آب و منابع آبی همیشه موضوعی مهم در جهان و به‌ویژه نقاط کم آبی آن مانند خاورمیانه بوده است. اما افزایش مصرف جهانی، تغییرات جوی و دستکاری‌های انسان در محیط زیست و رشد سریع فناوری‌ها، اهمیت آب و پیدا کردن راه حل برای درمان بحران کم آبی را بیش از پیش ضرورت بخشیده است. در حال حاضر علاوه بر تهدید کمبود سرانه آب در سال‌های آینده، منازعه‌ها و تنش‌ها بر سر دستیابی به منابع آب در نقاطی که محدودیت وجود دارد، ابعاد امنیتی ویژه‌ای به مسائل مربوط به آب در سپهر جهانی بخشیده است.
متخصصان امور امنیتی معتقد هستند در آینده‌ای نه چندان دور تنش‌ها، درگیریهای ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی بر سر مساله آب به سطح بالاتری ارتقاء پیدا می‌کند و موجب جنگ‌های گسترده‌ای خواهد شد. در نیم قرن گذشته ۳۷ مورد خشونت بین کشورها بر سر آب گزارش شده است که همه آنها به جز ۷ مورد مربوط به منطقه خاورمیانه بوده است. بر پایه‌ی اعلام نتایج مطالعات سازمان ملل متحد، کمبود آب، بحرانی حاد در سراسر خاورمیانه است. خاور دور نیز مانند چین و هند اختلافات جدی بر سر آب دارند. شکایت اصلی بین کشورها بر سر پروژه‌های تامین آب و انرژی است که تبعات منفی گسترده‌ای بر روی کشاورزی، اکو سیستم و وضعیت مدیریت نیازهای آبی در کشور مجاور پدید می‌آورند.
اصطلاح «تروریسم آبی» در سال‌های پیش رواج یافته است. تروریسم آبی به اقداماتی گفته می‌شود که ساخت نیروگاه آبی و یا احداث سد در کشوری منجر به از بین رفتن زمین‌های کشاورزی و یا محدودیت عرضه آب شیرین در کشور همسایه می‌شود. در اصل تامین نیازهای صنعتی، توسعه‌ای و مصرفی در یک کشور به بهای آسیب‌های جدی و جبران ناپذیر به کشور دیگر تمام می‌شود.
تداوم این وضعیت در غیاب وجود ساز و کاری که بتواند منافع کشورهای هم‌جوار را در سیاست‌های آبی به صورت توامان بر قرار سازد و جلوی حالت عدم تعادل و یک‌جانبه نگری را بگیرد، شرایط را به سمتی خواهد برد که به زور سلاح تشنگی میلیون‌ها انسان رفع شود و از بیکاری خیل کشاورزان جلوگیری کند.
از این‌رو نحوه استفاده از منابع آبی و بخصوص چگونگی مصرف بهینه و مشترک از منابع آب شیرین موجود در جهان که هم محدود و آسیب پذیر و هم عامل اصلی زندگی، توسعه و محیط است، می‌تواند تعیین کننده وضعیت جنگ یا صلح در عصر حاضر باشد به‌طوری‌که شرکت کنندگان در دومین کنفراس آب در مارس ۱۹۹۴ در کشور هلند تقسیم آب در دنیا را «تقسیم حیات» خواندند.
اگر چه بحران آب فراگیر است، اما، در هیچ جای دیگر دنیا به اندازه خاورمیانه ابعاد سیاسی-امنیتی نیافته است. کمبود طبیعی، توزیع نامتوازن، حوزه‌های آبی مشترک، وجود رود خانه‌هایی که سرچشمه‌های آنها در کشورهای دیگر هستند در کنار مسائلی نظیر افزایش جمعیت و مصارف آبی، اقتصاد متکی بر کشاورزی، سوء مدیریت کلی و جمعی، شکاف‌های قومی و ایدئولوژیکی این کشورها، اختلافات مرزی و فقدان قوانین بین المللی حاکم بر آبهای مشترک از جمله عواملی هستند که این بحران رابه یک منبع عمده تولید خشونت در خاور میانه تبدیل کرده است.
افزون بر موارد پیش‌گفته، گروگان گرفتن آب در درگیری‌ها و منازعات سیاسی مانند حمله ارتش عراق به کارخانه‌های تولید آب در جنگ اول خلیج فارس باعث شده است کشورهای حاشیه خلیج فارس که نسبت به تهیه آب شیرین در مضیقه هستند و از این زاویه آسیب پذیر به نظر می‌رسند، توجه زیادی به ایجاد شبکه واحد خطوط آب‌رسانی نشان دهند.
ایران به عنوان کشوری مهم در خاورمیانه که چندین کشور مجاور آن در خشکی محصور هستند، از نقاط کانونی در بحران آب خاورمیانه است. دراکثر نقاط مرزی ایران، مرزهای آبی وجود دارد و برخی از منابع آبی یا از ایران به کشورهای دیگر می‌رود و یا از کشورهای همسایه وارد ایران می‌شوند.
منازعه بر سر آب برای بیش از چند دهه است که بین ایران وافغانستان در جریان است. چه در زمان شاه و چه در زمان جمهوری اسلامی مشکل توزیع عادلانه آب رود هیرمند و جلوگیری از خشک شدن دریاچه هامون حل نشده است. این اختلاف بارها باعث درگیریهای خشن و خونین بین ساکنان روستاهای مرزی شده است.
در هفته‌های گذشته در ایالت نیمروز افغانستان درگیری بین نیروهای مرزی ایران با نیروهای امنیتی افغانستان رخ داد. افغان‌ها مدعی بودند چند تن از نیروهای مرزی ایران، ۳۰ کیلومتر به داخل خاک افغانستان در ولسوالی کنک ولایت نیمروز نفوذ کرده و تصمیم داشتند که آب نهر سیخ سر را به سوی ایران باز کنند. ممانعت نیروهای مرزی افغانستان موجب تحریک سربازان ایرانی شده و به محض برگشت به خاک ایران در قریه «دوست محمد» بر پوسته مرزی افغانستان در قریه «درویشک» آتش گشودند که در اثر آن، دو سرباز، یک طفل و یک زن افغان زخمی شدند.
اما در بیانیه صادر شده از سوی سفارت ایران در کابل حمله سربازان ایرانی به خاک افغانستان رد شده و در این بیاینه آمده است: «ضمن تکذیب خبر روزنامه افغانستان مورخ ۲۳/۱/۱۳۹۰ باعنوان حمله نیروهای ایرانی به پوسته سرحدی پولیس در نیمروز، به اطلاع می‌رساند که درتاریخ فوق، تعدادی عابرپیاده غیرمجاز حین عبور از رود مرزی «سیخ سر» در محدوده ولایت نیمروز به سمت خاک جمهوری اسلامی ایران با ماموران مرزی ایرانی که در حال گشت زنی بودند مواجه شدند. دراین لحظه ازخاک جمهوری اسلامی افغانستان به سمت ماموران ایرانی تیراندازی شد که دو نفر مجروح شدند. موضوع توسط مرزبانان دو کشور در حال بررسی است.»
ازاین برخوردها، نمونه‌های شدیدتری در سابقه روابط ایران و افغانستان وجود دارد. در برخی موارد کشاورزان ایرانی وارد خاک افعانستان شده و مسیر آب را تغییر داده‌اند و در مقاطعی افغان‌ها کار مشابه انجام داده‌اند. با توجه به خشکسالی‌های پیاپی و افزایش مصرف و فعالیت‌های توسعه‌ای دولت افغانستان در رود خانه هیرمند، تنش‌ها در آینده تشدید می‌شود.
کاهش آب سرازیر شده از رود کارون به شط العرب باعث شکل گیری اختلاف بین ایران و عراق شده است. کاهش آب رودهای دجله و فرات، حجم آب شط العرب را تقلیل داده است. در این شرایط مقامات دولت عراق حکومت ایران را متهم می‌سازند که با تغییر مسیر کارون، سهم شط العرب از این رود کم شده و در نتیجه نمک آب موجود در شط العرب افزایش یافته و باعث خشک شدن مزارع زیادی در شهر فاو و مناطق مجاور گشته است. از سوی دیگر ایران نیز برای تامین کمبود آب در نقاط مرکزی کشور وهمچنین اجرای طرح‌های ساخت سد و نیروگاه ناگزیر به تغییراتی در بهره برداری از آب رود کارون است.
در حال حاضر با ترکیه مشکل آبی وجود ندارد. اما مقامات ترکیه نسبت به تاثیر مخرب خشک شدن دریاجه ارومیه بر اکو سیستم شمال شرقی ترکیه نگران هستند.
ایران با روسیه، ترکمنستان، آذربایجان و قرقیزستان بر سر تقسیم آب دریای خزر و بخصوص سطح زیر آب اختلافات جدی دارد ولی تا کنون بر سر نحوه بهره‌برداری از رودهای مشترک و یا در نواحی مرزی مشکل خاصی وجود نداشته است.
درگیری بر سر حقابه ایران از رود هیرمند و شکایت عراق از کاهش آب سرریز از رود کارون به شط العرب ( اروند رود) دو مورد اصلی تهدیدات امنیت خارجی از ناحیه آب هستند. در واقع اگر چه رابطه ایران با دولت‌های فعلی عراق و افغانستان حسنه است. اما حل نشدن مشکلات آبی منبع بالقوه مهمی در ایجاد تنش و حتی جنگ بین دو کشور است. ایجاد سدهای گسترده و یا تغییر مسیر رود های غرب کشور و به‌خصوص استان کردستان می‌تواند آبهای گسیل شده ایران به کردستان عراق را نیز کاهش دهد. این مساله نیز به نوبه خود بر تنش و واگرایی بین ایران وعراق دامن خواهد زد.
تنها در سابه برنامه‌ریزی کلان و درازمدت و داشتن نگاه چند جانبه و برخورد واقع بینانه وهمکاری کشورهای همسایه و بخصوص افغانستان و عراق می‌توان تنش‌ها را حل کرده و مانع از عملی شدن تهدیدهای منازعه آبی در مرزهای کشور شد.
