پنجمین دور مذاکرات اتمی در وین بدون نتیجه مشخص و دستاورد ملموسی به پایان رسید. علی رغم ۵ روز گفتگوی فشرده و سنگین ولی در نهایت متن پیشنویس توافقنامه جامع تدوین نشد. فقط بخشی از مقدمه تدوین گشت . البته ایران و ۱+۵ هیچکدام گزارش رسمی از مفاد مذاکرات ارائه ندادند. مطابق اظهارات جواد ظریف در مصاحبه مطبوعاتی با خبرنگاران ایرانی ،توافقی بر سر موارد اساسی ایجاد نشده است. همچنین هنوز متن مشترکی وجود ندارد. نگارش مقدمه به سختی شروع شده وبا کندی جلو رفته است. دو طرف بر سر محتوی و شکل توافقنامه فاصله زیادی دارند.
از همان روز اول مذاکرات گزارش ها از سوی دیپلمات های حاضر در مذاکرات حاکی از سختی و کندی مذاکرات و وجود اختلافات بسیار بود. در قیاس با دور های قبل شروع نگارش متن توافقنامه و مشخص کردن نقاط اختلاف و مشترک بر روی کاغذ اقدامی رو به جلو محسوب می شود اما این ظرفیت را ندارد تا به توافق جامع در پایان موعد اقدام مشترک شش ماهه ژنو منتهی شود.
طول کشیدن بیشتر این دوره مذاکرات نسبت به قبل نشان می دهد که دو طرف تمایل و اراده برای رسیدن به اصل توافق را دارند اما فاصله مواضع و نقطه نظرات تا حدی زیاد است که اجازه پیشروی مذاکرات و تدوین چارچوب و محتوی توافقنامه جامع را نمی دهد.
اهمیت این موضوع زمانی بیشتر درک می شود که پیش از مذاکرات ، جواد ظریف و کاترین اشتون گفتگو های دو روزه در استانبول داشتند. تیم های کارشناسی ایران و ۱+۵ در حاشیه نشست شورای حکام آژانس اتمی بین المللیی چندین جلسه مشترک برگزار کردند و در نهایت هیات ایرانی به ریاست عباس عراقچی با هیات های نمایندگی آمریکا ، روسیه ، فرانسه و آلمان در وین و تهران به صورت جداگانه دیدار و مذاکره فشرده داشت. علی رغم همه این تمهدیدات روند مذاکرات در وین ۵ بشدت کند بود و نشان داد اختلافات عمیق است.
مقامات ایرانی دولتمردان غربی و بخصوص آمریکا را متهم می سازند که با زیاده خواهی و در نظر گرفتن واقعیت ها پیشرفت مذاکرات را در بن بست گرفتار کرده اند. از دید آنها دولت های غربی به دنبال تضییع حقوق هسته ای ایران هستند. در این دور از مذاکرات اشاره به رعایت خطوط قرمز رهبری در موضع گیری های غیر رسمی مذاکره کنندگان ایرانی برجسته تر بود.
اما در اردوگاه مقابل مقامات ایرانی متهم می شوند که اراده جدی ندارند و هنوز برای اتخاذ تصمیمات سخت آماده نشده اند. وندی شرمن بعد از مذاکرات تشکیک کرد که هنوز معلوم نیست مقامات تهران اراده کافی برای رفع نگرانی جامعه جهانی نسبت به مقاصد غیر صلح آمیز هسته ای داشته باشند.
اظهارات فوق نشانگر فاصله زیاد بین مواضع دو طرف است. آنگونه که جواد ظریف گفته است ۱+۵ موضع یکسانی دارد و مواضعش با دیدگاه های آمریکا هماهنگ است که به نظر وی تند ترین موضع است.
از این رو بر خلاف تصورات حکومت ایران و تیم مذاکره کننده سرمایه گذاری در خصوص ایجاد شکاف در ۱+۵ و حساب بر روی موضع گیری متفاوت روس ها بعد از بحران اوکراین نتیجه نداده است.
اگر چه اخبار دقیق و مستندی از نقاط اصطکاک در مذاکرات وجود ندارد اما بر اساس شنیده ها می توان گمانه زنی کرد تقریبا در تمامی موضوعات اصلی اختلاف نظر جدی وجود دارد. مهمترین مسائل ابعاد ، اندازه ،کیفیت و نوع غنی سازی اورانیوم و چگونگی برداشته شدن کامل تحریم ها است. در عین حال نگرانی غرب از کوتاه بودن نقطه گریز هسته ای ایران نیز مذاکرات را پیچیده کرده است.
نهاد های اطلاعاتی امریکا و دیگر کشور های غربی فرصت ایران برای رسیدن به قابلیت فنی ساخت بمب هسته ای را بین شش ماه تا یکسال تخمین می زنند. موسسه علم و امنیت بین الملل که به کنگره آمریکا مشاوره می دهد مدت زمان فوق را سه ماه برآورده کرده است که به نظر می رسد از واقعیت دور باشد.
اما سایه بحث کوتاه بودن نقطه گریز چنان بر مذاکرات سنگین است که برای نخستین بار مسئولان هسته ای ایران به واکنش در این خصوص پرداختند وبا انتشار گزارشی کارشناسی کوشیدند ثابت کنند که ایران برای دستیابی به غنی سازی ۹۰ درصد با نرخ رشد فعلی به سه سال وقت نیاز دارد و همچنین مسئله ساخت کلاهک و انتقال سوخت هسته ای نیز باید حل شود.
مجموعه این مسائل نوعی بی اعتمادی را ایجاد کرده است. طبق شنیده ها ایران خواهان نزدیک شدن تعداد سانتریفوژ ها به عدد پنجاه هزار تایی است که چند ماه پیش از سوی صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی بیان شد. اما غرب تعداد قابل قبول سانتریفوژ را در حد دو تا چهار هزار عدد می داند.
مسائل اراک ، محدودیت در فعالیت های تحقیق و توسعه ، برنامه موشکی ، تعیین تکلیف ابعاد نظامی احتمالی نیز حل نشده باقی مانده اند. آمریکا نیز تا کنون آمادگی برای پاسخ به توقع ایران بر برداشته شدن به یک باره تحریم ها بر مبنای توافق جامع را رد کرده و در عوض بر فرایند تدریجی اصرار نموده است.
در واقع رویارویی ایران و غرب بازتابی از نگاه حداقلی و حداکثری به توافقنامه موقت ژنو است . از دید غرب و بخصوص آمریکا مفاد اقدام مشترک ژنو کف امتیازات و نقطه شروع آن است. اما از دید ایران بر عکس سقف امتیازات اعطائی است. بعد از فعال شدن دوباره رهبری و تجدید نظر تاکتیکی وی در نرمش قهرمانانه حوزه انعطاف و مانور مذاکره کنندگان هسته ای محدود شده است. م
قامات ایران در هفته های گذشته پالس های متعددی صادر کردند که از مواضع کنونی عقب نمی نشینند و امتیاز بیشتری به غرب نخواهند داد. سخنان روحانی در سالگرد ۲۴ خرداد و مقاله ظریف در روزنامه واشنگتن پست نقاط مهم این موضع گیری ها بود. ظریف در مقاله اش از غرب خواست تا به خواسته های دولت تن داده و انعطاف نشان دهد تا شرایط به سمت بدتر نشدن نرود. ظریف به گونه ای تصویر پردازی کرده بود که پافشاری آمریکا بر محدود کردن برنامه هسته ای حکومت منجر به پیشروی برنامه هسته ای و روی کار امدن دولت احمدی نژاد شد و اینک هشدار داده بود که غرب رفتار مشابهی انجام ندهد.
البته ادعاهای ظریف با مواضع روحانی در تعارض است که بار ها توافق تهران و فرانسه را بستر مناسبی برای توسعه زیر ساخت هسته ای حکومت و افزایش تعداد سانتریفوژها اعلام کرده است. همچنین در سال ۱۳۸۴ موضوع هسته ای بر خلاف سال۱۳۹۲ در تصمیم انتخاباتی تاثیری نداشت .
اکنون رفتار مذاکره کنندگان هسته ای ایران با دوره توافق موقت تغییر کرده و با پا فشاری بر مواضع و کاهش نرمش به سمت رویکرد سعید جلیلی نزدیک تر شده است. روحانی و ظریف تلویحا هشدار دادند که اگر مذاکرات تا اول مرداد به نتیجه نرسد آنگاه بخش هایی از توافق تغییر خواهد کرد. عراقچی متذکر شد که امکان دارد دوباره ایران به غنی سازی بیست درصد بپردازد.
رصد کردن مواضع روحانی نیز نشان می دهد او می پندارد حتی در صورت به هم خوردن مذاکرات اوضاع به گذشته بر نمی گردد و فشار تحریم ها به مانند قبل نخواهد بود.
آمریکا و اروپا نیز بر سخت گیری خود افزوده اند و مدت زمان زیادی را برای عادی سازی فعالیت های هسته ای ایران در جامعه جهانی در نظر گرفته اند. غرب با تمدید مذاکرات مخالفتی ندارد اما می خواهد چارچوب زمانی افزایش موعد زمانی چند هفته بیشتر طول نکشد. حکومت با گذشت زمان مشکل ندارد ولی اولویتش نیست. از نوع موضعگیری های رهبری می توان دریافت وی نمی خواهد مذاکرات متوقف شود و در عین حال با کشدار شدن آن نیز به شرط اینکه تحریم ها کمر شکن جدید تصویب نگردد ، مشکلی ندارد .
دولت امریکا تحت فشار کنگره و سنا نمی تواند امتیازاتی بیشتر از اقدام مشترک ژنو بدهد. ضمنا سیاستگزاران امریکایی فکر می کنند که در صورت شکست مذاکرات قابلیت اعمال مجدد تحریم و بازگشت پذیری آنها را دارند
دولت روحانی و اوباما هر یک تمایل دارند زود تر به توافق جامع برسند و نسبت به تبعات منفی شکست مذاکرات بر سرنوشت دولت های متبوع شان آگاه هستند. اما تفاوت خواسته ها و موازنه قوا در هر دو کشور آنقدر حساس است که نفس مذاکرات را گرفته است.
علی رغم اینکه وین ۵ امید ها و انتظارات به نسبت به دستیابی به توافق جامع در موعد شش ماهه را کاهش داد اما این احتمال هنوز وجود دارد. الزاماتی خارج از مسائل فی مابین ایران و آمریکا می تواند دو کشور را به سمت مصالحه موقت سوق دهد.
دور بعدی مذاکرات تعیین کننده است . اگر چشم انداز امیدوار کننده ای در آغاز مذاکرات بوجود بیاید آنگاه ممکن است مذاکرات به صورت پیوسته تا ضرب الاجل اول مرداد ادامه یافته و به نتیجه برسد. اما در غیر این صورت فضا به سمت ارائه راهکار های موقتی برای تداوم مذاکرات می رود. به نظر می رسد محتوی سند اقدام مشترک شش ماهه ژنو با تغییراتی در دوره جدید موقتی مواجه شود. اما بعید است رشته مذاکرات به صورت کامل گسسته شود.
