بی‌ثباتی و درگیری‌های خونین در اوکراین رو به گسترش است. روز دوشنبه در درگیری بین جدایی‌طلبان و ارتش اوکراین در شهر اسلوینسک تقریبا ۳۴ نفر کشته شدند. این اتفاق در ادامه کشته شدن نزدیک به ۵۰ نفر در نبرد خونین در شهر اودیسه، فرضیه در غلطیدن قریب الوقوع اوکراین به جنگ داخلی را قوت می‌بخشد.
دولت موقت با تجدید آرایش نظامی و تغییر در تاکتیک‌های امنیتی و تغییر مقامات پلیس محلی در شرق اوکراین می‌خواهد حاکمیت خود را بر کل منطقه اعمال کرده و اقدامات تجزیه‌طلبان را خنثی نماید. توافقنامه ژنو اجرا نشد و آینده اوکراین و برقراری صلح عملا به سرنوشت رویارویی نظامی گره خورده است. تجزیه‌طلبان در جنوب و شرق اوکراین بر شدت فعالیت‌های‌شان افزوده‌اند در حال حاضر عملا شرق اوکراین از کنترل دولت موقت خارج است. در این شرایط تردید وجود دارد انتخابات ریاست جمهوری در موعد مقرر ۲۵ ماه می‌برگزار شود. امنیت و مقدمات لازم برای برگزاری انتخابات در شرق اوکراین وجود ندارد.
روسیه فشار بر اوکراین را ادامه داده و استراتژی‌اش کماکان تضعیف دولت موقت، دور کردن هر چه بیشتر آن از دامنه نفوذ غرب و زمینه‌سازی برای خود مختاری کامل شرق اوکراین است. تا کنون شرایط در مسیر مطلوب روسیه جلو رفته و بدون دخالت نظامی این کشور، شرق اوکراین دچار بی‌ثباتی شده و اتوریته دولت مرکزی اوکراین از دست رفته است.
بر مبنای برخی گزارش‌ها عوامل روسیه در هیات نیرو‌های ناشناس رهبری اعتراضات و نا آرامی‌ها در دونتسک، خارکیف و اسلوینسک و دیگر شهرهای شرق و جنوب اوکراین را بر عهده دارند. اگر وضعیت کنونی در شرق اوکراین ادامه پیدا کرده و مخالفان بتوانند نهادهای دولتی بیشتری را تصرف کنند و نیرو‌های نظامی اوکراین را عقب برانند آنگاه دولت روسیه بدون نیاز به ورود به خاک اوکراین می‌تواند سناریوی شبه جزیره کریمه را تکرار کرده و شرق اوکراین را ضمیمه خود سازد. البته جلوگیری از اعمال تحریم‌های کمرشکن غرب و همچنین موازنه قوای جهانی نیز در خودداری دولت روسیه از حمله به شرق اوکراین موثر هستند.
اما در عین حال نمی‌توان مداخله احتمالی نظامی روسیه در اوکراین را به صورت کلی منتفی دانست. در شرایطی اگر دولت اوکراین بتواند جدایی‌طلبان در شرق اوکراین را در تنگنا قرار داده و شرق و جنوب اوکراین را در کنترل خود در آورد، آنگاه حمله نظامی روسیه محتمل خواهد بود.
در عین حال معلوم نیست روس‌ها حتما خواهان الحاق شرق اوکراین به قلمرو جغرافیایی خود باشند. چه بسا خودمختاری کامل شرق و جنوب اوکراین برای روس‌ها مطلوب‌تر باشد تا مانند ایالت‌های آبخیز و اوستیای جنوبی در قالب منطقه نفوذ روسیه مورد توجه قرار بگیرند.
جدایی‌طلبان اعلام کرده‌اند می‌خواهند یکشنبه ۱۱ می‌همه‌پرسی برای استقلال برگزار نمایند. در حالی که هنوز هیچگونه آمادگی برای این کار مشاهده نمی‌شود. وضعیت در شرق و جنوب اوکراین معلوم نیست. در اودسا تعداد مدافعان اوکراین یکپارچه در راهپیمایی‌ها بیشتر بوده است. رفراندوم اگر در شرایط معمول و منطقی برگزار شود بعید است نتایجی مانند کریمه تکرار شود. ممکن است در برخی از شهرهای منطقه شرق اوکراین استقلال و الحاق به روسیه رای بیاورد اما در کلیت منطقه خود مختاری و ساختار فدرال حکمرانی بیشتر طرفدار دارد.
اقدامات تنبیهی آمریکا و اروپا تا کنون نتوانسته نا آرامی‌ها در شرق اوکراین را خاتمه داده و حمایت روسیه از آنها را متوقف نماید. تنها توانسته است جلوی پیشروی روسیه را بگیرد. ملاحظات امنیتی و تجاری در غرب به گونه‌ای است که امکان متوقف کردن کامل روسیه را ندارند و تنها می‌توانند از دامنه تهاجم روسیه کم نمایند.
اما با توجه به روند قضایا دولت اوکراین برای جلوگیری از جنگ داخلی در اوکراین و برقراری حاکمیت خود بر نقاط شرقی و جنوبی با چالش‌های زیر مواجه است.
• سپر انسانی
یکی از مهم‌ترین موانع ارتش اوکراین برای انجام عملیات، شهروندان ساکن در شرق اوکراین هستند. غیر نظامیان بین ارتش و شورشی‌ها حائل می‌شوند. جدایی‌طلب‌ها و مخالفان مسلح نیز خود را در بین مردم عادی مخفی می‌سازند و عملیات‌های خود را با بهره گیری از سپر انسانی سازماندهی می‌نمایند. از سوی دیگر مردم عادی نگران اعمال خشونت گسترده هستند و از ارتش می خواهند که دست به اقدام مسلحانه نزند. این وضعیت عملا از کارائی ارتش کاسته است.
• تزلزل و ریزش در پلیس و نیرو‌های امنیتی
از ابتدای بروز نا آرامی‌ها در شرق اوکراین بخشی از نیرو‌های محلی پلیس و امنیتی با جدایی‌طلبان و مدافعان روسیه همکاری کرده اند. برخی رسما به آنها پیوسته و برخی دیگر نیز به صورت پنهانی همکاری دارند. این مساله باعث شده تا عملا توان امنیتی دولت موقت کاهش یابد. آنها به سیستم امنیتی و انتظامی در شرق اوکراین اطمینان ندارند. استفاده از نیرو‌های غرب اوکراین نیز ریسک افزایش تنش بین شرق و غرب را در پی دارد.
• ریسک خشونت
وضعیت در شرق و جنوب اوکراین و نوع مواجهه جدایی‌طلبان و روس‌گرا‌ها به گونه‌ای است که دخالت ارتش منجر به استفاده گسترده از خشونت و تلفات انسانی بالا می‌شود. این مساله دردسر بزرگی برای دولت موقت اوکراین است. کشته شدن ده‌ها نفر در درگیری‌های اخیر اوضاع را بحرانی ساخته است. دولت اوکراین اگر به سمت کشتن بیشتر مخالفان مسلح برود و عملیات نظامی با استفاده از سلاح‌های سنگین را بدون اعتنا به تلفات انسانی گسترش دهد آنگاه افزایش تعداد کشته شدگان چه نظامی و غیر نظامی بحران مشروعیت برای دولت موقت اوکراین ایجاد می‌کند که خود در اعتراض به کشتار مخالفان توسط دولت قبلی سرکار آمده است. همچنین این اتفاق باعث افزایش حمایت ساکنان شرق اوکراین از جدایی‌طلبان می‌شود و همچنین باعث تشویق روسیه به دخالت نظامی می‌گردد. بنابراین هزینه‌های استفاده گسترده از عملیات نظامی توسط ارتش اوکراین بالا است.
• بحران اعتماد
اغلب ساکنان شرق اوکراین تصور خوبی نسبت به دولت موقت و ساکنان کیف ندارند. آنها می‌پندارند دولت در اختیار گرایش‌های ضد روسی است که می‌خواهد اوکراین را در جهت منافع بخش غربی و مدافع اروپا اداره نماید. این مساله فضا را به لحاظ روانی برای فعالیت جدایی‌طلب‌ها مساعد نموده است. تلاش‌های مختلف کارگزاران دولت اوکراین و کیف نشینان در اقناع و بر طرف کردن نگرانی‌های آنها تا کنون موثر نبوده است.
• ناکارآمدی دولت
رصد کردن عملکرد چند ماهه دولت موقت اوکراین روشن کننده شعف و ناتوانی مشهود این دولت است. علی رغم اینکه کارگزاران دولت جدید افرادی با تجربه هستند اما هنوز نتوانسته اند بر اوضاع مسلط شوند. عملکرد دولت در برقراری نظم در شرق و جنوب اوکراین با نا کارآمدی بسیار همراه بوده است. در چندین مورد عملیات دولت به شکست انجامیده و مسئولان نیز به ناکامی اذعان کرده اند. در چارچوب بضاعت و توانمندی دولت موقت غلبه بر نا آرامی‌ها بعید به نظر می‌رسد. دولت نیازمند تجدید نظر و تقویت برنامه‌های امنیتی و سیاسی خود است.
دولت موقت اگر نتواند بر این چالش‌ها غلبه نموده و راه حل هایی برای عبور موفقیت آمیز از آنها پیدا کند آنگاه گسترش جنگ داخلی در اوکراین اجتناب ناپذیر خواهد شد. در این شرایط شرق اوکراین می‌تواند بدون حضور نظامی روسیه به سمت استقلال حرکت نماید. زمان برای دولت موقت اوکراین بسیار حساس و تعیین کننده است. تنها با آسیب شناسی و اتخاذ تدابیر درست و کاربست عوامل تغییر دهنده بازی، دولت موقت می‌تواند امیدوار به حفظ تمامیت ارضی اوکراین باشد.
