سید علی خامنه ای در دیدار با اعضاء مجلس خبرگان برای نخستین بار به صورت کامل مواضع خود در خصوص توافق هسته ای ایران با ۱+۵ را آشکار ساخت. تا پیش از این وی با تشکر از رئیس جمهور و مذاکره کنندگان خواهان ارسال برجام به مجاری قانونی شده بود. سخنان وی بعد از آنکه دفترش با انتشار بیانیه ای تصریح کرد نظرات هسته ای رهبری از طریق خودش بیان می شود و هیچکس حق ندارد سخنانی خارج از اظهارات علنی بیان شده را به او نسبت بدهد، ایراد شد.
او تصریح کرد که برجام را یک توافق مطلوب و فتح القتوح نمی داند. از دید رهبری برجام دارای نقاط ظعف عمده ای است اما به لحاظ حداقلی واجد خصوصیاتی است که اجرای آن را جایز بر می شمارد. او مخالفتی با برجام نکرد اما روشن ساخت مفاد توافق هسته ای منعقد شده در وین با آنچه مذاکره کنندگان ایرانی به وی گفته اند تفاوت دارد. او همچنین تاکید کرد اجرای توافق باید متناسب با اقدامات دولت آمریکا، حفظ سوء ظن به غرب و برخورد محتطانه صورت بگیرد. از دید رهبری نقطه ضعف اصلی برجام حفظ چارچوب تحریم ها است. وی در حضور روحانی در سخنانی که بوی طعنه می داد متذکر شد وقتی چارچوب تحریم ها حفظ می شود، ما برای چه مذاکره کردیم. وی خواهان اقدام متقابل یعنی تعهدات ایران در چارچوب تعلیق ونه کنار گذاشتن شد.
این تذکر خامنه ای آسیب پذیری بازسازی ماجراجویی هسته ای را آشکار می سازد که حفظ چارچوب تحریم ها و فعال شدن دوباره آن به نحو موثری امکان بازدارندگی دارد. همچنین برگ تایید دیگری است که فشار تحریم ها عامل اصلی عقب نشینی بخش مسلط قدرت و پذیرش معامله هسته ای بوده است. اکنون نیز بر خلاف ادعا ها و تبلیغات پیرامون اقتصاد مقاومتی بر الغاء کامل آنها تاکید دارد. خامنه ای همچنین روشن ساخت که چشم پوشی از تداوم غنی سازی بیست درصدی و افزایش ناوگان سانتریفوژ ها از ۱۹هزار به پنجاه تا شصت هزار و کاهش سرعت تحقیقات اتمی امتیازاتی است که نظام برای سر گرفتن معامله هسته ای داده است.
اظهارات خامنه ای پازل سیاست دوگانه وی نسبت به توافق جامع هسته ای را تکمیل کرد. او به دلیل نگرانی از تشدید پیامد های داخلی و خارجی تداوم سیاست تقابلی هسته ای مجبور به عقب نشینی شد و مصالحه هسته ای را کلید زد. منتها این تصمیم گیری سیاست مطلوب وی نبود بلکه انتخابی بود که به دلیل مصلحت اندیشی عملگرایانه گریزی از آن نداشت. وی برای اختفای عقب نشینی و در عین حال عدم تقبل مسئولیت و حفظ شرایط برای فعال کردن دوباره ماجراجویی هسته ای سیاست دوگانه را در پیش گرفت تا در خلوت کنترل و هدایت کار را در دست داشته و مذاکرات به گونه ای جلو برود که زیر ساخت های هسته ای حفظ گشته و امتیازات حتی المقدور کمتری به طرف مقابل داده شود. اما او حاضر نیست در سطح ظاهری مسئولیتی را قبول می کند وبیشتر برای حفظ پایگاه اجتماعی و دیدگاه راهبردی غرب ستیزی تمایل دارد تا چهره منتقد توفق هسته ای از وی ترسیم شود.
خامنه ای همجنین فاش ساخت که روحانی و مذاکره کنندگان هسته ای اظهارات مقامات دولت آمریکا در خصوص مهار مقاصد برنامه هسته ای ایران را تبلیغاتی و بر اساس مصرف داخلی در عرصه سیاسی آمریکا توصیف می کنند. اما خامنه ای این ادعا را رد کرد و ضمن پذیرش واقعی بودن اختلافات در جریان های سیاسی اصلی آمریکا منتها تفاوت دیدگاه های آنها را مبتنی بر اختلاف روش در جلوگیری از پیشرفت و رشد اقتدار جمهوری اسلامی توصیف کرد. از تجزیه و تحلیل محتویی سخنان خامنه ای می توان نتایج زیر را گرفت:
شکنندگی توافق
خامنه ای با اظهار ناخرسندی از تعلیق تحریم ها در آمریکا به جای لغو آنها اعلام کرد اقدامات ایران نیز از منطق مشابهی پیروی می کند. این اظهار نظر باعث افزایش پیچیدگی فرایند اجرای توافق می شود و ابهامات در خصوص چگونگی تحقق آن را افزایش می دهد. ممکن است این صحبت ها مجوزی برای اعدم اجرای برخی از تعهدات از سوی ایران و توجیه آن به دلیل عدم لغو تحریم ها باشد. این مسئله همچنین می تواند ابزاری در دست خامنه ای باشد تا اجرای برجام را هر وقت به صلاح دانست متوقف سازد و خواهان برداشته شدن کل نظام تحریم ها گردد.
ضرورت نقش آفرینی مجلس
خامنه ای بدون پرده پوشی موافقتش از ورود مجلس برای بررسی برجام را اعلام کرد. موضع وی بر خلاف نظر روحانی، علی لاریجانی، اکبر صالحی، جواد ظریف و عباس عراقچی است که تصویب برجام در مجلس به عنوان یک پیمان بین المللی را به صلاح ندانستند. البته خامنه ای تصریح کرد توصیه ای به مجلس در خصوص رد ویا تصویب برجام ندارد. اما اگر وی در مخالفت جدی بود، اساسا توافق اولیه اتمی در وین بدست نمی آمد. وی به مانند روز های بعد از توافق وین از اظهار نظر صریح در موافقت و یا مخالفت با مفاد برجام خودداری کرده و مسئولیت ظاهری را متوجه نهاد های قانونی می کند. اگر اراده های پست پرده فعال نشوند، تمایل طبیعی اکثریت مجلس با توجه به موضع گیری های الی لاریجانی پذیرش برجام است. همچنین بعید به نظر می رسد مجلس نا هماهنگ با شورای امنیت ملی عمل نماید. در پایان با توجه به گرایش غالب در کمیسیون ویژه بررسی برجام که هسمو با اصول گرایان افراطی است با نگاهی انتقادی برجام را بررسی کرده و نهایتا آن را تایید می نمایند.
تضعیف موقعیت روحانی
خامنه ای با علنی سازی توجیه دولت در خصوص ادعای مصرف داخلی داشتن اظهارات اوباما و جان کری، خوشبینی نسبت به توان دولت روحانی و میانه رو ها در رویکرد روابط با غرب را مورد چالش قرار داد. می توان گمانه زنی کرد تیم مذاکره کننده ایرانی و بخصوص جوا دظریف به مقامات دولت آمریکا تحلیل مشابهی در خصوص مواضع خامنه ای ارائه داده باشند که حملات و موضع گیری های تند وی نیز برای مصرف داخلی است. خامنه ای بار دیگر اتمام حجت کرد که رویارویی با آمریکا در منطقه و تقابل راهبردی با آن دستخوش تغییر بزرگ و معنادار نخواهد شد. در اصل حرف های جدید خامنه ای ریسک سرمایه گذاری بر روی اقدامات جریان میانه روی حکومت و اعتدالی ها در تعدیل سیاست خارجی نظام برای دولت های غربی را افزایش داد.
انتظار از دولت در منازعه کلامی با دولت آمریکا
خامنه ای خشم و ناراحتی خودش را از مواضع دولتمردان آمریکایی بعد از توافق مقدماتی وین اعلام کرد. او به صورت علنی از روحانی خواست تا در واکنش به اظهارات مزبور موضع تند گرفته و وارد تقابل کلامی و منازعات لفظی و سیاسی شود. اگرچه خامنه ای روحانی وظریف را تلویحا از دوستان عزیز خود برشمرد، اما انتقاد تلویحی وی از سکوت دولتمردان ارشد اعتدال، موضع منتقدان درون حکومتی آنها را تقویت می نماید. خامنه ای تصریح کرد رفتار جمهوری اسلامی در سیاست خارجی تغییر نخواهد کرد و با حمایت از بشار اسد و حزب الله لبنان در مقابل سیاست های دولت آمریکا خواهد ایستاد. او اعلام کرد که مذاکره در خصوص حوزه های غیر هسته ای ممنوع اعلام شده است و از مسئولان در دولت و در دستگاههای گوناگون خواست به هیچ وجه اجازه بهره برداری در داخل را به آمریکا ندهند و همچنین در خارج هم باید تلاش کنند که فرصتها در اختیار آمریکا قرار نگیرد. زیرا به زعم وی هر چه آمریکایی ها در داخل و خارج به اهداف مد نظر خود نزدیک شوند، ذلت، محنت و عقب ماندگی ملتها بیشتر خواهد شد.
در مجموع سخنان خامنه ای ضمن مشخص کردن چارچوب محدود تعامل با آمریکا تلاش وی برای مدیریت فضای توافق و نهایی شدن برجام را بازتاب داد. او می خواهد مجلس وبخصوص فراکسیون تند رو در نهایی شدن برجام مشارکت داشته باشند و فضا به گونه ای نشود که دولت به عنوان کارگزار و قهرمان رسمی شدن توافق هسته ای در صف نیرو های نظام ظاهر گردد. در اصل دولت در موقعیت آسیب پذیری قرار بگیرد که توافق نه چندان خوبی را منعقد کرده و توانایی ایستادگی در برابر زیاده خواهی های دولت آمریکا را نداشته است. اما همانطور که خامنه ای تصریح کرد این ضعف و فاصله بین ادعا وعمل دولت موجبی برای مخالفت با اجرای توافق نمی شود ولی آن را شکننده می ساز
