علی رغم انعقاد توافق بین اتحادیه اروپا، روسیه، اوکراین و امریکا هنوز سطح تشنج و درگیری در شرق اوکراین بالا است. روسیه برای اولین بار با دولت موقت اوکراین متن تفاهم نامه را امضا کرد. طبق این تفاهم دور از انتظار قرار شد ناراضیان و جدایی طلبان ساختمان های دولتی را ترک کنند و سلاح های شان را بر روی زمین بگذارند و در عوض در قانون اساسی جدید اوکراین اختیارات بیشتری به مناطق شرقی اوکراین داده شود و قدرت دولت مرکزی کاهش چشمگیری پیدا کند.
اما از ابتدا موفقیت در اجرای توافقنامه فوق با شک و تردید مواجه شد. نخست اوباما نسبت به اراده روسیه اظهار تشکیک کرد. او گفت نسبت به وعده‌های روسیه برای تلاش در جهت کاستن تنش‌ها در اوکراین مشکوک است و از آمادگی آمریکا برای اعمال تحریم های جدید بر علیه روسیه در صورت تداوم تحریک در شرق اوکراین خبر داد.
دنیس پوشیلین رهبر جدایی طلبان شرق اوکراین نیز اعلام کرد معترضان و نیرو های شبه نظامی قرار داد ژنو را قبول ندارند. وی گفت سرگئی لاوروف از طرف جمهوری فدرال روسیه قرار داد یاد شده را امضا کرده است نه از طرف مردم شرق اوکراین. او اعلام کرد دولت موقت اوکراین نا مشروع است و هر وقت آنها ساختمان های دولتی را ترک کردند، آنها نیز اقدام مشابهی انجام خواهند داد. او از طرف جدایی طلبان خواستار شد تا در شرق اوکراین در ۱۱ ماه می قبل از انتخابات ریاست جمهوری همه پرسی برای استقلال برگزار شود.
مسئولان دولت موقت اوکراین نیز خواسته های جدایی طلبان را رد کردند و خواستار اجرای مفاد توافق ژنو شدند. اما آنها در عین حال با دادن وعده های تمرکزدایی سعی می کنند به مطالبات مردم شرق اوکراین توجه نشان دهند.
آرسنی یاتسنیوک و الکساندر تورچینف نخست وزیر و رئیس جمهور موقت اوکراین در پیام مشترک تلویزیونی خود خواستار وحدت ملی شدند و از مردم خواستند تا از دست زدن به خشونت به پرهیزند.آنها اعلام کردند که از تغییر در قانون اساسی حمایت خواهند کرد، قدرت را تمرکززدایی و به شوراهای محلی منتقل می‌کنند و تصمیم‌گیری درباره زبان رسمی نواحی مختلف را به شوراهای آنان واگذار خواهند کرد.
مقامات دولت روسیه نیز واکنش تندی در برابر تردید و تهدید های دولت آمریکا نشان دادند. وزارت خارجه روسیه طی بیانیه ای اعلام کرد از اظهارات مقامات آمریکایی نا امید شدند.
بیانیه فوق تهدید واشنگتن به اعمال تحریم‌های جدید علیه مسکو را “کاملاً غیرقابل قبول” اعلام کرد و مقامات آمریکا را به تلاش برای “تطهیر خشونت‌های صورت‌گرفته از سوی کیف” علیه معترضان استان‌های شرقی متهم کرده است. همچنین دولت موقت اوکراین متهم به ناتوانی در مهار گرایش های راست افراطی و ناسیونالیستی در برخورد با روس تبار ها شده است.
دمیتری پسکوف، سخن‌گوی ولادیمیر پوتین نیز تصریح کرد که تهدید غرب به تحریم های بیشتر تاثیری در تصمیم گیری های روسیه نخواهد داشت. او در برنامه تلویزیونی گفت: “شما نباید رفتاری نسبت به روسیه انجام دهید که انگار روسیه یک دخترمدرسه‌ای بی‌ادب است و می‌توانید برگه‌ای جلوی او بگذارید که رویش هر وقت لازم بود علامت بزنید دخترک تکالیف‌اش را انجام داده است.”
کشته شدن حداقل یک نفر از جدایی طلبان در شهر اسلوینسک سطح تنش ها را افزایش داد. جدایی طلبان مدعی هستند چهار نفر از نیرو های آنها در ایستگاه بازرسی کشته شدند. اما پلیس اوکراین می گوید یک نفر جان باخته و سه نفر دیگر زخمی شدند. وزیر خارجه روسیه با سرزنش دولت موقت اوکراین، این اتفاق را دلیل دیگری بر ناتوانی اوکراین از مهار گرایش های افراطی و بخصوص گروه رایت در حمله به روس تبار ها بشمار آورد. وزارت خارجه روسیه با صدور بیانیه ای اظهار داشت درگیری مسلحانه و کشته شدن افرادی از ساکنان شرق اوکراین نشان داد که بخشی از حکومت کیف تمایلی برای خلع سلاح از گروه های راست افراطی و ناسیونالیست ندارد.
در اردوگاه مقابل رئیس پلیس و دستگاه امنیتی اوکراین دولت روسیه را به طراحی درگیری مرگبار یاد شده متهم ساختند و گفتند روسیه با ایجاد در گیری های خشونت آمیز مصنوعی می خواهد زمینه را برای حضور نیرو های نظامی اش در شرق اوکراین آماده سازد.
بدینترتیب روشن می شود امضای موافقتنامه نه تنها باعث کاهش سطح مناقشه نشده بلکه خود توافقنامه تبدیل به بستری برای درگیری و تنش شده است. تقریبا همه طرف های امضا کننده توافق امیدی به حل مشکلات از طریق پیمان ژنو ندارند. سازمان همکاری منطقه ای و امنیت اروپا ماموریت یافته است تا با حضور در شرق اوکراین فضا را برای اجرای توافق نامه ژنو مساعد سازد. اما علائم و نشانه های موجود چشم انداز مناسبی را برای موفقیت میانجیگری این سازمان ترسیم نمی کند.
آرسنی یاتسنیوک نخست وزیر موقت اوکراین در مصاحبه با ان بی سی از دولت امریکا خواست تا در راستای تعهد غرب به حفظ تمامیت ارضی اوکراین، حمایت بیشتری از اوکراین در برابر روسیه انجام دهد. مصاحبه وی در آستانه سفر جو بایدن به کیف انجام شد. سیاست دولت موقت اوکراین برخورداری بیشتر از کمک های مالی و نظامی امریکا است.
اما سفیر آمریکا در اوکراین تصریح کرد که موازنه قوا و شرایط ژئوپلتیک در منطقه اجازه رویارویی نظامی نمی دهد و از این رو اعلام کرد سیاست آمریکا تاکید بر حل دیپلماتیک است. دولت اوباما قصد رویارویی نظامی و جنگ با روسیه در اوکراین را ندارد. ناتو نیز سیاست مشابهی را دنبال می کند. حداکثر برخورد نظامی انجام مانور های تمرینی در اروپای شرقی است. ناتو قرار است در لهستان و اسلونی به عملیات های نظامی می پردازد. ۱۵۰ سرباز آمریکایی نیز در این عملیات ها شرکت دارند. اما هدف از این اقدامات صرفا ایجاد بازدارندگی در برابر پیشروی ارتش روسیه به شرق اوکراین است.
البته جمهوری خواهان و بخشی از نظامیان آمریکا مخالف سیاست دولت اوباما هستند و معتقدند که آمریکا باید همکاری های نظامی، اطلاعاتی و سیاسی اش را با اوکراین گسترش دهد و برخورد تند تری با روسیه داشته باشد. اما در آینده پیش دیدنی بعید است نظرات آنها در سیاست دولت آمریکا عملی شود.
اما وقایع اخیر در شرق اوکراین نشان داد که دولت موقت این کشور توانایی انجام عملیات های نظامی و اطلاعاتی بر علیه مخالفان و تخلیه نیرو های شبه نظامی از ساختمان های دولتی را ندارد. فضای سیاسی و اجتماعی و پیوند های مردمی در شرق و غرب اوکراین نیز اجازه برخورد خشونت آمیز را نمی دهد.
سیاست دولت موقت اوکراین نیز حل مسالمت آمیز اختلافات است. این دولت هنوز بر اوضاع مسلط نشده و دارای ضعف های مشهود است. گرایش های دست راستی در اوکراین نیز فعالیت های خاص خود را دارند اگر چه دست بالا را در کیف ندارند. وساطت های چهره های غرب گرای که خود از شرق اوکراین برخاسته اند مانند تیموچنکو نیز تا کنون نتوانسته پتانسیلی موثر برای حل مشکلات را نشان دهد.
از اینرو دولت اوکراین با آگاهی از تنگنا ها و چالش های موجود می خواهد مهار روسیه و پایان بخشیدن به تلاش های جدایی طلبانه در شرق اوکراین بر دوش غرب و بخصوص دولت امریکا قرار بگیرد. اما رصد کردن رفتار اروپا و آمریکا آشکار می سازد که تحقق انتظار فوق با احتمال کمی مواجه است.
اما دولت روسیه نیز نشان داده است که می خواهد سیاست مهار اوکراین را گام به گام به گونه ای جلو ببرد که با تحریم های کمر شکن غرب مواجه نشود. پوتین در آخرین اظهارات خود ابراز تعجب کرد که چرا غرب نمی خواهد روابط با روسیه عادی شود. وی از آمادگی روسیه برای بازگشت روابط به شرایط پیش از بحران اوکراین خبر داد. اما غرب تا زمانی که روسیه نیرو های نظامی اش ر ا از مرز های اوکراین دور نسازد و اوضاع در شرق اوکراین رو به آرامش نرود، رفتارش با روسیه را عادی نخواهد ساخت.
غرب پذیرای روسیه ای نیست که در سودای بازسازی نفوذ منطقه ای و جهانی شوروی سابق باشد. از این رو روابط روسیه و غرب بحرانی می ماند. اگر چه بعید است تنش ها به اندازه دوره جنگ سرد بالا بگیرد.
پاشنه آشیل روسیه اقتصاد این کشور است که قدرت تهاجمی آن را با محدودیت مواجه می سازد. اما روسیه تا زمانی که رویکرد معطوف به غرب اوکراین مهار نشود و مرز های غرب به شرق اوکراین گسترش پیدا نکند سیاست های کنونی خود در اوکراین را تغییر نمی دهد. پوتین در ایستادگی در برابر غرب و گسترش حوزه نفوذ منطقه ای روسیه مصر است.
خواست دولت روسیه برای تبدیل اوکراین به حکومتی فدرال بیشتر تلاش برای تبدیل حداقل شرق اوکراین به حوزه نفوذ روسیه است تا عملا پیشروی غرب در منطقه فوق متوقف شده و نوعی دیوار برلین در آنجا استقرار یابد.
دولت موقت عملا خواست تشکیل دولت فدرال را پذیرفته ولی از پذیرش رسمی و اسمی آن تا کنون خود داری ورزیده است. اگر چه اوکراین حکومتی فدرال نبوده اما عملا در مقایسه با روسیه که حکومتی فدرال است تمرکز سیاسی کمتری داشته است. دولت روسیه بیشتر در ظاهر فدرال است و عملا یک نظام تصمیم گیری متمرکز شدیدی بر آن حاکم است و در سال های اخیر اراده پوتین حالت فائقه را دارد.
از اینرو تنش بین روسیه و دولت موقت اوکراین گسترش پیدا می کند و احتمال حضور نیرو های نظامی روسی به بهانه دفاع از حقوق روس تبار ها در شرق اوکراین نیز منتفی نشده است.
