با گذشت نزدیک به سه هفته از بحران جدید عراق و قدرت گرفتن داعش به نظر می‌رسد سخن مسعود بارزانی در حال تحقق است که عراق وارد فصل جدیدی شده است. ساختار و شرایطی که بعد از خروج نیرو‌های نظامی آمریکا تا برگزاری سومین دوره انتخابات پارلمانی عراق شکل گرفته بود در حال تغییر است. اوضاع بحران انسانی در عراق بسیار وخیم است. طبق گزارش سازمان ملل در ماه گذشته تعداد کشته شدگان به ۱۰۷۵ نفر رسیده است و بیش از هفتاد درصد آن افراد غیر نظامی بوده‌اند.
یورش داعش به عراق دور جدید از نزاع‌های نفرت انگیز فرقه‌ای را دامن زده است. مردم عراق اعم از شیعه و سنی قربانی اعمال افراطی و غیر انسانی دو طرف درگیری شده‌اند. علاوه برارتکاب جنایت علیه بشریت توسط داعش، برخی از شبه نظامیان شیعی نیز برخورد مشابهی را با مردم سنی عراق انجام می‌دهند.
روند تحولات و چشم انداز تیره پیش روی عراق نشان می‌دهد که بحران فوق زمان‌بر خواهد شد و مانند درگیری‌های گذشته داعش با دولت عراق حالت تهاجم موردی و موقت را ندارد. در واقع داعش بر موج نارضایتی گسترده سنی‌های عراق از دولت مالکی و همچنین تنش‌های داخلی در عرصه سیاسی عراق سوار شده است. حال با این توضیحات سناریو‌های محتمل در آینده عراق به صورت خلاصه تشریح می‌شود.
تداوم نخست وزیری مالکی
در این حالت مالکی می‌تواند تهدید داعش و سقوط دولت مرکزی در عراق را تبدیل به فرصت برای تداوم نخست وزیری خود نماید. اگر چه ائتلاف قانون به رهبری وی توانست در انتخابات پارلمانی عراق برنده شود ولی برای حفظ نخست وزیری نیاز به همراهی دیگر بلوک‌های شیعه و یا کرد‌ها را داشت. در این سناریو وی می‌تواند موفق به تثبیت نخست وزیری خود شده و در سایه حمایت‌های نظامی و سیاسی دولت های آمریکا و ایران داعش و نیرو‌های حامی آن را عقب براند. تحقق قطعی این سناریو محل تردید است اما احتمال آن وجود دارد. مجلس اعلای عراق و گروه مقتدی صدر خواهان کناره گیری مالکی هستند و یا حداکثر ابقاء وی را تا فروکش کردن بحران می‌پذیرند. اما مالکی در صورت انتخاب مجدد نمی‌تواند طرح قبلی خود مبنی بر تشکیل دولت حزب برنده را عملی سازد.
جنگ فرسایشی
در این حالت بحران موجود ادامه پیدا کرده و مانند سوریه داعش بخش‌هایی از خاک عراق را در کنترل خود برای مدت نا‌معلومی نگاه می‌دارد. در این سناریو داعش می‌تواند عملا کشور جدیدی با ترکیبی از خاک عراق و سوریه تشکیل دهد و برآن حکومت کند. دو طرف نخواهند توانست همدیگر را شکست بدهند. داعش نمی‌تواند به بغداد پیشروی نماید و ارتش عراق نیز نمی‌تواند کنترل بر موصل را باز ستاند.
جنگ داخلی تمام عیار
در این سناریو بحران عراق به جنگ فرقه‌ای تمام عیار بین سنی‌ها و شیعیان ارتقاء پیدا می‌کند و عملا به نبردی دراز مدت تبدیل شده و تبعات آن کل جهان اسلام و منطقه خاور میانه را در بر می‌گیرد.
تشکیل دولت فراگیر
در این حالت مالکی از نخست وزیری کنار رفته و فرد دیگری که مورد پذیرش اکثر جریان‌های سیاسی عراق است و رویکرد میانه رو دارد و تکثر گرایی در دولت را می‌پذیرد دولت جدید را تشکیل می‌دهد. این سناریو با جلب نظر مثبت رهبران شاخص سنی و ایجاد هم‌گرایی و وحدت در داخل عراق و منطقه موجب بازسازی همبستگی ملی شده و مشابه سال ۲۰۰۷ دوباره قبائل سنی در همکاری با ارتش عراق نیرو‌های داعش را به بیرون از مرز‌های عراق و یا مخفی شدن عقب می‌رانند.
تجزیه عراق
در عین حال این امکان وجود دارد که عراق به سه بخش شیعه، سنی و کردستان مستقل تجزیه گردد. تسخیر کرکوک توسط دولت اقلیم خود مختار کردستان و همچنین مواضعی که مسعود بارزانی اتخاذ کرده است این احتمال را قوت بخشیده که کرد‌ها در صدد اعلام استقلال و تشکیل دولت مستقل هستند. نیروهایی از سنی‌های عراق که با داعش همکاری دارند نیز رسما مطالبه جدایی و یا خود مختاری دارند.
در شرایطی ممکن است عملا عراق به سه بخش تجزیه شده و نقشه جغرافیایی و ژئوپلتیک خاور میانه تغییر پیدا کند. دشوار به نظر می‌رسد که کرد‌ها کرکوک را به دولت مرکزی برگردانند. در این سناریو موازنه قوا عملا می‌تواند تمامیت ارضی عراق را از بین ببرد. در حال حاضر خواست قدرت‌های برتر دنیا و همچنین منطقه مخالفت با چنین اتفاقی بر اساس یک توافق رسمی است. اما ممکن است فضا به سمتی برود که گریزی از این مساله نباشد. این سناریو در مرحله کنونی قطعی نیست و ممکن است به وقوع نپیوندد.
هر کدام از این سناریو‌ها امکان وقوع دارند. وضعیت کنونی در عراق پیچیده است و پیش‌بینی در خصوص فرجام تحولات اگر ناشدنی نباشد کار بسیار دشواری است. آن‌چه با قطعیت می‌توان گفت این است که عراق وارد فصل جدیدی شده است که پیامد‌های جهانی و منطقه‌ای دارد.
