اقدامات دولت خود گردان برای اقدامات یکجانبه برای به رسمیت شناخته شدن دولت مستقل فلسطین در نهادهای بین المللی شتاب بیشتری یافته است. اخرین اقدام درخواست برای عضویت در دادگاه بین المللی لاهه و طرح شکایت از دولت اسرائیل است . این اقدام بعد از آن صورت می‌گیرد که دولت اردن به نیابت از دولت خود مختار فلسطین قطعنامه‌ای را به شورای امنیت سازمان ملل پیشنهاد کرد تا پایان سال ۲۰۱۷ به عنوان ضرب‌الاجل برای پایان اشغال کرانه باختری، غزه و بیت المقدس شرقی و بازگشت اسرائیل به مرزهای قبل از سال ۱۹۶۷ تعیین شده و توافق صلح در بازه زمانی یک ساله تحقق یابد.
تلاش‌های کنونی محمود عباس در تداوم راهبرد یکجانبه گرایی تقابل محور صورت می‌گیرد که تقریبا از دو سال پیش بعد از افول مذاکرات صلح و بروز بن بست در پیدا کردن راه حل‌های دو طرفه قابل اجرا آغاز شد. دولت خود گردان می‌کوشد از طریق ابتکار‌ها و فعالیت‌های دیپلماتیک مستقل از کسب توافق با اسرائیل فرایند تشکیل دولت مستقل فلسطینی را جلو ببرد.
هنوز معلوم نیست اقدامات فوق که فراتر از کارهای نمادین هستند با چه واکنشی در شورای امنیت مواجه شده و رای موافق اکثریت اعضا را بدست آورد. اما مشکل اصلی وتوی احتمالی دولت آمریکا است که تاکنون با برخوردهای یک طرفه و جانب‌دارانه از اسرائیل مانع از تصویب تعهدات الزام آور جهانی بر دولت اسرائیل جهت عقب نشینی از مناطق اشغالی شده است. مقامات دولت خود مختار تصریح کرده‌اند ارائه این پیشنهاد به معنای بستن درب برای مذاکره بیشتر با دولت آمریکا برای یافتن راه حل برای شکست بن‌بست پدید آمده در گفتگو‌ها پیرامون صلح اسرائیل و فلسطین نیست.
اما لیبرمن وزیر خارجه اسرائیل با فریب‌کارانه خواندن اقدام فوق موضع سخت و غیر منعطف دولت اسرائیل را آشکار ساخت که تحرک بخشیدن به صلح را محدود و مشروط به راه کارهایی می‌کند که تنها موافقت دولت اسرائیل را به همراه داشته باشد. این رویکرد که تنها ملاحظات اسرائیل و زیاده خواهی‌های دولت کنونی و راست‌گرایان این کشور را در نظر می‌گیرد، مهم‌ترین مانع صلح و تشکیل راهکار دو دولت را بازتاب می‌دهد. دولت اسرائیل با بلوکه کردن درامد مالیاتی دولت خود گردان نشان داد چگونه فضا را برای اقدامات تقابلی فلسطینی‌ها مساعد می‌سازد.
اقدام برخی از پارلمان‌های کشور‌های اروپایی در به رسمیت شناختن دولت مستقل فلسطین فضا را برای تشکیل رسمی کشور فلسطین مساعد ساخته است. پارلمان پرتغال در هفته‌های گذشته به سوئد، انگلیس، ایرلند، فرانسه، بریتانیا واسپانیا ملحق شد و استقلال فلسطین را به رسمیت شناخت. انتظار می‌رود پارلمان دانمارک نیز به حرکت فوق بپیوندد و شمار کشورهایی که اقدام نمادین فوق را برای تحرک بخشیدن به تشکیل دولت و کشور مستقل فلسطینی در دستور کار قرار داده‌اند، افزایش یابد.
اگر چه حرکت فوق غیرالزام‌آور است اما تاثیرات مثبتی در ایجاد فشار بر دولت اسرائیل دارد و واکنش‌های خشم‌گینانه نتانیاهو در این خصوص روشن‌گر است. پارلمان اروپا در مقطع کنونی حاضر نشد رویه مشابهی را در پیش بگیرد. ۴۹۸ نفر از قانون‌گزاران اروپایی در برابر ۸۸ نفر قطعنامه‌ای را تصویب کردند که ضمن دفاع از اصل تشکیل دولت مستقل فلسطینی بر استیفای راه حل دو دولت در چارچوب مذاکرات صلح تاکید کردند. نیروهای راست و میانه در اروپا به‌رسمیت شناختن استقلال فلسطین را در مرحله کنونی مفید نمی‌دانند و تنها بر ضرورت راه افتادن دوباره قطار مذاکرات صلح تاکید دارند.
همانگونه که مدافعان استدلال می‌کنند حمایت از به رسمیت شناختن نامشروط استقلال فلسطین تعارضی با راهکار تشکیل دولت ندارد و آلترناتیو صلح نیست بلکه بیانگر ناخشنودی و از دست دادن شکیبایی در برابر مانع تراشی و رفتار غیر‌منعطف دولت اسرائیل است. آنها از این طریق می‌خواهند به دولت اسرائیل فشار بیاورند تا درک کند جامعه جهانی منتظر نمی‌ماند تا تنها در چارچوب خواست و سیاست‌های اسرائیل راه کارهای معطوف به حل بحران اسرائیل- فلسطین را مدیریت نماید.
اگر چه انتظار می‌رود پارلمان اروپا در نهایت با به رسمیت شناختن فلسطین بدون اعتنا به مخالفت دولت اسرائیل همراهی نماید اما موانع پیش رو امکان تغییر موثر در بن‌بست موجود را با تردید مواجه می‌سازد. در ادامه به تشریح برخی از چالش‌های اصلی پرداخته می‌شود.
تند روی و زیاده خواهی اسرائیل
از زمان بازگشت نتانیاهو به نخست وزیری اسرائیل تا کنون آهنگ افزایش سکونت اسرائیلی‌ها در کرانه باختری و افزایش شهرک‌های یهودی‌نشین افزایش چشمگیری داشته است. در حد فاصل سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۴ جمعیت یهودی‌ها در کرانه باختری و مناطق اشغالی بیست و سه درصد رشد داشته و تقریبا به ۳۵۶ هزار نفر افزایش یافته است. در حالی که نرخ رشد جمعیت اسرائیل در ۵ سال فوق ۹/۶ درصد بوده است.
البته نرخ فوق در زمان صدارت شارون و اولمرت در حدود ۳۱ درصد بوده است. اما این واقعیت تمایل دولت نتانیاهو و احزاب راست و اولترا یهودی اسرائیل در گسترش شهرک نشینی را نشان می‌دهد که مانعی بزرگ در مسیر دستیابی به صلح و تقویت حرکت‌های افراطی در بین فلسطینی‌ها است. تقریبا جمعیت یهودی‌ها در نقاط اشغالی بعد از توافق اولیه صلح بین اسرائیل و فلسطین در ۲۱ سال قبل دو برابر شده است. تند روی دولت مردان اسرائیل تا جایی گسترش یافته که نفتالی بنت از اعضاء دولت اسرائیل رسما خواستار الحاق کرانه باختری به اسرائیل شده است!
در این وضعیت که بیانگر مستعمره سازی از کرانه باختری توسط دولت اسرائیل است، طبیعی است بدبینی نسبت به راهکارهای مسالمت آمیز و مبتنی بر مذاکره در حل مشکل در افکار عمومی فلسطین و به‌خصوص جوانان افزایش یافته و فضا برای تحرک گروه‌های افراطی مساعد می‌گردد.
تحولات در فضای سیاسی اسرائیل
افکار عمومی اسرائیل در ماه‌های اخیر بیشتر به سمت دیدگاه‌های تند رو تمایل نشان داده و مساله امنیت برای شهروندان اسرائیلی برجسته‌تر شده است. این عامل بر پیچیدگی شرایط افزوده است. همچنین تنش آلود شدن روابط دولت‌های اسرائیل و آمریکا تاثیرات منفی بر افکار عمومی اسرائیل گذاشته است.
در نظرسنجی که در ماه دسامبر به عمل آمد، نشان می‌دهد ۵۲ درصد مردم اسرائیل سیاست دیپلماتیک باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا را «بد» می‌دانند، در حالی که ۳۷ درصد از شرکت کنندگان در نظرسنجی معتقد بودند اوباما نگرش منفی در قبال اسرائیل دارد. شمار افرادی که چنین عقیده‌ای داشتند، در مقایسه با نظرسنجی دو سال پیش، دو برابر بود. نظر سنجی‌ها نشان می‌دهد ۶۳ درصد مردم اسرائیل خواستار صلح هستند اما ۷۰ درصد آنها مذاکرات کنونی را محکوم به شکست می‌دانند.
تقریبا کمتر از شش هفته آینده انتخابات پارلمان اسرائیل برگزار می‌شود. در نظر سنجی‌ها نفتالی بنت که دیدگاه افراطی دارد وضعیت خوبی دارد. نظر سنجی‌ها ابتدا نشان از وضعیت نا مساعد نتانیاهو و حزب لیکود داشت. اما به مرور که مولفه‌های امنیتی در مقایسه با شاخص‌های اقتصادی – اجتماعی چون افزایش فاصله طبقاتی برای رای دهندگان اهمیت بیشتری پیدا کرد ، آنها در آخرین نظر سنجی ها جلو افتاده‌اند. اکنون نتانیاهو در نظر سنجی‌ها بر اسحاق هرتزوگ رقیب اصلی‌اش پیشی گرفته است. احتمال اینکه ائتلاف حزب کار و هاتنوعا (تزیبی لیونی و هرزوگ ) بتوانند اکثریت کرسی‌ها را بدست آورند. لیبرمن که اکنون خود را در قالب مدافع صلح نشان می‌دهد نیز وضع نسبتاخوبی در گمانه زنی‌ها دارد. اما رصد کردن دیدگاه‌های وی نشان می‌دهد تنها اندکی مواضع در مقایسه با بنت بهتر است. در رویکرد او عقب نشینی به مرزهای ۱۹۶۷ مشاهده نمی‌گردد.
احزاب کوچک در انتخابات پیش رو نقش مهمی دارند و از آنجایی‌که گروه‌های راست افراطی در نظر سنجی‌ها ۱۲ تا ۱۸ کرسی را می‌توانند برنده شوند لذا احتمال تداوم نخست وزیری نتانیاهو محتمل ترین سناریو به نظر می‌رسد. اما اتفاقات هفته‌های آینده می‌تواند وضعیت را تغییر دهد. در حال حاضر رقابت‌ها نزدیک و فشرده است.
جهت‌گیری افکار عمومی اسرائیل برعلیه دولت اوباما است و این مساله فضا را برای موفقیت احزاب راست‌گرا و افراطی در اسرائیل هموار می‌سازد. در عین حال موقعیت حزب لیکود نیز به دلیل نانتوانی نتانیاهو در برقراری ثبات ، لایجه دولت یهودی و همچنین برخی از مشکلات اقتصادی شکننده است. البته عملکرد افراطی و اقدامات خشونت‌بار حماس و جهاد اسلامی نیز در شیفت افکار عمومی اسرائیل موثر است.
تندروی گروه‌های افراطی فلسطینی
اقدامات خشونت‌بار و مغایر با موازین حقوق بشری از سوی گروه‌های تندرو در فلسطین و هدف قرار دادن شهروندان عادی اسرائیل دیگر وجه مشکلات را آشکار می‌سازد. این اقدامات و ماجرا جویی در غزه باعث شده تا نتانیاهو ممانعتش در خصوص واگذاری کامل مدیریت کرانه باختری به فلسطین و همچنین توقف شهرک‌سازی‌های غیرقانونی را توجیه کند. البته این رویکرد وی بیشتر بهانه‌گیری را بازتاب می‌دهد اما در عین حال نگرانی از تکرار وضعیت مشابه غزه در کرانه باختری و تحقق یافتن برنامه جمهوری اسلامی و نیروهای متحدش در فلسطین در ناآرام‌سازی کرانه باختری، وضعیت را بغرنج ساخته است.
دادگاه اتحادیه اروپا حماس را از فهرست گروه‌های تروریستی خارج ساخت اما در عین حال به دولت‌های عضو اتحادیه مجوز داد تا به بلوکه کردن اموال و دارایی‌های این گروه بپردازند. اقدام اتحادیه اروپا بالقوه می‌تواند رویکرد معطوف به صلح را در بین نیروهای حماس تقویت نماید اما تحقق این مساله نیازمند تغییرات راهبردی در سیاست‌گذاری حماس است. رصد کردن مواضع رهبران این گروه و به‌خصوص بازسازی روابط‌شان با جمهوری اسلامی ایران چنین ظرفیتی را حداقل در کوتاه مدت نشان نمی‌دهد.
سردرگمی دولت آمریکا
دولت اوباما و وزیر خارجه‌اش کری سعی کرده‌اند تا گشایشی در مذاکرات صلح ایجاد کنند اما اقدامات‌شان موفقیت‌آمیز نبوده است. اکنون نوعی سردرگمی در رفتار این دولت دیده می‌شود که توان آمریکا را فلج ساخته است. دولت اوباما ترجیح می‌دهد نتانیاهو به عنوان مانع اصلی صلح از دولت اسرائیل کنار برود. اگر چه جان کری تصریح کرد که آمریکا با هر اقدامی در سطح جهانی که بخواهد بر انتخابات اسرائیل تاثیر بگذارد مخالف است، اما تمایل دولت متبوع وی در تغییر در صحنه سیاسی اسرائیل امر مشهودی است. ولی حساسیت ایجاد شده در اسرائیل نسبت به آمریکا قدرت مانور و اثر گذاری دولت اوباما را کاهش داده است. این وضعیت که مخالفان نتانیاهو در اسرائیل رسما خواهان عدم حمایت دولت آمریکا هستند، شرایط را برای تغییر در دولت اسرائیل سخت‌تر ساخته است.
شکاف بین اروپا و دولت آمریکا در خصوص فلسطین رو به افزایش است. دولت آمریکا عملا با جلوگیری از تقویت استقلال فلسطین در سازمان ملل باعث افزایش انتقادات و مخالفت‌ها در بین فلسطینی‌ها نیز شده است.
پذیرش تلویحی حکمرانی حماس بر غزه
رصد کردن رفتار دولت اسرائیل در نقاط مرزی غزه آشکار می‌سازد که برخی تسهیلات بدون اینکه اعلام شوند برای ساکنان غزه برقرار شده و حلقه محاصره باز تر شده است. به نظر می‌رسد مقامات دولتی اسرائیل با نا امید شدن از ایجاد شکاف بین حماس و ساکنان غزه با اکراه راضی شده اند تا حماس را به صورت غیر رسمی به عنوان حاکم بر غزه به رسمیت بشناسند. . البته شیوه اقتدار گرایانه حماس در اداره غزه نیز عرصه را برای مخالفت تنگ و پر هزینه می‌سازد. اعلام حماس به عنوان یک گروه تروریست از سوی قوه قضائیه و دولت مصر نیز حوزه تحرک حماس در گذرگاه رفح را محدود ساخته است. اکنون فشارها و سخت گیری‌ها در غزه توسط نیرو های امنیتی اسرائیل کاهش یافته است. نیروهای اسرائیلی اجازه صادرات ماهی و میوه به ساکنان غزه داده‌اند. تردد دانشجویان و کارگران راحت‌تر انجام می‌شود. محوطه ماهیگیری فلسطینی های ساکن غزه نیز افزایش یافته است. این سیاست که موفقیت آن معلوم نیست باعث می‌شود تا ضرورت ائتلاف فتح برای حماس کاهش یابد و دوگانگی در اداره وضعیت فلسطینی‌ها تثبیت گردد.
چالش‌های فوق چشم انداز روشنی برای تغییر در بن بست مذاکرات صلح و تحقق خواست فلسطینی‌ها و امنیت اسرائیل را نشان نمی‌دهد و بیشتر به نظر می‌رسد برون‌داد انتخابات اسرائیل تداوم وضع موجود را به بار بیاورد که در بحبوبه اختلاف اروپا و آمریکا و افزایش تنش بین اسرائیل وفلسطین، مناطق بیشتری عملا از کشور احتمالی فلسطین به قلمرو اسرائیل اضافه گردد.
