علی افشاری

جمهوری اسلامی و جناح های اصلی آن در جنگ داخلی بیش از چهار و نیم ساله سوریه حمایت تمام عیاری از بشار اسد انجام داده اند. اگر چه تصور می شود موازنه قوای کنونی در خاور میانه،ملاحظات ژئوپلتیک، ضدیت با اسرائیل و ضرورت حفظ مسیر ارتباطی با حزب الله لبنان دلایل اصلی این حمایت است، اما تبیین درست مسئله نیازمند بررسی ریشه های تاریخی این حمایت است. حمایت جمهوری اسلامی از اسد های پدر و پسر ریشه های دور تری دارد. نطفه جنینی این پیوند راهبردی پیش از انقلاب شکل گرفت. برخی از نیرو های انقلابی در دهه های چهل و پنجاه از حمایت های حافظ اسد برای تقویت فعالیت های سیاسی براندازانه خود علیه نظام شاهنشاهی پهلوی استفاده می کردند. این حمایت شامل برخورداری از خدمات کنسولی، آموزش نیرو های چریک و … می شد. اما محور دیگری که این رابطه را برای کارگزاران ایران بعد از انقلاب تحکیم کرد، جنگ های داخلی لبنان بود. دخالت نظامی حکومت وقت سوریه باعث شد تا شیعیان بتوانند موقعیت خود را در عرصه سیاسی لبنان حفظ و ارتقاء ببخشند. عنصر دیگر که آنها را به هم پیوند داد و حتی گروه های چپ را نیز همراه ساخت قرار داشتن حکومت سوریه در بلوک ضد آمریکا در خاورمیانه بود.

بعد از انقلاب تقابل با اکثر کشور های عربی در چارچوب دکترین صدور انقلاب و رویکرد ضد اسرائیل و آمریکا ،جمهوری اسلامی را به سمت نزدیکی با حکومت سوریه سوق داد. اما جنگ با عراق جهشی در گسترش روابط و نزدیکی بود. همچنین حمله اسرائیل به لبنان نیز فرصتی برای تحرکات ایدئولوژیک و ایجاد اهرم فشار در منطقه را برای حکومت ایجاد کرد. در این رویکرد هم جناح خط امام و هم ملی- مذهبی ها در سال های اول انقلاب همسو بودند. نیاز به دریافت اسلحه و همچنین یارگیری منطقه ای باعث شد تا ارتقاء رابطه با بشار اسد در کانون سیاست منطقه ای جمهوری اسلامی قرار بگیرد. برنامه موشکی حکومت در همکاری و دریافت کمک از دولت وقت سوریه گذاشته پایه گذاری شد. ادامه‌ی خواندن→

سیاست صدام حسین از دهه ۹۰ میلادی به سمت شکل دهی گروه های شبه نظامی سنی و استفاده از ظرفیت سلفی های افراطی برای خنثی سازی تهدید های داخلی و خارجی متمایل شد. توجه به این عامل در چگونگی رشد داعش در عراق و سوریه مهم است. تا کنون در این زمینه فعالیت های جامعی صورت نگرفته است و ابهامات متعددی وجود دارد. اما بر اساس اسنادی که در آرشیو دستگاه اطلاعاتی حکومت حزب بعث در عراق منتشر شده است، با قطعیت می توان گفت صدام حسین نقش مهمی در رشد اسلام گرایی افراطی سلفی ایفا کرد که بعد از اشغال نظامی عراق توسط آمریکا و متحدانش منجر به گسترش تحرکات تروریستی اسلام گرایان جهادی در خاور میانه شد.

اگرچه صدام در دهه ۹۰ اسلام گرایی را در کانون توجه سیاسی و امنیتی قرار داد اما نقطه عزیمت وی از دهه هشتاد وبعد از جنگ با ایران شروع شد. صدام فرد مذهبی نبود او ایدئولوژی غیر مذهبی حزب بعث را دنبال می کرد و به پان عربیسم اعتقاد داشت. اما اتفاقاتی که برای وی در صحنه سیاسی رخ داد و ظرفیت اسلام گرایی افراطی در مواجه با آمریکا، اسرائیل و دول عربی رقیب او را واداشت تا به تدریج به تلفیق عملی بعث و سلفی گری افراطی روی آورد. ادامه‌ی خواندن→

تصمیم دولت روسیه در افزایش حضور نظامی در سوریه مستقل از تاثیر آن در جنگ داخلی کشور یاد شده معادلات ژئوپلتیک و سیاسی خاور میانه را نیز تحت الشعاع قرار می دهد. اینک پوتین بعد از اوکراین توجهش را به سوریه جلب کرده است. وی در سخنانی که در تاشکند ابراز داشت به صراحت از گسترش ارسال کمک های نظامی و مسشتاری به بشار اسد دفاع کرد و این کار را لازمه موفقیت در مبارزه با تروریسم در سوریه دانست. کارشناسان نظامی تغییر و تحولات در رویکرد روسیه و تاسیس مراکز نظامی جدید را مقدمه ای برای عملیات هوایی نیرو های روسی علیه داعش ارزیابی می کنند. در عین حال امکان مشارکت محدود سربازان روسی در عملیات زمینی نیز وجود دارد. بر اساس برخی گزارش های مستشاران روسی در آموزش نیرو های نظامی سوری برای استفاده از تسلیحات جدید و تکنیک های جنگی فعال هستند.

راهبرد جدید روسیه بعد از کانالی که از سال گذشته در مذاکرات با برخی از طیف های مخالفان سوری، دولت آمریکا و نیرو های منطقه ای درگیر در بحران سوریه ایجاد کرد، به سمت تلاش بیشتر برای جا انداختن بشار اسد به عنوان حاکم مشروع وتمرکز فعالیت های نظامی علیه داعش و دیگر گروه های افراطی تغییر یافته است. پوتین تصور می کند سیاست های منفعلانه وکج دار و مریز دولت غربی نشانگر عبور عملی آنها از شرط کناره گیری بشار اسد از قدرت برای تشکیل دولت انتقالی است. ازاینرو با توجه به این زمینه مساعد می کوشد آنها را قانع کند که حداقل برای مدتی بشار اسد را در دولت انتقالی بپذیرند که از دید روسیه با همه مشکلاتش بهتر از اسلام گرایان جهادی است و برای بازگشت ثبات به سوریه گریزی از همکاری با وی نیست. افزایش حضور نظامی روسیه می تواند به عامل تغییر دهنده در موازنه قوای کنونی در جنگ داخلی سوریه تبدیل شود. این تغییر تابعی از میزان و محدوده برنامه جدید نظامی روسیه در سوریه خواهد بود که پیش بینی می شود در سخنرانی پوتین در مجمع عمومی سازمان ملل از آن پرده برداری شود. ادامه‌ی خواندن→

بحران خاور میانه با شدتی فزاینده رو به گسترش است و چشم اندازی روشن برای صلح و یا دستکم کاهش سطح منازعه دیده نمی شود. در حال حاضر سوریه بدترین وضع را دارد که بیش از چهار سال و نیم جنگ داخلی را تجربه کرده است افغانستان، عراق و یمن در مرحله وخامت بعدی قرار دارند که هر کدام به درجاتی درگیر جنگ داخلی هستند. منازعه بیش از نیم قرنی اسرائیل و فلسطین نیز ادامه دارد اگر چه شدت درگیری به صورت موقت و تا اطلاع ثانوی کاهش یافته است. بحرین و مصر نیز با بی ثباتی دست و پنجه نرم می کنند. پاکستان بستر رشد افراطی ترین وخشن ترین گروه های اسلامی است. روند سیاسی در لبنان ماه ها است در بن بست به سر می برد. در ترکیه نیز اخیرا موج جدیدی از درگیری ها بین کرد ها و دولت مرکزی شکل گرفته است. کشور های دیگر نیز به درجاتی با بحران مشروعیت مواجه هستند وثبات ظاهری آنها نیز شکننده و ناپایدار به نظر می رسد.

تحولات در خاور میانه به سمت عبور از نظم موجود و شکل دادن نظمی جدید در حال تغییر است. فضا فعلا در حال شدن است و امکان گمانه زنی در خصوص اینکه خاور میانه فردا چه شکلی خواهد داشت مقدور نیست. تقریبا هیچ دولت و جریانی نمی داند پسامد رویارویی های اخیر چه خواهد بود. آنجه مسلم است مرز های سیاسی در حال دگرگونی است و حتی ممکن است مرز های جغرافیایی نیز دستخوش تغییر گردد. ادامه‌ی خواندن→

مصاحبه مفصل اسماعیل احمدی مقدم با نشریه رمز عبور(۱) حوزه های مختلف و مهمی از تاریخ بعد از انقلاب را در بر دارد. این مصاحبه جنجالی که با تکذیب های متعددی همراه بوده است، ناگفته ها و ابعاد جدیدی از چگونگی پایان جنگ ۸ ساله با عراق را بازگو می نماید. اظهارات وی در خصوص اتفاقات و عواملی که منجر به پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شد تا کنون با تکذیب مواجه نشده است. با توجه اظهارات خلاف واقع احمدی مقدم در خصوص جنبش اعتراضی ۱۸ تیر در مصاحبه یاد شده که نگارنده به جزئیات آن اشراف دارد، حرف های احمدی مقدم را نمی توان سندی معتبر و لزوما صحیح دانست و تردید پیرامون درستی آن وجود دارد. اما بین سخنان وی و توضیحاتی که اکبر هاشمی رفسنجانی و علی شمخانی پیرامون چگونگی پذیرش صلح با صدام می دهند، همپوشانی های قابل توجهی وجود دارد. روایت احمدی مقدم در خصوص چرایی خاتمه جنگ را در محور های زیر می توان دسته بندی کرد:

– تردید در خصوص تداوم جنگ

احمدی مقدم در چندین جا اشاره می کند که در بین نیرو های سیاسی و مردم نسبت به ادامه جنگ تردید جدی ایجاد شده بود. وی می گوید: “به لحاظ سیاسی در مسئولان تردید ایجاد شده بود و کم کم علناً می‌گفتند پول و امکانات نداریم، چرا باید ادامه بدهیم؟ اینکه نمی‌توانیم بجنگیم برای همه روشن بود، منتهی به نظر من مانده بودیم چه کسی مسئولیتش را به عهده بگیرد!” ادامه‌ی خواندن→

سخنان محمد علی جعفری در کنگره سه هزار شهید استان سمنان بازتاب زیادی در داخل و خارج از کشور پیدا کرد. او برای نخستین بار بر شکل‌گیری هلال شیعی تاکید کرده و از اتحاد شیعی محور بین ملت‌های ایران، عراق، یمن، بحرین، لبنان و سوریه به صورت رسمی دفاع نمود. در سخنان منتسب به وی آمده است: «ایجاد هلال شیعی با همدلی بین مسلمانان کشورهای منطقه، الگو قرار گرفتن انقلاب ایران برای دیگر مردم جهان و ایستادگی در مقابل ظلم و زور غاصبان، نشانه بیداری اسلامی و تحقق اهداف انقلاب ایران است».

اما بعد از بازتاب منفی این اظهارات رمضان شریف، مسئول روابط عمومی سپاه، به میدان آمد و با تکذیب به کار بردن «هلال شیعی» توسط جعفری اظهار داشت: «طرح تشکیل هلال شیعی، سناریوی تبیلغاتی شکست‌خورده صهیونیست‌ها و آمریکایی‌ها علیه انقلاب اسلامی و ملت ایران است.»

او همچنین گفت: «انتساب این جمله به سخنان فرمانده کل سپاه یک برداشت ناقص و تحریف همراه با شیطنت از تحلیل ایشان از وضعیت و تحولات منطقه و اهداف و نقشه‌های آمریکا و قدرت‌های استکباری علیه انقلاب اسلامی و امت اسلامی بوده است.» ادامه‌ی خواندن→

بررسی‌ها نشان می‌دهد حوزه‌های علمیه در زمینه تامین مالی بیش از پیش به دولت و اموال عمومی وابسته شده‌اند. چنین اتفاقی معلول چند عامل است. نخست، تمایل به پرداخت وجوهات شرعی در جامعه کاهش ملموسی داشته است. این روند که با گسترش مدرنیته، رشد طبقه متوسط و ریزش پایگاه اجتماعی سنت همراه بوده باعث شده است تا از شمار افرادی که مبالغی را در اختیار مراجع مذهبی و روحانیت می‌گذاشتند کاسته شود. البته در جامعه مذهبی نیز رواج دیدگاه‌های نوگرایانه و افول رویکرد روحانی محور نیز باعث قوت گرفتن دیدگاه‌هایی شده است که از منظر درون دینی پرداخت وجوه شرعی به روحانیت مانند خمس و سهم سادات را رد می‌نمایند.

عامل دیگر، سیاست حکومت برای وابسته سازی حوزه‌های علمیه است. نیاز به تامین مالی از سوی حکومت، اهرم و ابزار مناسبی برای تحقق و حفظ سیاست فوق بشمار می‌آید. استقلال مالی حوزه باعث می‌شود مقاوت در برابر دست اندازی حکومت افزایش یافته و تمایل به مخالفت با سیاست‌های حکومت نیز بی‌پروا‌تر ابراز گردد. اما عامل سوم، سیاست کنترل حوزه‌های علمیه از سوی دولت است که فعالیت نهاد‌های کنترل کننده چون شورای اداره حوزه‌های علمیه نیازمند تامین بودجه مالی از سوی حکومت است. ادامه‌ی خواندن→