مذاکرات ژنو که در میانه راه به نشستی با حضور عالی‌رتبه‌ترین دیپلمات‌های ایران و ۱+۵ تبدیل شده بود، بدون رسیدن به توافق پایان یافت. قرار است دور جدید مذاکرات در ۲۰ و ۲۱ نوامبر مجددا در ژنو برگزار شود. بدین ترتیب سرنوشت تفاهم محتمل هسته‌ای به نشست بعدی ژنو موکول گشت.
در حالی که پیش‌بینی می‌شد توافق اولیه در نشست حاصل شود، اما در لحظات پایانی مخالفت فرانسه مذاکرات را بی‌نتیجه به پایان رساند. مذاکرات بر خلاف طراحی اولیه از دو روز به سه روز تغییر یافت و به دعوت کاترین اشتون رئیس روابط خارجی اتحادیه اروپا، جان کری، وستروله، فابیوس، لاوروف و هیگ وزاری خارجه آمریکا، آلمان، فرانسه، روسیه و بریتانیا در ژنو حضور یافتند. معاون وزیر خارجه چین آخرین دیپلمات عالی رتبه‌ای بود که به مذاکرات ژنو پیوست.
محل نزاع
آنگونه که لوران فابیوس وزیر خارجه فرانسه اعلام کرد، کانون اختلافات بین طرفین عدم انعطاف ایران در تغییر در برنامه تکمیل و راه‌اندازی راکتور آب سنگین اراک بوده است. در عین حال برخورد با ذخیره اورانیوم غنی شده بیست درصدی نیز بخش دیگری از مشکلات بوده است.
فرانسه انتظار داشت که ایران بخش اعظم ذخیره فوق را به خارج بفرستد و یا درجه پایین‌تر سوخت هسته‌ای و یا پودر تبدیل کند. همچنین از تولید و نصب سانتریفوژ‌های با قابلیت بالا خودداری نماید تا بدین ترتیب اعتمادسازی لازم برای مرحله اول توافقات حاصل شود. اما بر مبنای گزارش‌های منتشر شده ایران تنها تعلیق در غنی‌سازی بیست درصدی و عدم فعال کردن سانتریفوژ‌های پیشرفته را پذیرفته بود. همانگونه که پیش‌بینی می‌شد وقتی مذاکرات به جزئیات رسید اختلافات و دشواری‌ها بیشتر نمایان شدند.
وزیر خارجه فرانسه اظهار داشت که پیش‌نویس اولیه توافقنامه محتمل بیشتر به نفع ایران است و برای اعتمادسازی کافی نیست. وی گفت بعد از دور‌های طولانی مذاکره باید توافق شامل مفاد محکم و قابل اتکایی باشد. او همچنین تاکید کرد که نگرانی‌های کشور‌های عربی و اسرائیل نیز باید در توافقنامه رعایت گردد.
در این راستا جواد ظریف اعلام کرد: «بعد از ۸ سال حرکت جدیدی در دیپلماسی صورت گرفته است.» او اضافه کرد: «هنوز توافقی صورت نگرفته اما در مسیر رسیدن به توافق گام‌های خوبی برداشتیم. حتما در هر توافقی سه گامی را که مطرح کردیم یعنی هدف مشترک گام اول و آخر باید هر سه با هم پیش بروند»
ظریف در واکنش به نگرانی‌های وزیر خارجه فرانسه از رآکتور آب سنگین اراک گفت: «آب سنگین جزیی از برنامه هسته‌ای ایران است. اینکه یک کشور بحث آب سنگین را مطرح کرده باشد خیلی چیز عجیبی نیست.»
او تاکید کرد : «این اراده را داریم که درنشست بعدی گام‌های رو به جلویی برداریم. اما تفاوت‌هایی داریم به همین دلیل مذاکره می‌کنیم. اگر تفاوت نداشتیم که تا ساعت یک صبح (به وقت محلی) مذاکره نمی‌کردیم.»
پس از اتمام مذاکرات ژنو، حسن روحانی، رییس‌جمهور ایران، روز یکشنبه (۱۰ نوامبر/ ۱۹ آبان) در صحن مجلس شورای اسلامی گفت: «جمهوری اسلامی ایران روی میز مذاکره‌اش عقلانیت، منطق و تدبیر را گذاشته است و با همین اهرم در برابر دیگران حاضر می‌شود.» او پیش‌تر در ملاقات با وزیر خارحه ژاپن گفته بود که غرب باید از فرصت استثنایی موجود برای دستیابی به راه‌حلی عقلانی سود برد.
روحانی افزود: «منافع ملی خط قرمز ماست که از جمله آن حقوق، حقوق هسته‌یی در چارچوب مقررات بین‌المللی از جمله غنی‌سازی در خاک ایران است.» وی در حین مذاکرات در توئیتر نوشته بود: نتایج برد- برد نه تنها مطلوب، بلکه قابل دستیابی است.
بروز شکاف در ائتلاف غرب
در این دور از مذاکرات معلوم شد کشور‌های غربی وحدت نظر در چگونگی توافق با ایران ندارند. فرانسه محکم‌ترین مواضع را اتخاذ کرد و این بار آمریکا نزدیک‌ترین کشور غربی به مواضع ایران در مصالحه بود. بریتانیا و آلمان نیز به موضع آمریکا نزدیک بودند. ویلیام هیگ وزیر خارجه بریتانیا اظهار داشت جامعه بین‌الملل از فرصت پیش آمده در ایران باید به‌هنگام استفاده کند.
البته اختلافات بین طرفین زیاد نبود و انها تا حدودی دغدغه‌های مشترک داشتند، ولی سختگیری فرانسه بیشتر بود. جان کری بعد از پایان مذاکرات اعلام کرد که آمریکا با بخشی از نگرانی‌های فرانسه موافق است.
دلایل اینکه دولت فرانسه در مذاکرات انعطاف نشان نداد و خواهان عقب‌نشینی بیشتر ایران از موضع هسته‌ای‌اش شد به صورت قطعی معلوم نیست. هرچند دولت سوسیالیستی فرانسه در دوره‌های قبلی مذاکره نیز انتقادی‌ترین مواضع را داشت. فابیوس در نشست نیویورک نیز تذکر داد که طولانی شدن مذاکرات در حالی که هر روز بر تعداد سانتریفوژ‌های ایران اضافه می‌شود و کارخانه آب سنگین اراک نیز به راه‌اندازی و تولید نزدیک‌تر می‌شود، مشکل‌ساز است.
یووال اشتاینیتز وزیر امور امنیتی اسرائیل شاید قبل از مشخص شدن ناکامی مذاکرات از موضع دولت فرانسه خبر داشت که روز شنبه ۹ نوامبر اعلام کرد: «اسرائیل متحدینی در بین مذاکره‌کنندگان برای پیگیری نگرانی‌هایش دارد.»
البته موضع فرانسه فراتر از دغدغه‌های اسرائیل است ولی نقش این فاکتور را نمی‌توان نادیده گرفت. همچنین بازی پلیس خوب و بد در بین کشور‌های غربی را نیز نمی‌توان کلا بی‌اعتبار دانست.
چشم‌انداز آتی مذاکرات
علی‌رغم ناکامی ژنو ۴، فاصله‌ها در این دور از مذاکرات کم شد و طرفین به نقطه توافق نزدیک شدند. ظریف، کری و اشتون همگی تاکید کردند که اختلافات کم‌تر شده و طرفین به توافق نزدیک شده‌اند. اما لحن سخنان اشتون و ظریف به امیدواری سابق نبود.
در این میان دولت اسرائیل بیشترین حساسیت را نشان داده است. نتانیاهو موافقتنامه احتمالی در ژنو ۴ را “معامله قرن” برای ایران و معامله‌ای بد برای غرب نامید. همچنین اعلام کرد اسرائیل منتظر امریکا نمی‌ماند و در صورت احساس خطر به تنهایی وارد عمل خواهد شد.
گرچه به نظر می‌رسد این موضعگیری تهدیدی بیش نباشد، اما در عین حال تماس تلفنی اوباما با نتانیاهو نشان می‌دهد مخالفت اسرائیل می‌تواند موفقیت در مذاکرات را تحت الشعاع قرار دهد.
معضل کلیدی توافق در نمایش اراده واقعی از سوی حکومت ایران در کنار گذاشتن ماجراجویی هسته‌ای است. توقف غنی‌سازی اورنیوم بیست درصدی پایان بخش نگرانی‌های جامعه جهانی نیست بلکه آغاز آن است.
در واقع مسیر تولید پلوتونیم و یا تزریق اورانیوم غنی‌شده ۵ درصدی به سانتریفوژ‌های پیشرفته مسیر‌های دیگر تولید بالقوه جنگ‌افزار اتمی هستند. تفاهم اعلام شده هسته‌ای زمانی به واقعیت نزدیک می‌شود که جامعه جهانی اطمینان یابد که تعامل حکومت فقط وقفه‌ای بر فعالیت‌های حساس هسته‌ای نیست بلکه از نقطه گسست مذاکرات و شروع دوباره ماجراجویی هسته‌ای دور می‌شود. در عین حال غرب نیز باید امتیازات متناسب ارائه نماید.
البته موضع فرانسه فراتر از دغدغه‌های اسرائیل است ولی نقش این فاکتور را نمی‌توان نادیده گرفت. همچنین بازی پلیس خوب و بد در بین کشور‌های غربی را نیز نمی‌توان کلا بی‌اعتبار دانست.
چشم‌انداز آتی مذاکرات
علی‌رغم ناکامی ژنو ۴، فاصله‌ها در این دور از مذاکرات کم شد و طرفین به نقطه توافق نزدیک شدند. ظریف، کری و اشتون همگی تاکید کردند که اختلافات کم‌تر شده و طرفین به توافق نزدیک شده‌اند. اما لحن سخنان اشتون و ظریف به امیدواری سابق نبود.
در این میان دولت اسرائیل بیشترین حساسیت را نشان داده است. نتانیاهو موافقتنامه احتمالی در ژنو ۴ را “معامله قرن” برای ایران و معامله‌ای بد برای غرب نامید. همچنین اعلام کرد اسرائیل منتظر امریکا نمی‌ماند و در صورت احساس خطر به تنهایی وارد عمل خواهد شد.
گرچه به نظر می‌رسد این موضعگیری تهدیدی بیش نباشد، اما در عین حال تماس تلفنی اوباما با نتانیاهو نشان می‌دهد مخالفت اسرائیل می‌تواند موفقیت در مذاکرات را تحت الشعاع قرار دهد.
معضل کلیدی توافق در نمایش اراده واقعی از سوی حکومت ایران در کنار گذاشتن ماجراجویی هسته‌ای است. توقف غنی‌سازی اورنیوم بیست درصدی پایان بخش نگرانی‌های جامعه جهانی نیست بلکه آغاز آن است.
در واقع مسیر تولید پلوتونیم و یا تزریق اورانیوم غنی‌شده ۵ درصدی به سانتریفوژ‌های پیشرفته مسیر‌های دیگر تولید بالقوه جنگ‌افزار اتمی هستند. تفاهم اعلام شده هسته‌ای زمانی به واقعیت نزدیک می‌شود که جامعه جهانی اطمینان یابد که تعامل حکومت فقط وقفه‌ای بر فعالیت‌های حساس هسته‌ای نیست بلکه از نقطه گسست مذاکرات و شروع دوباره ماجراجویی هسته‌ای دور می‌شود. در عین حال غرب نیز باید امتیازات متناسب ارائه نماید.
