نتانیاهو؛ موفقیت در انتخابات، دشوار سازی توافق هسته‌ای یا تیرگی روابط با دموکرات‌ها؟
سرانجام سفر جنجالی بنیامین نتانیاهو و سخنرانی وی در کنگره آمریکا به اتمام رسید. این رویداد که با پوشش زیاد خبری در دنیا همراه بود، پیامدهای قابل اعتنایی دارد. این پیامدها بیش از آن‌که به طور مستقیم در جریان مذاکرات هسته‌ای که عملا به حالت دو جانبه ایران و آمریکا تقلیل یافته، نقش داشته باشد، بر سیاست داخلی اسرائیل و آمریکا تاثیرگذار است.
بعد از اعلام دعوت رئیس مجلس نمایندگان از نتانیاهو، دولت اوباما واکنش منفی تندی نشان داد. برای اولین بار در تاریخ آمریکا موضوع سیاست خارجی بدون نظر مثبت کاخ سفید دنبال شد. اوباما نمی‌خواست در آستانه انتخابات پارلمانی اسرائیل فرصتی به نتانیاهو و حزب لیکود داده شود. مقام‌های دولت از جمله سوزان رایس موضع منفی در برابر دعوت گرفتند. اما در روزهای آخر قبل از حضور نخست وزیر اسرائیل در واشینگتن دی سی، دو طرف سعی کردند تنش‌ها را اندکی کاهش داده و به مدیریت تبعات منفی بپردازند. اگرچه نتانیاهو تلاش کرد وانمود کند مشکلی با اوباما ندارد و قدردان کمک‌های دولت وی به اسرائیل است، اما نتیجه عملی این سفر افزایش تیرگی روابط بین وی واوباما بود.
بررسی نطق نتانیاهو
نطق نتانیاهو به لحاظ محتوایی حرف‌های جدیدی نداشت و تکرار سخنانی بود که وی بیش از یک دهه بیان کرده است. در کانون این سخنان تصویرسازی اغراق‌گونه و بزرگ‌نمایی از تهدیدات برنامه هسته‌ای حکومت وجود دارد که تکرار آنها و انحراف‌شان با واقعیت باعث شده او چوپانی دروغ‌گو به نظر آید. نتانیاهو مانند موضعش بعد از توافق موقت ژنو روی بد بودن توافق مانور داد. وی راه حل مشخصی ارائه نداد اما ایراداتی که گرفت و چارچوب کلی که به نمایش گذاشت عملا به عدم توافق منجر می‌شود. نتانیاهو جزئیات توافق را آشکار نکرد اما روشن ساخت که بازه زمانی ده ساله برای عبور ایران از حالت ویژه به عضو عادی ان پی تی مد نظر کاخ سفید است. منتها این بازه زمانی ده ساله، به معنای پایان محدودیت‌ها نیست. او نشان داد که تمایل دارد محدودیت و تحریم‌ها تا زمانی که جمهوری اسلامی تغییرات بزرگ در سیاست خارجی خود ایجاد نکند، ادامه یابد. نتانیاهو گفت:
«قبل از رفع تحریم‌ها باید ایران سه کار بکند: اول تهاجم به همسایگان خود را متوقف کند، دوم از تروریسم در دنیا حمایت نکند، سوم باید تهدید به نابودی اسرائیل را متوقف کند. اگر ایران می‌خواهد مانند یک کشور عادی با آن برخورد شود، باید مانند یک کشور عادی رفتار کند.»
اما دولت اوباما حداقل مصالحه هسته‌ای با ایران را مشروط به شروط فوق و بخصوص ارائه تضمین برای عدم تهدید اسرائیل نخواهد کرد. این موارد در روابط راهبردی بین دو طرف تاثیر خواهد داشت که فعلا در دستور کار نیست.
نتیانیاهو مدعی شد طبق توافق احتمالی ایران با حفظ زیر ساخت هسته‌ای می‌تواند با داشتن سانتریفوژهای پیشرفته به تولید سلاح اتمی نزدیک شود. اما طبق گزارش‌ها، آمریکا و متحدانش در صورتی به توافق رضایت می‌دهند که نقطه گریز هسته‌ای حداقل یک ساله باشد و بعد ایران هیچ‌گاه ذخیره سوخت هسته‌ای با غلظت بالا نداشته باشد. وی روی عدم تاثیر بازدارنده عملی بازدید‌های آژانس و نابود نشدن سانتریفوژهای غیر مجاز مانور داد. اما تضمین‌هایی که مد نظر آمریکا است فرصت واکنش در صورت بروز اتفاقات فوق را مساعد می‌سازد.
در کل ایراد‌هایی که نتانیاهو گرفت نشان می‌دهد او ارزیابی و خوانش درستی از توافقات احتمالی ندارد. فضایی که وی ترسیم می‌کند و سخت گیری‌هایی که پیشنهاد می‌کند عملا انگیزه‌ها را از حکومت می‌گیرد و منجر به شکست مذاکرات می‌شود. در این وضعیت هم ریسک‌ها وجود خواهد داشت. مواضع وی تلویحا آشکار می‌سازد که تمایل دارد بن بست مذاکرات به حمله نظامی آمریکا و غرب بیانجامد. در این صورت نیز معلوم نیست اسرائیل از تهدیدات احتمالی رهایی یابد. همچنین حمله نظامی توانایی هسته‌ای حکومت را از بین نمی‌برد.
رویکرد وی عملا باعث تقویت دیدگاه‌های افراطی‌ها در حوزه هسته‌ای ایران می‌شود. او فرض می‌کند که حکومت قطعا از فرصت توافق برای جلو بردن برنامه هسته‌ای و رسیدن به آستانه قابلیت‌های حساس استفاده می‌کند و غرب را دور می‌زند. اما این برداشت یک احتمال است و احتمال اینکه مزایای تنش زدائی و برخورد متوازن آمریکا باعث شود که حکومت به سمت گسترش تقابل هسته‌ای نرود را نادیده می‌گیرد.
رویکرد نتانیاهو تا‌کنون نادرستی‌اش در عمل ثابت شده و ماجراجوئی هسته‌ای حکومت را کاهش نداده است. تقاضای وی برای جمع شدن تاسیسات هسته‌ای ایران و تبدیل ان به برنامه محدود آزمایشگاهی ناشدنی است. در نتیجه تضادها را افزایش داده و باعث می‌شود بخش مسلط حکومت برای ترک مذاکرات و دوری از مصالحه هسته‌ای بهانه پیدا کند.
البته طبیعی است که اسرائیل بیش از دول غربی نگران ماجراجوی هسته‌ای حکومتی باشد که در سطح رسمی مدعی نابودی اسرائیل است. اما برخورد نتانیاهو از جنس افراط و مطلق انگاری اقتدار گرایان ایرانی است که راه را بر راه حل‌های میانه می‌بندد. از سویی دیگر این ادعا از سوی دولتی که مخفیانه به بمب اتمی دست یافته و عضو ان پی تی نیست، مشروعیت ندارد. ارزیابی نتانیاهو از شدت تحریم ایران نیز مبالغه آمیز است. حتی جمهوری اسلامی مجهز به بمب اتم نیز نمی‌تواند به صورت قطعی موازنه قوا را به نحو تحمل ناپذیری برای اسرائیل به هم زند.
پیامدها
سخنان نتانیاهو و فضائی که بعد از حضور وی در کنگره آمریکا بدون توجه به نظر منفی کاخ سفید ایجاد شد، پیامدهای متفاوتی دارد که در ادامه به مهم‌ترین آنها به اختصار پرداخته می‌شود.
مذاکرات هسته‌ای
سخنان نتانیاهو در روند جاری مذاکرات تاثیر خاصی ندارد. دو طرف بر روی حوزه های مورد اختلاف در حال مذاکره هستند و توجهی به مخالفت های نتانیاهو ندارند. اگر جمهوری خواه ها موفق شوند از حضور نتانیاهو و تاکیدش بر منفی بودن توافق بر امنیت اسرائیل برای تصویب طرح ملزم ساختن اوباما به اخذ تایید کنگره برای توافق هسته ای محتمل استفاده کنند آنگاه تاثیری غیر مستقیم بر مذاکرات می‌تواند بوجود بیاید. لازمه تاثیرگذاری، موفقیت در تصویب طرح فوق با رای موافق بیش از دو سوم اعضاء سنای آمریکا است تا اوباما امکان وتو نداشته باشد. در غیر این صورت حضور جنجالی نتانیاهو وشرط گذاری‌اش در روند مذاکرات نقشی خنثی خواهد داشت. اما اگر توافق ملزم به جلب نظر مساعد کنگره آمریکا گردد با توجه به دیدگاه سخت‌گیرانه جمهوری خواه‌ها توافق جامع پیچیده‌تر می‌شود. در این حالت نتانیاهو می‌تواند چوب لای چرخ مذاکرات بگذارد.
سیاست داخلی اسرائیل
نتانیاهو در شرایط حساسی در اسرائیل بسر می‌برد. جایگاه حزب وی در نظر سنجی‌های انتخاباتی بین اول و دوم در نوسان است. وی در زیر حمله منتقدان بود که به روابط آمریکا و اسرائیل لطمه زده است. او با این سفر در آستانه انتخابات نشان داد که بحرانی شدن روابط وی و اوباما کلیت رابطه اسرائیل و آمریکا را تحت الشعاع قرار نمی‌دهد بلکه وی با بخش مهمی از سیاست آمریکا رابطه خوبی دارد. نتیجه انتخابات اسرائیل نشان می‌دهد تاثیر این اقدام چه خواهد بود. البته روابط راهبردی اسرائیل و آمریکا همان‌طور که اوباما و کری تصریح کردند، تغییر پیدا نمی‌کند.
اما روابط اسرائیل و امریکا در حال گذر از رابطه دو حکومت به دو جناح است. این مساله چالش‌های جدی دارد. در حال حاضر فقط دولت اوباما منتقد نتانیاهو و راست‌گرایان اسرائیل نیستند بلکه حزب دموکرات آمریکا و بخش مهمی از نیروهای سیاسی آمریکا نیز به جرگه مخالفان پیوسته‌اند. حس همبستگی و حمایت در پایگاه اجتماعی دموکرات‌ها نسبت به اسرائیل کاهش ملموسی داشته است. شکاف اکثریت جامعه یهودیان آمریکا نیز با نتیانیاهو موضعش در برابر توافق احتمالی هسته‌ای در حال گسترش است. البته هنوز معلوم نیست این مساله مقطعی است یا اینکه پیامدهای درازمدت دارد. اما تبعات منفی محتمل باعث شد تا سازمان‌های لابی یهود در آمریکا محتاطانه برخورد کرده و حتی آیپک روی خوشی به سخنرانی نتانیاهو در کنگره نشان ندهد.
اما نتانیاهو بار دیگر با هراس افکنی خود را به عنوان نجات دهنده مردم اسرائیل از تهدیدات معرفی کرد. این سیاست برای وی در گذشته جواب داده است. در نظر سنجی که شبکه دوم تلویزیون اسرائیل بعد از نطق وی انجام داد ، موقعیت وی در حد اندکی بهتر شد. در حال حاضر محبوبیت نتانیاهو برای حفظ نخست وزیری با ۲ درصد پیشرفت نسبت به هفته قبل به ۴۷ درصد رسید در حالی که رقیب اصلی وی اسحق هرزوگ با افت به ۲۸ درصد رسید. البته معلوم نیست این آمار پایدار بماند.
سیاست داخلی آمریکا
دعوت بینر از نتانیاهو و حمایت اکثریت قاطع جمهوری‌خواه‌ها فضای دو قطبی در دولت آمریکا را تشدید کرد. جمهوری خواه‌ها در ادامه رویارویی با اوباما و خنثی سازی وی به محدود کردن کاخ سفید در سیاست خارجی روی آورده‌اند. دعوت از نتانیاهو و بی‌اعتنایی به هشدار رئیس جمهور، کار را برای اوباما در اقناع جامعه سیاسی آمریکا نسبت به توافق هسته‌ای احتمالی سخت‌تر ساخت. از سویی دیگر جمهوری‌خواه‌ها سعی می‌کنند تا در صورت شکست مذاکرات، سیاست خارجی تهاجمی را به برگ برنده خود در انتخابات ریاست جمهوری آینده آمریکا تبدیل نمایند. اینک جمهوری خواه‌ها بیشتر از رقیب خود برروی جذب حمایت لابی‌های یهود حساب می‌کنند.
سیاست داخلی ایران
پای این ماجرا به رقابت‌های داخل حکومت ایران نیز کشیده شد. جریان مدافع مصالحه هسته‌ای کوشید جریان مخالف و یا سخت‌گیر را به همسویی با نتانیاهو متهم سازند. رفسنجانی صراحتا به هم زبان شدن دلواپس‌ها با اسرائیل اشاره کرد. علی لاریجانی نیز واکنش نشان داده و این اتهام را بی‌انصافی توصیف کرد. از سوی دیگر روزنامه کیهان و اصول‌گرایان افراطی مدعی شدند دعوای اوباما و نتانیاهو جنگ زرگری است.
اما رصد کردن تحولات نشان می‌دهد هر دو طرف شباهت‌هایی دارند. اما این شباهت‌ها که معطوف به همسویی مقطعی است، ارتباطی به نزدیکی و یا اشتراک مواضع ندارد. این برخورد‌ها دراصل پلمیک سیاسی و کارزار روانی برای عقب راندن حریف است. از منظر اخلالی که سخنان نتانیاهو در روند توافق هسته‌ای ممکن است ایجاد کند، می‌توان شباهتی بین راست گرایان اسرائیل و اصول‌گرایان افراطی مشاهده کرد. اما از زاویه‌ای دیگر اگر بحث‌های کنونی به توافق منجر شود آنگاه مواضع دولت روحانی و نتانیاهو یکسان خواهد بود. چون هر دو معتقد هستند این توافق حالت برد برای ایران داشته است.
برای سنجش دقیق تاثیرات سخنرانی جدلی نتانیاهو در کنگره آمریکا باید منتظر ماند تا فرجام انتخابات اسرائیل و طرح الزام تصویب توافق اتمی با ایران در کنگره آمریکا مشخص گردد.
