانگر عزت خواهی مردم ایران بود و این واقعیت را مورد تاکید قرار داد که مردم‌سالاری در ایران نهادینه و ماندگار است.»
«فرآیندهای مردم‌سالاری در ایران تثبیت شده و از روندی بسیار شایسته برخوردار است.
… مشارکت بالا، برگزاری سالم و بدون حاشیه انتخابات، شعارها و سیاست های نامزدها و حجم گسترده بحث و نقد در جریان انتخابات، همگی نشان‌دهنده فرآیندی رو به کمال در جمهوریت و اسلامیت نظام است.”
این بعد از تحلیل نتایج انتخابات توسط روحانی مطلوب رهبری و همسو با تحلیل های آنها نیز است. روحانی خود را فردی متعلق به بخش اصلی نظام و نه اصلاح طلبان می پندارد . همچنین خود را در مرز بین اپوزیسیون و نظام نیز قرار نمی دهد.
او انتخابات را فرصتی برای همگرایی بیشتر ملت و ترمیم شکاف های مختلف اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی می پندارد .بنابراین روحانی برنامه ها و سیاست هایش را در چارچوب ساختار قدرت و با فرض مشروعیت آن دنبال می کند. از دید او پرونده بحران مشروعیت نظام در ۲۴ خرداد بسته شده است.
• تاکید بر مطالبات اقتصادی
روحانی در صحبت هایش بیشتر بر مطالبات اقتصادی مردم تاکید کرد . به باور وی خواست اصلی رای دهندگان کاهش فقر ، افزایش اشتغال ، گسترش عدالت ، و در یک کلام زندگی بهتر بوده است. البته او به زندگی در فضای آزاد ، معنوی و عقلانی و کسب منزلت جهانی نیز اشاره می کند. همچنین بر ضرورت تحقق حقوق شهروندی تاکید کرد و قانون اساسی موجود را برای این کار کافی دانست . افزایش بیشتر آزادی ها در دانشگاه ها نیز مورد تاکید روحانی قرار گرفت.
اما برایند حرف های وی نشان می دهد که توسعه اقتصادی و تنش زدایی خارجی اولویت های اصلی او هستند. در زمینه افزایش آزادی ها و کاهش فضای پلیسی تمایلی نشان می دهد اما این تمایل به صورت مبهم و مشروط ارائه می گردد. روحانی در مصاحبه مطبوعاتی در پاسخ به وضعیت زندانیان سیاسی ، آزادی آنان را منوط به هماهنگی و تعامل سه قوه دانست. او همچنین در مراسم عید فطر همگان و از جمله حاکمیت و رهبران جنبش سبز را دعوت به گذشت و عفو کرد تا با فراموشی مشکلات گذشته به آینده فکر کنند. او از همه خواست تا آشتی را به جای قهر بنشانند. همچنین پیش از آن نیز تلویحا اشاره کرد که درب های توبه به روی موسوی و کروبی باز است .
به نظر می رسد او به رایزنی های پشت پرده و پیدا کردن راهکار برد-برد برای آزادی زندانیان و فعالیت کنترل شده اصلاح طلبان در عرصه سیاسی معتقد است. امکان موفقیت این رویکرد محل تردید است اما حتی در صورت موفقیت ظرفیت آن در حد توسعه سیاسی هدایت شده و کنترل یافته توسط حاکمیت است.
قانون گرایی
رعایت قانون از محور های مهم اظهارات روحانی است. او می پندارد با تاکید بر حاکمیت قانون راه بر برخورد های سلیقه ای بسته می شود . تاکید بر مشروعیت ساز و کار قانونی نظام و همچنین برجسته کردن قانون گرایی دولت روحانی برای تحقق آزادی های سیاسی و فرهنگی را در تنگنا قرار می دهد. بر مبنای قانون اساسی تفسیر از قوانین کلان کشور بر عهده شورای نگهبان و قوانین جزئی با مجلس است. تفسیر این دو نهاد با تفسیر روحانی از قانون یکسان نیست. اما دست بالا را آنها دارند. لذا دولت روحانی در این حوزه با بن بست ساختاری مواجه است. مذاکرات پشت پرده ،ریش سفیدی و پیدا کردن راه حل های بینابینی ظرفیت موثری برای پایان دادن به اختناق و رونق فعالیت های سیاسی و فرهنگی ندارند.
البته روحانی اشاراتی کلی به تغییر ساختار ها نیز کرده است. اگر منظور وی از تغییر ساختار ، تحول در نظام قانونی کشور باشد آنگاه وی امکان تغییر موازنه قوا به نفع خود را خواهد داشت.
تغییر در سیاست خارجی
روحانی در پیش از انتخابات با نقد جدی سیاست های هسته ای موجود ، وعده تغییر داد بگونه ای که می کوشد تحریم ها را بردارد. تصور غالب از مواضع وی چنین بود که او در صورت رئیس جمهور شدن اقداماتی را برای مصالحه با غرب و جامعه جهانی انجام می دهد تا تحریم ها کاهش یابد و یا دستکم جلوی گسترش تحریم ها را می گیرد. اما سخنان وی بعد از پیروزی به تدریج تغییر پیدا کرده است.
البته او بر خلاف محمود احمدی نژاد در سطح گفتار رویکرد تهاجمی ندارد بلکه با تاکید بر تنش زدایی و تعامل با دنیا از اصل گفتگو و حل مشکلات استقبال می کند. اما تا کنون مشخص نکرده است چه تغییری در سیاست خارجی و برنامه هسته ای ایجاد خواهد نمود. روحانی در صحبت های بعد از پیروزی تعلیق را امری فراقانونی ،غیر واقعبینانه و متعلق به عصر سپری شده نامید. از سوی دیگر اهتمام دولت را ایجاد انسجام ملی حول دفاع از حقوق هسته ای مردم ایران نامید. فرازی از سخنان وی در این خصوص روشنگر است :
« بدخواهان مبنی به دنبال این بودند که بر اثر تحریم و انزوا کشور در ستیز داخلی فرو رود و شکاف بزرگی بین دولت و ملت ایجاد شود ،ولی با حضور گسترده اقشار مختلف مردم انتخابات پر شوری برگزار شد و شاهد این بود که حماسه کم نظیری خلق شد.»
« دولت تلاش میکند در تعاملات بین المللی با ایجاد اعتماد متقابل بهتر و بیشتر با کشورهای منطقه و جهان، امنیت ملی و پیرامونی خود را گسترش دهد. شفافیت، کلید گشودن باب اعتماد است. شفافیتی که از آن سخن می گوییم نمیتواند یکطرفه و بدون سازوکارهای اجرایی و عملی در روابط دوجانبه و چندجانبه باشد. تنش زدایی، ایجاد اعتماد متقابل و تعامل سازنده مسیر حرکت ما را روشن خواهد کرد. با صراحت میگویم ایران هیچگاه سر جنگ با دنیا نداشته و ما تمام تلاش های خود را معطوف به تلاش های جنگ افروزان خواهیم کرد. ایران بهای سنگینی برای استقلال خود پرداخت کرده و همچنان برای عزت و سربلندی خود ارزش زیاد قائل است.»
« گرچه تحریم ها فشار اقتصادی زیادی وارد کرده بر مردم، اما مشارکت فعال مردم در انتخابات نشان داد، آنها در حفاظت از منافع ملی خود هوشیار هستند. ملتی که با برخورداری از انسجام ملی و مشارکت گسترده و در کمال آرامش و امنیت در انتخابات شرکت میکند نمیتوان با تحریم به تسلیم واداشت. و یا به جنگ تهدید کرد. بلکه تنها راه تعامل با ایران، گفتگو از جایگاه برابر، اعتماد سازی متقابل و احترام دوجانبه و کاستن از خصومت هاست.»
روحانی تحریم های موجود را به خواست اسرائیل و نفوذ آن در جامعه جهانی و عرصه سیاسی آمریکا ارتباط می دهد. او در واکنش به طرح افزایش تحریم کنگره امریکا واکنش نشان داد و با انتساب آن به لابی صهیونیست ها ،دولت آمریکا را به دوگانگی در عمل و نظر متهم نمود. روحانی در پاسخ به سئوالی گفت : « برنامه صلح آمیز هسته‌ای ایران یک موضوع ملی و فراجناحی است، اصولی که در این زمینه وجود دارد، حفظ خواهد شد، به این معنا که حقوق هسته‌ای ایران براساس مقررات بین‌المللی مورد تاکید این دولت خواهد بود و ما از حق مردم کوتاه نخواهیم آمد.»
او اعلام کرد اگر دولت امریکا اقدام مناسب و مثبتی نشان دهد ایران هم متقابلا قدمی بر می دارد. اما لازمه این کار را وجود اراده سیاسی در کاخ سفید برای حل مشکل دانست. به نظر می رسد دولت روحانی در چارچوب کلی سیاست های هسته ای موجود منتظر برداشتن گام اول از سوی دولت امریکا و کنار گذاشتن زبان تحریم و زور است. همچنین تمایلی به تعلیق فعالیت های هسته ای ندارد. مواضع جدید روحانی در تعارض با صحبت های انتخاباتی وی است که چرخیدن ساتریفوژ ها را به زیان چرخ اقتصادی کشور می دانست. حرف های وی فضایی را ایجاد کرده بود که او خواهان تداوم تقابل نیست و آماده انعطاف برای پاسخ مثبت به خواسته های گروه ۵+۱ است و حداقل بخشی از ظرفیت های غنی سازی کشور به تعلیق در خواهد آمد. او همچنین پیش از انتخابات اشاره ای به لزوم رعایت سیاست های کلان نظام در خصوص برنامه های هسته ای نکرده بود.
• رعایت ملاحظات رهبری
روحانی ا ابتدا تاکنون درایت رهبری را از علل اصلی رویداد ۲۴ خرداد و موفقیت خود بر شمرده است. در صحبت های دیگر نیز کوشیده تا اعتماد رهبری را حفظ نماید و حساسیت های او را در نظر بگیرد. تاکیدات زیاد وی مبنی بر تثبیت مشروعیت نظام را نیز در این راستا قابل درک است. البته وی در عین حال از رهبری تقاضای گذشت در خصوص معترضین به انتخابات گذشته و پایان دادن به فضای پلیسی را نیز دارد. از اینرو می توان پیش بینی کرد عدم تقابل با رهبری و رعایت خطوط قرمز وی تعیین کننده مرز محدوده فعالیت های اصلاحی روحانی خواهد بود.
بنابراین می توام محور های کلی خط مشی روحانی را در این سخنان مشاهده کرد و بر مبنای ان پیشبینی از عملکرد وی داشت. البته صحنه سیاست ایران بسیار متغیر است و سرنوشت دولت روحانی صرفا بر اساس اراده و برنامه های او تعیین نمی شود بلکه تابعی از عواملی چون چگونگی تعامل و یا مقاومت او در برابر بخش های انتصابی ، معادلات خارجی و شکاف عملکرد وی با انتظارات رای دهندگان خواهد داشت.
