انفجار بمب در مسجد الساحل شهر رنکوس در شمال دمشق ، تحرک جدیدی به خشونت ها در سوریه بخشید. این منطقه خارج از نفوذ حکومت و مخالفان مسلح سوریه است. در حالی که آهنگ درگیری ها در سوریه کاهش یافته بود ، انفجار بمب فوق در مسجد و کشته شدن حداقل ۳۰ نفر ، آتش رویارویی های خونین را شعله ور تر خواهد ساخت. (۱)
هنوز گروهی مسئولیت این انفجار را بر عهده نگرفته است ولی برخی از شاهدین محلی و سازمان دیده بان حقوق بشر سوریه که در لندن مستقر است ،مدعی شده اند همزمان با مراسم تدفین کشته شدگان ، راکت های ارتش سوریه به نزدیکی شهر رنکوس اصابت کرده است. (۲)
بدینترتیب جنگ داخلی سوریه علی رغم کاهش تنش های خارجی حکومت سوریه و غالب شدن دیپلماسی به جای برخورد نظامی احتمالی ،کماکان تداوم یافته و علامتی حاکی از فروکش کردن در دست نیست.
تحولات سوریه در هفته گذشته نشانگر آرام شدن منازعات خارجی و در عین حال تشدید درگیری های درونی است. در ادامه به تشریح سرفصل های مهم تحولات سوریه پرداخته می شود.
توافق قدرت های جهانی بر روی قطعنامه الزام آور
در روز پنجشنبه ۲۶ سپتامبر ۵ دولت صاحب حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل در مورد تبدیل خلع سلاح شمیایی سوریه به اقداماتی الزام آور از سوی سازمان ملل و جامعه جهانی به توافق رسیدند. بنابراین انهدام بمب های شیمیایی دیگر فقط محصول موافقت داوطلبانه بشار اسد و یا توافق دو جانبه روسیه و آمریکا نیست بلکه مورد حمایت کل جامعه جهانی و جزو تعهدات بین المللی حکومت سوریه است .
بر اساس این قطعنامه حکومت سوریه موظف است تمامیت زراد خانه شیمیایی خود را نابود سازد و سپس اجازه دسترسی نا محدود به کارشناسان سازمان ملل برای راست آزمایی و اطمینان از انهدام سلاح های شیمیایی بدهد. در صورت امتناع و یا عدم تطبیق کامل عملکرد حکومت سوریه با دو اقدام الزام آور فوق ، آنگاه شورای امنیت مسئولیت دارد تا قطعنامه دیگری را که مستلزم استفاه از قوه قهریه بر اساس فصل ۷ منشور ملل متحد است ، تصویب نماید. روسیه و غرب در تدوین این قطعنامه از موضع اولیه خود عقب نشستند ولی محصول نهایی به خواست غرب نزدیک تر است.
روسیه ابتدا بشدت با طرح مساله استفاده از زور مخالف بود. انتظار اولیه غرب نیز گنجاندن همزمان تقاضا برای خلع سلاح شیمیایی و تهدید به برخورد نظامی در صورت تخلف از تعهدات بود. اما فرجام کار استفاده از زور را مشروط به تصویب قطعنامه دوم و مکمل نموده است. روسیه و چین کماکان امکان استفاده از کارت وتو را دارند. اما در مقایسه با وضعیت کنونی آمریکا به طور نسبی از موقعیت بهتری برای حمله نظامی محتمل برخوردار است.
آمریکا ، فرانسه و بریتانیا نیز از موضع خود در خصوص گنجاندن مسئولیت حکومت سوریه در انفجار های شیمیایی مورخ ۲۱ آگوست نیز کوتاه آمدند و پذیرفتند این خواست را برای تسهیل خلع سلاح شیمیایی دولت سوریه کنار بگذارند.
بانکی مون دبیر کل سازمان ملل تصویب قطعنامه را موفقیتی بزرگ برای جامعه جهانی بعد از دو قطبی شدن در سال های اخیر نامید که صدایی واحد از دنیا در خصوص سوریه شنیده شد.
پیشنویس قطعنامه با حضور همه اعضاء شورای امنیت به رای گذاشته شده و در روز جمعه ۲۷ سپتامبر تصویب گشت .
دولت سوریه در فاز اول خلع سلاح همکاری قابل قبولی داشته است و فهرست تجهیزات و مواد شیمیایی خود را به متخصصان سازمان ملل تحویل داده است. همچنین مقدمات و تشریفات پیوستن سوریه به کنوانسیون منع استفاده ، تولید ، انباشت ، انتقال و اشاعه سلاح های شیمیایی در حال انجام است.
بر طبق قطعنامه ،دولت سوریه تا نیمه سال ۲۰۱۴ موظف است الزامات مورد نظر شورای امنیت سازمان ملل را به صورت کامل اجرا نماید.
حضور مجدد بازرسان سازمان ملل در سوریه
بازرسان سازمان ملل مجددا در روز چهارشنبه ۲۵ سپتامبر به سوریه بازگشتند. آنها قرار است از هفت نقطه در سوریه که تصور می شود در آنجا انفجار های شیمیایی صورت گرفته است ،بازرسی کنند. در این میان محور اصلی اتفاقی است که در ۱۹ مارس رخ داد و دولت و مخالفین سوریه هر یک همدیگر را متهم می کنند که در جریان آن از بمب شیمیایی استفاده نموده اند. همچنین بازرسان سازمان ملل مدارک دولت سوریه در مورد استفاده مخالفین از سلاح های شیمیایی را نیز بررسی خواهند کرد. گزارش جدید در انتهای ماه اکتبر منتشر می شود. گزارش قبلی فلش اتهام را به سمت حکومت سوریه برد.
نارضایتی مخالفین از آمریکا
مخالفین سوری در کل از برخورد جدید آمریکا و توجه به دیپلماسی در حل مناقشه با حکومت سوریه ناراضی هستند. (۲)حد افراطی مخالفین اساسا به حکومت سوریه بدبین هستند و معتقدند آمریکا فریب بشار اسد و روسیه را خورده است. بخش های معتدل تر نیز انتقاد می کنند که توجه غرب از کمک به جنبش اعتراضی سوریه به مهار سلاح های شیمیایی دولت سوریه منحرف شده است.
برخی گزارش ها حاکی از کند شدن انتقال سلاح از سوی آمریکا به مخالفین سوری است. از سوی دیگر ادامه کمک و پشتیبانی از مخالفین سوری بعد از مصالحه آمریکا با روسیه با مشکل مواجه شده است.
بشار اسد نیز می کوشد از بر طرف شدن خطر حمله نظامی آمریکا برای تثبیت موقعیت داخلی خود استفاده کند. این فضا شرایط را برای حمایت غرب و نیرو های منطقه ای مخالف بشار اسد از جنبش اعتراضی سوریه برای سقوط اسد دشوار می سازد. اگر چه خلع سلاح شیمایی دولت سوریه این ظرفیت را دارد که در برابر برخورد بی رحمانه اسد با مخالفان و مردم سوریه بازدارندگی ایجاد کند.
تقابل مخالفین مسلح با ائتلافی ملی سوریه
۱۳ گروه مخالف مسلح سوری با انتشار بیانیه ای ضمن رد کردن رهبری ائتلاف ملی سوریه ، خواستار اجرای شریعت اسلام به عنوان مبنای اصلی قانونگذاری در آینده سوریه شدند. این گروه ها اسلام گرا بوده و از قوی ترین واحد های نظامی مخالفین سوری هستند.(۴) محوریت این ائتلاف با جبهه النصری گروه نزدیک به القاعده است. دولت آمریکا این تشکیلات را در لیست گروه های تروریستی قرار داده است. بخشی از ارکان ارتش آزاد سوریه نیز در ائتلاف یاد شده حضور دارند. احرار شام که اخیرا به ارتش آزاد پیوسته و جزو حد افراطی این مجموعه نظامی- سیاسی است ، نیز در میان این جمع است.
این موضع گیری مشکل بزرگی را برای جنبش اعتراضی سوریه ایجاد کرده است. افزایش تشتت و ترس و نگرانی نسبت به حاکمیت اسلام گرایان افراطی پسامد هایی هستند که باعث تضعیف وکاهش حمایت مردم سوریه از جنبش اعتراضی می شود.
پیش از این نیز گروه های فوق رویارویی خونباری با ارتش آزاد و بخش میانه رو وسکولار مخالفین مسلح داشتند. اخیرا بین خود گروه های جهادی نیز درگیری های خشونت بار نظامی رخ داده است. جبهه النصری رسما علیه “حکومت اسلامی عراق و بلاد شام” اعلام جنگ کرده است. رخداد فوق نگرانی از گسترش تروریسم ناشی از جنگ داخلی سوریه را تشدید می کند و موضع حکومت سوریه و متحدین منطقه ای و جهانی اش را تقویت می کند که جنبش اعتراضی سوریه را به حرکات تروریستی تنزل می دهند.
البته شکاف و درگیری این گروه ها که قابلیت های نظامی قابل توجهی دارند از توان جنبش اعتراضی می کاهد و در نتیجه تغییر موازنه قوا به نفع بشار اسد را تقویت می نماید.
از سوی دیگر ائتلاف ملی سوریه و اپوزیسیون برون مرزی این کشور نیز عملکرد ضعیفی داشته اند و منتقدین آن فقط اسلام گرایان جهادی نیستند.
بعد از گذشت دو سال و نیم از تراژدی بزرگ انسانی سوریه که منجر به کشته شدن بیش از صد هزار نفر و آواره شدن یک سوم جمعیت این کشور شده است ، تقاضا برای توقف جنگ و کشتار افزایش یافته است. چنین شرایطی فضا را برای تلاش های آشتی جویانه و صلح آمیز هموار ساخته است.
سقوط اسد و انتقال قدرت بیش از گذشته در افق زمانی کوتاه مدت نا محتمل به نظر می رسد. ازاینرو دولت سوریه می کوشد از این فضا استفاده کرده و با توجه به بن بست موجود طرح مورد نظر خودش برای آشتی ملی و تثبیت نهادی حاکمیت سوریه را جلو ببرد.
ولید المعلم وزیر خارجه سوریه در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد طرح انتقالی برای صلح و متارکه جنگ در سوریه بدون مشارکت و حضور بشار اسد ممکن نیست. وی تصریح نمود از دید مردم سوریه بشار اسد تا نیمه سال ۲۰۱۴ رئیس جمهور منتخب و برگزیده ملت است. بعد از آن هم افراد می توانند کاندید شوند. از صحبت های وی می توان برداشت کرد بشار اسد در انتخابات ریاست جمهوری آینده احتمالا کاندید می گردد.
از سوی دیگر اکثر مخالفین سوری کناره گیری بشار اسد از قدرت را پیش شرط حضور در کنفرانس ژنو برای صلح در سوریه معرفی کرده اند.
بن بست و تعارض موضع گیری های مخالفین و دولت سوریه موانع پیشروی اجرای نشست ژنو را افزایش می دهد.
در مجموع وضعیت سوریه پیچیده تر شده و آینده این کشور در هاله ای از ابهام است . اما بعید به نظر می رسد در کوتاه مدت موازنه قوا بین دولت ومخالفین دچار تغییر استراتژیک شود. همچنین تداوم ریاست جمهوری بشار اسد نیز روبروز سخت تر می گردد.
منابع :
۱- http://m.apnews.com/ap/db_289563/contentdetail.htm?contentguid=8WyZTnuU
۲-ر.ک.۱
۳- http://www.npr.org/2013/09/26/226214037/syrian-rebels-u-s-distracted-by-focus-on-chemical-weapons
۴- http://m.aljazeera.com/story/201392512047715713
