حسن روحانی در هفته گذشته موضع گیری‌های متفاوتی در خصوص پرونده هسته‌ای اتخاذ کرد. اظهارات وی در سفر به استان چهار محال بختیاری نشان از چرخش دیدگاه‌های هسته‌ای وی و نزدیک به شدن به رویکرد خامنه‌ای داشت. محور اصلی صحبت وی تاکید بر تمایز نرمش قهرمانانه با تسلیم در برابر قدرت‌های بزرگ بود. رمز گشایی از این عبارت که وام گرفته از سخنان خامنه‌ای است، دور شدن از رویکرد تعاملی و ایستادگی بر مواضع یکجانبه در مذاکرات پیشرو است.
به عبارت دیگر روحانی همراهی خود با چارچوب سخت گیرانه‌ای را نشان داد که خامنه‌ای برای مذاکره کنندگان ترسیم کرده و حوزه مانور و توان چانه زنی آنها را محدود نموده است. همچنین رویکرد و ادبیاتی که روحانی برای غرب به کار برد، متناسب با راهبرد تقابلی بود و در چارچوب سرمشق آشتی جویی و مصالحه با غرب نمی‌گنجد.
برای درک بهتر فاصله گرفتن روحانی با مواضع پیشین خود ذکر بخش‌هایی از سخنانش در سفر یاد شده روشنگر است. در ادامه برخی از نکات مهم و مرتبط با بحث ذکر می‌گردد.
• «در سیاست خارجی شما دیدید که دولت در برابر تصرف ظالمانه اموال مردم را که قدرت‌های بزرگ مسدود کرده بودند، تقریبا هفت میلیارد دلار از چنگ آنها به در آورده است.»
• «همانطور که رهبری فرمودند؛ نرمش ذلیلانه ممنوع است؛ تسلیم در برابر قدرت‌های بزرگ ممنوع است.»
• «ما همه تخم مرغ هایمان را در سیاست خارجی و یا رونق اقتصادی در یک سبد نگذاشته‌ایم.»
• «اگر در برابر آنهایی که می‌خواهند در امور داخلی کشورها مداخله کنند سر تسلیم فرود نیاوریم و راه انقلاب را ادامه دهیم به ایثارگران و شهدا احترام گذاشته‌ایم.»
• «ایران بزرگترین قدرت منطقه‌ای است که به عراق، سوریه و لبنان در مبارزه با تروریسم و به ملت فلسطین در برابر صهیونیسم جنایتکار، کمک می‌کند.»
• «تردیدی نیست که فرهنگ، بالاترین است و انگیزه یک ملت برای ایستادگی، بالاترین قدرت است اما باید قدرت مادی خود را نیز افزایش دهیم.»
• «دولت به اقدامات و تلاش‌های خویش در زمینه سیاست خارجی، مسئله هسته ای، مسئله تحریم، کمک به ملت‌های منطقه در برابر تروریسم، کمک به مظلومین منطقه در مقابل آدم کش‌ها با همراهی مردم ادامه خواهد داد.»
• تعریف ما از اقتصاد مقاومتی این است که در اقتصاد به نقطه‌ای برسیم که دیگران نتوانند به راحتی ما را اذیت کنند و همچنین دشمن نتواند به راحتی ما را تحریم کند.
• اقتصاد مقاومتی برای این است که هیچ ابرقدرتی هوس تحریم به سرش نزند و این کار شدنی است.
• همانطور که رهبری فرمودند با نرمش قدرتمندانه، قهرمانانه، مدبرانه و حکیمانه، ما مشکلات را در بخش سیاست خارجی رفع خواهیم کرد.
اما بخش‌هایی دیگر از سخنان وی وجود دارد که با موارد قبلی در تعارض است. نمونه‌هایی از آنها بشرح زیر هستند :
• اکنون هیچ کشوری نیست که نسبت به اینکه ایران غنی سازی داشته باشد تردیدی داشته باشد. آمریکا هم تردید ندارد.
• همه قبول دارند که بعد از یک دوره کوتاهی ایران مثل همه کشورهای عضو ان پی تی، غنی سازی خواهد کرد و این پیروزی بزرگ ملت ایران است.
• اقتصاد نمی‌تواند از سیاست خارجی جدا باشد،ما نیاز به تعامل داریم و بخش‌های اقتصادی هم باید با یکدیگر تعامل کنند.
• مگر می‌شود اقتصاد شکوفا و فعال باشد و همزمان منزوی و محصور باشد.
• دولت جمهوری اسلامی ایران همه تلاش خود را به کار خواهد بست تا شرایط تعامل اقتصادی با دنیا مهیا شود.
اما سخنان روحانی در جمع سفرا و کلمات تندی که بر علیه اصول‌گرایان افراطی و مخالفان مصالحه اتمی ایراد کرد، سمت و سویی کاملا متفاوتی داشت. حرف‌های او و بخصوص تاکید وی بر مذاکره هراسی به صورت تلویحی خامنه‌ای را نیز خطاب قرار می‌داد. البته او با تاکید بر اراده دولت برای جلوگیری از توهین به رهبری سعی کرد از بار حمله بکاهد اما توهین نکردن جلوی انتقاد و بیان دیدگاه مخالف خامنه‌ای را نمی گیرد. بخش‌های مهم حرف‌های روحانی در جمه سفرا عبارت بودند از:
«آنها که به ناروا ایران‌هراسی و شیعه‌هراسی و اسلام‌هراسی را مطرح می‌کنند و از طرف دیگر در داخل هم یک عده تعامل‌هراسی را مطرح می‌کنند، باید بدانند که ایران سراسر صلح و پرهیز از جنگ و مداخله در امور دیگران است؛ اسلام سراسرش هدایت و شیعه همه‌اش اخلاق و کرامت انسانی است.»
«عده‌ای در داخل تعامل‌هراسی می‌کنند و می‌گویند چرا به یک خارجی نزدیک شدید؟ می‌گویند خارجی‌ها الکتریسته خطرناکی دارند، به آنها نزدیک نشوید! یک آقایی می‌گوید هر موقع با خارجی‌ها مذاکره کردیم دچار شکست شدیم. این همه امام و رهبری فریاد زدند خودباوری و اعتماد به نفس؛ این است اعتماد به نفس افرادی که تعامل‌هراسی می‌کنند.»
«ما در منطق کم نمی‌آوریم؛ ما دیپلمات‌های مجربی داریم. امروز در رأس وزارت امور خارجه افرادی هستند که جزو برترین دیپلمات‌های جهانی هستند و نه فقط منطقه؛ از بس بعضی‌ها هراسان زندگی می‌کنند و چون خودشان اعتماد به نفس ندارد، دیگران را هم این چنین می‌بینند لذا چند مورد از مذاکرات خود را در کتاب هسته‌ای آوردم تا این ترسوها بخوانند. یک عده شعار می‌دهند ولی بزدل سیاسی‌اند؛ هر وقت می‌خواهد مذاکره شود یک عده می‌گویند داریم می‌لرزیم؛ خوب به جهنم، بروید یک جای گرم پیدا کنید.»
«تعامل‌هراسی و مذاکره‌هراسی و مفاهمه‌هراسی غلط است؛ حتی نرمش قهرمانانه هراسی غلط است»
«ما دنبال برد – باخت نیستیم. چون برد – باخت، ثابت و باقی نمی‌ماند؛ آن که می‌ماند و پایه‌ای برای حرکت بعد می‌شود برد – برد است. در بحث هسته‌ای نیز بنای ما برد – برد است. دنیا بفمهد که هیچ عجله‌ای نداریم، در عین حال تاخیر را هم به نفع کسی نمی‌دانیم.»
«ما بر مبنای عقل و شرع و فتوای رهبری عزیز، دنبال سلاح هسته‌ای نبوده و نیستیم و دنیا بداند ما با جدیت دنبال مذاکره و حل مسایل هستیم و همه بدانند که مذاکره را برای مذاکره نمی‌پذیریم.دنیا بداند اراده جدی برای حل و فصل مسایل داریم اما به هیچ عنوان از حقوق مسلم ملت ایران عقب‌نشینی نخواهیم کرد.»
«این دولت، دولتی نیست که بخواهد از حقوق مسلم ملت عقب‌نشینی کند. این دولت بهترین و بالاترین پشتیبانی مردمی و ملی را پشت سر خود دارد و بهترین شرایط را برای تعامل با سایر قوا داراست و امروز سه قوه در کنار هم هستیم و همگی در کنار هدایت‌های رهبری عزیز یک ید واحده هستیم، به هیچ کس اجازه نمی‌دهیم بین قوا اختلاف ایجاد کرده و خدای ناکرده به رهبری معظم انقلاب توهین کند.»
تعارضات و نا هماهنگی‌های فوق نشان می‌دهد روحانی بین نظرات و اقدامات عملی روحانی فاصله وحود دارد. او صرفا با رویکرد عمل‌گرا در چارچوب موازنه قوای داخل، اتفاقاتی که در جهان می‌افتد و ظرفیت‌ها و یا بن بست‌هایی که در مذاکره با غرب ایجاد می‌شود، سیاست‌هایش را تنظیم می‌کند. چنین سمت گیری باعث می‌شود برخورد‌های وی در سیاست خارجی حالت نوسانی پیدا کرده و ظرفیت پایداری را ایجاد نکند.
اما سخنان اخیر او تایید کننده این فرضیه است که دیدگاه او در سیاست خارجی و نگاه به جهان به لحاظ راهبردی با خامنه‌ای تفاوت زیادی ندارد و اختلافات در حوزه مسائل تاکتیکی، شیوه‌های برخورد و مصلحت سنجی‌ها است. البته نگاه وی به جهان با خامنه‌ای متفاوت است.
سخنان روحانی در شهر کرد با نظراتی که وی در دوران تبلیغات انتخاباتی و همچنین اوایل ریاست جمهوری اش طرح کرد تفاوت‌های چشمگیری دارد. او به گفتمان رقیب نزدیک شده و حملات و انتقادات اصول‌گرایان افراطی باعث شده تا دستکم ادبیات روحانی در خصوص غرب و مذاکرات هسته‌ای به آنها نزدیک شود. البته کماکان برخو.رد تقابلی محکم با آنها را حفظ کرده است.
روحانی در ابتدای ورود به ساختمان پاستور حل مشکلات اقتصادی را تنها در آشتی با دنیا و تعامل با غرب قابل حل ارزیابی می‌نمود. اما اینک از اقتصادی مقاومتی به معنای افزایش توانایی مدیریت اقتصادی در شرایط انزوا و تقابل با غرب سخن می‌گوید و در این مسیر قدم بر می‌دارد.
حال باید دید دور جدید مذاکرات در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل که در سطح وزراء قرار است برگزار شود، به کجا خواهد انجامید. اما سخنان روحانی تردید‌ها نسبت به موفقیت مذاکرات را افزایش داد. بار اصلی این دور از مذاکرات بر دوش ایران و آمریکا است. گفتگو‌های بین هیات‌های نمایندگی ایران و آمریکا در ژنو روشن می‌سازد دولت روحانی و اوباما هر کدام منافع بزرگ و مهمی در به فرجام رسیدن مذاکرات دارند.اما فاصله زیاد بین مواضع و پیچیدگی توافقات و بخصوص ابعاد فنی و تفصیلی باعث دشواری و کشدار شدن گفتگو‌ها شده است. عوامل خارجی و غیر هسته‌ای نیز به نوبه خود روند مذاکرات را پیچیده تر کرده است.
